გაგება ჩვენი ყოველდღიური ყოფნის დახასიათება-აღწერაა, რაც თითქოს ყველასთვის ნაცნობი და ახლობელი ფაქტია, მაგრამ გაგება ამავე დროს გულისხმობს არა იმდენად ურთიერთგაგებაში იმთავითვე ყოფნას, რამდენადაც ურთიერთგაგების ცდას. იგია განზრახვა – გაიგო „მეტი“, გაიგო „სხვაგვარად“, და ამდენად, „უკეთ“ გაიგო. ეს განზრახვა კი მხოლოდ მაშინ აღმოცენდება, როცა ადამიანი თავის სამყაროში ისეთი რაღაცის წინაშე აღმოჩნდება, რაც აღარაა მისთვის “თავისთავად გასაგები“ და რასაც ადამიანი გვერდს ვერ აუვლის თავისი ყოფნის განხორციელების ვერც ერთ მონაკვეთზე. ეს პრობლემა ყველაზე მწვავეა იქ, სადაც საქმე ეხება არა „აქ და ახლა მყოფ“ ადამიანს, არამედ ისტორიაში ობიექტივირებულ სულიერ-გონითს: ადამიანი არა მხოლოდ არსებობს როგორც ისტორია, არამედ იგი ამავე დროს არსებობს როგორც ისტორიულობა, როგორც თავისი ისტორიის ამთვისებელი და ამით თავისი თავის შემქმნელი არსება. ისტორია კი ადამიანს მოცემული აქვს წერილობითი ძეგლების, ხელოვნების ნაწარმოებების, ფილოსოფიური და რელიგიური სისტემების, ტექსტებისა და კულტურის მატერიალური ძეგლების სახით. კულტურის ყოველი ფენომენი, ყოველი ისტორიული მოვლენა უნდა გაიგებოდეს როგორც სიმბოლო, ნიშანი, გამოხატულება ამ მოვლენის სიღრმეში ჩამალული ზეგრძნობადი სულისა. კულტურის ყოველგვარი გარეგანი მოვლენა უნდა განცდილ იქნას, გრძნობის საგნად იქცეს, რათა ამ გზით უკვე ქმნილი ქმნილებად, სიცოცხლის მქონედ აქციოს, მიაგნოს მათ მაცოცხლებელ სულს. ეს პროცესი ისტორიის ღრმა შრეებში შეჭრისა, ხელოვანის შემოქმედების ანალოგიურია.

ხელოვნების ქმნილების ღრმა შრეებში შეჭრის პროცესი ყოველთვის დაკავშირბულია გამოცდილების პროცესთან. ამგვარი „ცდა“ გულისხმობს ნაწარმოებთან როგორც საზრისთან შეხვედრას, რომელიც ხდება უსასრულოდ, – თაობათა უსასრულო მწკრივში. საზრისია ის, რაც გაგებაში იქმნება და დაინახება, და რაც შემდეგ ერთგვარ ობიექტურ არსებობას იძენს. როგორ გაიგება საზრისი და რას ნიშნავს მისი გაგება? ამ პრობლემას უკავშირდება გაგების გადაზრდა „ჰერმენევტიკული გაგების“ ცნებაში.

გადამერი ჰერმენევტიკული გამოცდილების ანალიზისას გვიჩვენებს, თუ როგორ მიიღება აღქმათა უმრალესობიდან გამოცდილების მთლიანობა. ცხადია, აქ ლაპარაკია საყოველთაო მთლიანობაზე. რას წარმოადგენს ეს მთლიანობა და რა არის გამოცდილების საყოველთაობა? გადამერი მიუთითებს, რომ ეს არის ცალკეულ დაკვირვებათა გზით დამახსოვრებული რაღაც განუყოფელი ერთიანობა, რომელსაც ეყრდნობა გარკვეული განჭვრეტის შესაძლებლობა. მეორე მხრივ, ის საუბრობს ისეთ გამოცდიელბაზე, რომელიც შეესაბამება გამოთქმას: „საკუთარი გამოცდილებით ვრწმუნდები“, რაც გულისხმობს იმას, რომ ჩვენ უკეთ ვიცით ის რაღაც, რასაც ადრე მცდარი თვალსაზრისით ვუდგებოდით. ასეთი გამოცდილება აუცილებლად შეიცავს უამრავ იმედგაცრუებას და მხოლოდ ამ გზით მიიღწევა. გადამერი მიიჩნევს, რომ ეს არ იძლევა რაღაც პესიმიზმის საფუძველს, თუმცა შესაძლებელლია განიხილებოდეს უშუალოდ მისი არსიდან. ამასთან დაკავშირებით იმოწმებს ესქილეს ცნობილ ფორმულას, – „სწავლა ტანჯვის წყალობით“, რაც ნიშნავს არა ამა თუ იმ საგნის შესწავლას, არამედ ადამიანური ყოფნის საზღვრების შეცნობას, – იმ საზღვრების მოუხსნელობის შეცნობას, რომელიც ღვთაებრივისაგან გვაშორებს. (Gadamer H.G., Wahrheit und Methode, 2. 1993:420).

გამოცდილების ნეგატიურობას – აცხადებს გადამერი, – გააჩნია თავისებური პროდუქტიული აზრი: ჩვენ გადავლახავთ შეცდომას და ამით მიმართულებას ვაძლევთ ახალი ცოდნის შეძენას. ის, რითაც საკუთარი გამოცდილების ნიადაგზე ვრწმუნდებით, არ არის რაღაც უნებურად ამორჩეული საგანი, არამედ ესაა ის რისი წყალობითაც ჩვენ ვღებულობთ სხვაგვარ ცოდნას იმის შესახებ, რაც უკვე ნაცნობად, რაღაც საყოველთაოდ მიგვაჩნია. (Gadamer H.G., Wahrheit und Methode, 2. 1993:118). 

როცა გამოცდილების მიღების მთლიანი პროცესის თითოეული ფაზა ხასიათდება იმით, რომ გამოცდილების შეძენით პიროვნება იძენს ახალი გამოცდილებისათვის ასევე ახალ გახსნილობასაც, მაშინ გამოცდილება უმაღლეს ღირებულებას აღწევს. აქედან გამომდინარე, გადამერი საუბრობს გამოცდილების დიალექტიკურ მომენტთან დაკავშირებით, ის აპელირებს ჰეგელთან და თვლის, რომ ფილოსოფიური ჰერმენევტიკის კავშირი ჰეგელის ფილოსოფიასთან არამყარია. ჰეგელის ამოსავალი პუნქტი აბსოლუტური გონის თვითშემეცნებაა, ანუ რეფლექსური ცნობიერების უსასრულო ძლიერება; გადამერის გამოცდილების დიალექტიკა არ მიდის დასასრულისკენ და არ გადადის ცოდნის უფრო მაღალ, სრულყოფილ ფორმაში ის გვასწავლის იმგვარი ჭეშმარიტების აღიარებას, რაც უკვე აღარ ექვემდებარება გაუქმებას. გადამერის ფილოსოფიაში ჰერმენევტიკული ცნობიერება დასასრულს ჰპოვებს არა მეთოდოლოგიურ თვითდარწმუნებულობაში, არამედ ხასიათდება გამოცდილებისადმი მუდმივი მზადყოფნით. ეს მზადყოფნა გულისხმობს ჰორიზონტის ახალი და უახლესი საზღვრების გადალახვის უნარს. გადამერი ისწრაფვის აჩვენოს, რომ ესაა კონტროლირებადი განხორციელების უნარი, რომელიც არ კარგავს თვალთახედვიდან საკუთარ თავს და არ განიცდის გაუცხოვებას. აქ ის საუბრობს განსხვავებული ჰორიზონტების შესახებ, და გამოყოფს გამგების ჰორიზონტს და ისტორიულ ჰორიზონტს, რომელთა შერწყმა ქმნის სივრცეს, ერთ უფართოეს, შინაგანად მოძრავ ჰორიზონტს, რომელიც სცილდება რა თანამედროვეობის საზღვრებს, – ჩვენი თვითცნობიერების საზღვრებს მოიცავს. საბოლოოდ, არსებობს მხოლოდ ერთიანი ჰორიზონტი, რომელიც თავის თავში ატარებს მთელ ისტორიულ ცნობიერებას.

გადამერის მიერ განვითარებული ფილოსოფიური ჰერმენევტიკის კონცეფცია ტრადიციული ჰერმენევტიკისა და ექსისტენციალურ-ფენომენოლოგიური ფილოსოფიის სინთეზის შედეგია. ჰაიდეგერის კვალდაკვალ, ის აღნიშნავს, რომ ჰერმენევტიკა არის ონტოლოგია, – ყოფიერების ის გაგებები, რომელიც „იქმნება“ საუკუნეთა სიღრმეებისაკენ მიმართული დიალოგის შესაძლებლობით. ის რაც დიალოგებშია გაცხადებული, ენის სტიქიურობითაა განპირობებული. ამიტომაც ენა წარმოადგენს იმ ფილოსოფიურ საგანს, სადაც ხდება მეცნიერებისა და კაცობრიობის ცხოვრების გამოცდილების შეხვედრა.

გამოცდილება ეძებს და პოულობს სიტყვას, ან საგანს, რომელიც მას გამოთქვამს და რომელშიც თვითონ ეს გამოცდილება სიტყვად იქცევა. ეს სიტყვა-საზრისი (ენა) არის ჰერმენევტიკული  ფენომენი, როგორც გაგება. ანუ, ეს  არის ენა, რომელიც თვითონ გვეუბნება რაღაც „შენ“-ის მსგავსად. „შენ“ – არ არის საგანი, ის თავად შემოდის ჩვენთან ურთიერთობაში, მაგრამ ეს არ ნიშნავს იმას, რომ რაც თქმულებიდან გვეძლევა გამოცდილების სახით, არ არის ვინმე „შენ“-ის როგორც სხვისი აზრი, არამედ ეს არის ენა „ჩვენით და ჩვენში“. (Gadamer H.G., Wahrheit und Methode, 2. 1993:12). ამიტომ ჰერმენევტიკული მეთოდი ენოვნებაში ვლინდება და მეტყველებაში არსებობს. გაგება და ენა მოიცავენ ყველაფერს რაც კი ოდესმე შეიძლება ფაქტი და საგანი გახდეს. ასეთმა ანალიზმა გადამერი მეტყველების, დიალოგის უნივერსალური ფუნქციის აღიარებამდე მიიყვანა.

„ჩვენ მუდმივად ჩართულნი ვართ დიალოგში“ – ამბობს გადამერი, და ცდილობს განიხილოს ჰერმენევტიკული „საუბრის“ ბუნება, როცა მონაწილეთა შორის შემდგარი კომუნიკაცია უბრალო ურთიერთშეთანხმებას აღემატება. ის,  თუ როგორ მოსდევს ერთ სიტყვას მეორე, როგორ იცვლება და როგორ განვითარება-დასრულებას ღებულობს საუბარი, – ყველაფერ ამაში არის რაღაცა „გამგებლობა“, რაღაცის „წარმოება“. ამგვარი „წარმოებისას“ მოსაუბრენი კი წარმართავენ დიალოგს, მაგრამ უფრო მეტად, ისინი ეცნობიან ერთმანეთს. რისი „გაცხადება“ ხდება საუბრისის, – ეს წინასწარ არავინ იცის. მხოლოდ მას შემდეგ, რაც საუბარი დასრულდება, შეგვიძლია იმის თქმა, შედგა ის, თუ – არა. ყოველივე ეს ნიშნავს, რომ დიალიგს გააჩნია თავისი საკუთარი ნებელობა, და რომ ენა, რომელზედაც ჩვენ ვმეტყველებთ თავისთავში ატარებს საკუთარ ჭეშმარიტებას, ანუ „ამჟღავნებს“, სინათლეზე გამოაქვს რაღაც ისეთი, რაც იმავდროულად რეალური ხდება, ამიტომაც ჰერმენევტიკის პრობლემას შეადგენს არა ენის სწორი გამოყენება, არამედ ამა თუ იმ სახის ჭეშმარიტი ურთიერთგაგება ამ ენის ფარგლებში.

გადამერის თანახმად, ყოველგვარი ენის შეთვისება შესაძლებელია ისე, რომ ჩვენი ენიდან „თარგმნა“, ან პირიქით, ჩვენს ენაზე „თარგმნა“ საჭირო აღარ იყოს. ამ შემთხვევაში, ეს ენა, რომელზედაც ჩვენ ვფიქრობთ, – საკუთრივ ფიქრის ენაა. ენის ამგვარი ფლობა, ანუ ერთსა და იმავე ენაზე საუბარი, წარმოადგენს ურთიერთგაგების წინაპირობას. გაგება, როგორც ასეთი, ნამდვილ პრობლემად იქცევა მხოლოდ მაშინ, როცა ენობრივი ურთიერთგაგება შესაძლებელია.

გამგებ ცნობიერებას ეძლევა საშუალება გააფართოვოს და გადაანაცვლოს თავისი ჰირიზონტები, ჩაუღრმავდეს მთელ ამ განზომილებას და გაამდიდროს თავისი საკუთარი სამყარო. ლიტერატურული ტრადიციების ნაყოფიერი შეთვისება, ანდა იმ გამოცდილებისა, რომელსაც ჩვენ მოვიპოვებთ, – „უცხო ენათა“ სამყაროში მოგზაურობითაა შესაძლებელი. მკითხველი უღრმავდება რა „უცხო ენას“ და ლიტერატურას, ნებისმიერ მომენტში შეუძლია საკუთარ თავთან დაბრუნება. ის ერთდროულად იმყოფება აქაც და იქაც.

შესაბამისად, დიალოგში გახსნილი ჭეშმარიტება, გადამერის მიხედვით, ღირებულია არა იმით, რომ აქ ადამიანი იძენს რაღაც ახალ ცოდნას, არამედ იმით, რომ ადამიანი ხდება გამოცდილი. გამოცდილება კი აქვს მხოლოდ იმას, ვინც იცის „გამოცდილების შინაგანი ისტორიულობის“ შესახებ და არა იმას, ვისაც ჰგონია, რომ  მას გააჩნია რაღაც ობიექტური და მყარო ცოდნა. გამოცდილების „ქმედით-ისტორიული ცნობიერება“, გადამერის მიხედვით, გულისხმობს იმას, რომ ის არ ამოიწურება თავისი თავის შესახებ ცოდნით და „ყოველთვის ახალ გამოცდილებაზე მიუთითებს“. შესაბამისად, გამოცდილია ის, ვინც ღიაა ახალი გამოცდილებისთვის. აქ ქმედით-ისტორიული  ცნობიერება „ქმნის“ ერთგვარ წრეს, „ჰერმენევტიკულ წრეს“, რომელშიც ცოცხლდება საზრისი და გაგების აქტი ხორციელდება. საზრისის ცნებაზე „ჰერმენევტიკული წრის“ უსასრულობის გავრცელებით ჰერმენევტიკა ტოვებს მეთოდოლოგიურ-მეცნიერულის საზღვრებს და იქცევა ფილოსოფიად. გაგების ეს „წრიულობა“ გადამერთან წარმოადგენს ადამიანური არსებობის მისწრაფებას, რომ მივიდეს ყოფიერებასთან. მაგრამ რა არის ყოფიერების საფუძველი? რა აძლევს მიმართულებას შემეცნებას და რა აყალიბებს გამოცდილებას?

გადამერი ჰაიდეგერის მსგავსად აცხადებს, რომ „ყოფიერება, რომლის გაგებაც შესაძლებელია, არის ენა“. ის ენას განიხილავს, როგორც ყოფიერების გამხსნელ მედიუმს და არა როგორც ამა თუ იმ შინაარსის მიხედვით შერჩეულ ინსტრუმენტს ან ნიშანს. ამასთანავე, გადამერი მუდმივად ხაზს უსვამს, რომ სამყაროს საკაცობრიო გამოცდილების ენობრივი ხასიათი არ გულისხმობს სამყაროს საგნად ქცევას. ენა – ესაა გარემო, სადაც მე და სამყარო გამოიხატება თავდაპირველ ურთიერთკუთვნილებაში. მაგრამ რა არის ამით მიღწეული? – თვითონ „ყოფიერება, როგორც ექსისტირება, როგორც ყოფნა“ – უპასუხებს ჰაიდეგერი. მასთან ჰერმენევტიკა ადამიანური ცხოვრების პირვანდელი ბუნების განხორციელებაა. ის მიუთითებს იმაზე, რომ ასე ცხოვრობს ადამიანი სამყაროში, ასე იქმნება ადამიანი – მთლიანი ყოფნა, რომელიც თავის თავში მოიცავს საკუთარი ყოფნის სამივე განზომილებას – მომავალს, წარსულს, აწმყოს („დროულობის ექსტაზებს“). აწმყოყოფნა, რომელიც ეყრდნობა მომავალსა და წარსულს – „საკუთრივი აწმყოა“. ასეთ აწმყოს ჰაიდეგერი უწოდებს წამს. წამი თავის თავში მოიცავს დროულობის სამივე „ექსტაზს“, ადამიანის მთელ სიცოცხლეს. ასეთ წამში ადამიანი ექსისტენცია, – იგია მთლიანი და „არსის მქონე“, მას თავისი ყოფნა დაგეგმილი აქვს საკუთარი შესაძლებლობისთვის. ამით ადამიანი გახსნის როგორც საკუთარ შესაძლებლობებს, ისე „სიტუაციას“. საკუთარი სიტუაციის საზღვრებიდან გამოსვლა, „ტრანსცენდირება“ შესაძლებელს ხდის სხვა ისტორიული სიტუაციის გაგებას. სხვა სიტუაციასთან ურთიერთობის დადგენის კვალდაკვალ მოიპოვება საკუთარი სიტუაციის გაგება, ანუ „თვითგაგება“.

ზემოთ განვითარებული თვალსაზრისიდან გამომდინარე, გადამერი ხაზგასმით აღნიშნავს, რომ გაგება განუწყვეტლივ მიმდინარეობს რა გამოცდილებასთან უწყვეტი კომუნიკაციური თანაზიარობით, მისი რაციონალური ბუნება ვერასოდეს ჩაისმება ლოგიკურ ფორმულებში. ის მიიჩნევს, რომ ამით გაგება ხელოვნებას უკავშირდება და ესთეტიკის სფეროს ჰერმენევტიკის საზღვრებში მოიაზრებს.