ცნობილი, თანამედროვე ინდოელი თეოლოგის, სვამი ტაპასიანანდას წიგნი ვივეკანანდას ცხოვრებისა და შემოქმედების შესახებ, იწყება ასე: – „სვამი ვივეკანანდამ გადაარჩინა ჰინდუიზმი და ინდოეთი. რომ არა ვივეკანანდა, ჩვენ დავკარგავდით ჩვენს სარწმუნოებას და ვერც დამოუკიდებლობას მოვიპოვებდით“ – (სვამი ტაპასიანანდა – სვამი ვივეკანანდა, მადრასი 1988 წ. გვ. 1. ინგლისურ ენაზე) ამიტომაც, შემთხვევითი როდია ის გავრცელებული აზრი, რომ ინდოეთი ბრიტანული კოლონიალიზმისაგან იხსნა იმ ძლიერმა სულიერმა საწყისებმა, რომელიც ჩაბუდებულია მის მრავალათასწლოვან რელიგიურ-ფილოსოფიურ ტრადიციაში და დღეს ცნობილია მრავალსახოვანი რელიგიურ-სოციალური ორგანიზაციის – ჰინდუიზმის სახელწოდებით. სვამი ვივეკანანდასა და მის ერთადერთ, სულიერ მასწავლებელს – გურუ პარამაჰანსა რამაკრიშნას შორის, მიუხედავად უსაზღვრო ურთიერთ თაყვანისცემისა, კამათი თეოსოფიურ და თეოლოგიურ საკითხებზე ხშირად უკომპრომისო ხასიათსაც ატარებდა, რაც მსჯელობის ცალკე საგანია. მაგრამ, ერთი კი ცხადია, რომ სვამი ვივეკანანდა თავისი რელიგიურ-ფილოსოფიური აზროვნებით, მნიშვნელოვნად გასცდა ტრადიციად ქცეულ წმინდა ინდურ თეოსოფიურ ჩარჩოებს. ის იყო პირველი დიდი ინდოელი მოაზროვნე, რომელმაც მთელ მსოფლიოს გააცნო ინდური რელიგიის საიდუმლოება და მისი მნიშვნელობა კაცობრიობის სულიერი ცხოვრების, მსოფლიო ფილოსოფიური აზრის ჩამოყალიბებასა და განვითარებისათვის. სხვა ინდოელი მოღვაწეებისაგან განსხვავებით, ვივეკანანდამ შეძლო ინდური (და ზოგადად აღმოსავლური) და დასავლური ფილოსოფიური მსოფლმხედველობების შეპირისპირება, ანუ ე.წ. შედარებითი თეოლოგიის საფუძველზე, წარმოაჩინა (თუმცა, შეფარვით), ინდური, არსობრივად – ვედანტური ფილოსოფიის ერთგვარი, (თუმცა, სადავო) უპირატესობა დასავლურთან მიმართებაში, რათა ინდური მეტაფიზიკური აზრი დასავლეთისათვის უფრო ფართო მეცნიერული გონებაჭვრეტის საგანი გამხდარიყო, რაც ასეც მოხდა და უკვე, XVIII საუკუნის დასაწყისში (ხ.ფ. შლეგელით დაწყებული) ევროპა ძველი ინდური აზროვნების წვდომას შეუდგა. ამიტომაც, წმინდანი ფილოსოფოსის, სვამი (სანსკრიტზე – „დიდად პატივცემულო“, „ბატონო“ და ა.შ. მთ.ნ.კ) ვივეკანანდას ლექციების ციკლი (ინგლისურ ენაზე სტენოგრაფიულად ჩაწერილი), რომელიც მეცხრამეტე საუკუნის მიწურულს იქნა წაკითხული ამერიკასა და ლონდონში  და გაერთიანებულ იქნა თანამედროვე ინდოელი გამომცემლების მიერ ერთი სათაურით – „რელიგიის მეცნიერება და ფილოსოფია“, რომელიც პირველად ინდოეთში გამოქვეყნდა 1897 წელს, ხოლო მეთერთმეტედ – 1983 წელს ქ. კალკატაში (კალკუტა). ლექციების ეს ციკლი შედგება შვიდი ნაწილისაგან:

1. სანქჰია კოსმოლოგია,
2. პრაკრიტი და პურუშა,
3. პრაკრიტი და ადვაიტა.
4. თავისუფალი გონი. 
5. არსებობა ერთისა რომ გვესახება როგორც მრავალი.
6. ინდივიდუალური „მეს“ მთლიანობა.
7. ჯნანა იოგას უზენაესი იდეალი, რომელიც ქართულ ენაზე ჩემ მიერ 1995 წელს ითარგმნა და დაისტამბა. 

ამჯერად, მკითხველს ვთავაზობ ვივეკანანდას ამ ლექციების პირველი გამოცემის უფრო ვრცელ განახლებულ ვერსიას, რომელშიც შეტანილია ვივეკანანდას 1894-სა და 1896 წელს, ლონდონში წაკითხული კიდევ სამი ლექცია – „მაია და ილუზია“, „მაია და ღვთის კონცეფციის ევოლუცია“, „მაია და თავისუფლება“. ბრწყინვალე, ინდოელი, წმინდანი თეოლოგისა და მოაზროვნის, სვამი ვივეკანანდას ხანმოკლე (გარდ. 39 ასაკში) სიცოცხლე, ნათელი მაგალითია მისი უნიკალური პიროვნული და სულიერი უმწიკლოების, რაც კაცობრიობის ისტორიაში, რომ იტყვიან, მხოლოდ ღვთის რჩეულთა ხვედრია: ბენგალიელი ნარენდრანათჰ დატა, „ნარენდრა“ (შემდგომში ინდოეთში და მთელ მსოფლიოში) წმინდანი ფილოსოფოსი, სვამი ვივეკანანდას სახელით ცნობილი, დაიბადა 1863 წლის 12 იანვარს ქალაქ კალკატაში (კალკუტაში), ერთ-ერთი იმჟამინდელი კალკატელი არისტოკრატული წარმოშობის ოჯახში. ნარენდრას ბაბუას, – დურგაჩარანას დიდი სიმდიდრის პატრონს, ახალგაზრდობაშივე უარი უთქვამს მიწიერ სიამტკბილობაზე, მიუტოვებია ახალგაზრდა ცოლ-შვილი (სამი წლის ვაჟი, ნარენდრას მომავალი მამა, ვიშვანათჰი) და სადჰუდ, ბერად შემდგარა. თვით ნარენდრას მამა, ვიშვანათჰი, სასულიერო ცხოვრების დიდი მოთაყვანე არ ყოფილა, მაგრამ გამოირჩეოდა არისტოკრატულობით, გონებამახვილობითა და იუმორის დიდი გრძნობით. უყვარდა მუსიკა, იყო ბიბლიის, სპარსულისა და ინგლისური ენების შესანიშნავი მცოდნე. ამასთანავე, ნარენდრას მამას, ვიშვანათს, ძალიან  ჰყვარებია ლამაზი და ხელგაშლილი ცხოვრება, რის გამოც მალე, ოჯახი თითქმის უკიდურეს სიღარიბემდე მიუყვანია. პატარა ნარენდრა კი, ბაბუამისის მსგავსად, გამორჩეული იყო თავისი იშვიათი შინაგანი სიფაქიზით, თუმცა, ამავე დროს, იყო მეტისმეტად ენერგიული და ნათელი გონების პატრონი. ჟამთა სვლასთან ერთად, ნარენდრაში იზრდებოდა კეთილშობილებაც. როდესაც, მათ სახლს მათხოვარი მოადგებოდა სამოწყალოდ, ნარენდრა მას ჩუქნიდა ყველაზე ძვირფას ნივთს, რომელიც შინ ეგულებოდა. მისი მუდმივი თანამგზავრები იყვნენ სხვადასხვა ცხოველები, ხშირად ყანას შემოჩვეულ მაიმუნებთანაც მეგობრობდა. ტოლბიჭებში, ნარენდრა მუდამ ლიდერი იყო, მაგრამ უაღრესად სამართლიანი. უთუოდ, ამიტომაც, მისი საყვარელი თამაში ყოფილა „მეფე და მოსამართლე“. თუ ვინმეს ჩაგრავდნენ იგი ჩაგრულის პირველი ქომაგი იყო ხოლმე. ნარენდრას იშვიათი მეხსიერება ჰქონია. იგი, ბავშობიდანვე დაუფლებია სანსკრიტს, ინგლისურს, სპარსულს. მისთვის საკმარისი იყო ერთხელ მოესმინა გაკვეთილი, რომ უკვე ათვისებული ჰქონდა. ძირითად დროს კითხვაში ატარებდა, თუმცა სკოლაში სიარული არ უყვარდა, რამდენიმეჯერ თუ მივიდოდა, ისიც მხოლოდ გამოცდებზე, რომელთაც მუდამ ბრწყინვალედ აბარებდა.    

ნარენდრა სიყმაწვილეშივე გაიტაცა დასავლურმა ფილოსოფიამ. ამ დროს, მას უკვე გააჩნდა სულიერი წვდომის, გონებაჭვრეტისა და მედიტაციის იშვიათი უნარი.

ერთხელ, თურმე, პატარა ნარენდრას, მთელი დღე ეძებდნენ, მაგრამ ამაოდ, ბოლოს, როდესაც იძულებული გახდნენ ჩაკეტილი ოთახის კარი შეემტვრიათ, ნახეს, რომ პატარა ნარენდრა გარინდული, მლოცველი წმინდანის პოზაში მჯდარი, იოგურ მედიტაციას მისცემოდა. მოგვიანებით, ვივეკანანდა ხაზგასმით აღნიშნავდა, რომ იგი სიყმაწვილეშივე მივიდა იმ დასკვნამდე, რომ მედიტაცია საუკეთესო საშუალებაა ღვთაებრივი წვდომისა. ერთხელაც ქ. რაიპურის მახლობლად, თოთხმეტი წლის ნარენდრა, მარტო იჯდა ურემზე, გარემო ბუნების გონებაჭვრეტით ისე გატაცებულა, რომ სამადჰიში ჩავარდნილა, როცა გონს მოეგო, დაინახა, რომ გზააბნეულ ხარებს მისი ურემი შორს, ტყეში გაუყვანიათ.

ნარენდრა ჯერ კიდევ კალკატის (კალკუტის) საპრეზიდენტო სკოლაში სწავლობდა, როდესაც შეხვდა თავის ერთადერთ სულიერ მოძღვარს – გურუ რამაკრიშნას, რომელიც მთელ ინდოეთში და მის ფარგლებს გარეთაც ცნობილი იყო, როგორც ყველაზე დიდი წმინდანი, ინდოელი თეოსოფი და ფილოსოფოსი. რამაკრიშნას, თავის ფილოსოფიურ-თეოსოფიურ შრომებში, არაერთხელ აღუნიშნავს, რომ თავის თავს ვივეკანანდასთან აიგივებდა და ამტკიცებდა, რომ თითქოსდა სანამ მას პირადად შეხვდებოდა, ერთ-ერთი იოგური მედიტაციის დროს, პატარა ნარენდრა უხილავს. იქნებ, ამიტომაც უთხრა თვალცრემლიანმა დიდმა გურუმ ყმაწვილ ვივეკანანდას, როდესაც პირველად შეხვდნენ  ერთმანეთს: – „მე შენ გელოდი, ო, დიდო უფალო, შენ ის ოდითგან მოსული დიდი რიში (ინ. წმინდანი ნ.კ.) „ნარა“ ხარ წილხვედრი ნარაიანისა, ვინაც განიზრახა და აირჩია თავის გვირგვინად ხსნა კაცობრიობისა, ტანჯვისა და უბადრუკი მიწიერი ცხოვრებისაგან.“ ამ ორი უნიკალური პიროვნების სულიერი მასწავლებლისა (გურუსა) და მისი მოწაფის ურთიერთობა მსჯელობის ცალკე საგანია, ყოველ შემთხვევაში, რამაკრიშნამ სვამი ვივეკანანდას სულიერ-ეთიკურ ჩამოყალიბებაში რომ გადამწყვეტი როლი ითამაშა, ეს საყოველთაოდ ცნობილია.  

საქორწილო ასაკს მიღწეულმა, იშვიათად ჭკვიანმა და საკმაოდ ლამაზი გარეგნობის ყმაწვილმა, ნარენდრამ, საბოლოოდ თქვა უარი ოჯახის შექმნაზე და სამუდამოდ აირჩია წმინდანის ცხოვრების გზა. ამ დროისათვის, მას უკვე შესანიშნავი განათლება ჰქონდა მიღებული. თავისუფლად ფლობდა სანსკრიტს, ჰინდის, ბენგალურს, სპარსულს, არაბულს, ინგლისურს, ღრმად ერკვეოდა ინდურ და დასავლურ ფილოსოფიაში. იმ ხანებში, ნარენდრა (შემდგომში – ვივეკანანდას სახელით ცნობილი) ანთროპომორფიზმს აღიარებდა, თუმცა, მიაჩნდა რომ, ღმერთის გაგებისათვის არ არის აუცილებელი მას ჰქონდეს რაიმე სახე, ხატება ან ფორმა. მოგვიანებით, მან მედიტაციის მეთოდი შეცვალა და გადაწყვიტა გონებაჭვრეტის დროს ელოცა; – „ო, ღმერთო მომეცი ძალა, რომ შენ გიხილო და დავინახო ბუნება შენი.“

„ერთ დღეს, – წერდა იგი მოგვიანებით, – სამადჰიში მყოფმა, მე ვიხილე არაჩვეულებრივი წმინდა სახე მონაზვნისა, არ ვიცი საიდან გამომეცხადა. ის ჩემს წინაშე იდგა სულ ახლოს – სხივმოსილი, ნარინჯისფერ სამოსელში გამოწყობილი. მხოლოდ მე მიმზერდა – ძალიან მშვიდად, თითქოს, ჩემთვის  რაღაცის თქმა სურდა. მე მისკენ გავემართე, მაგრამ შიშმა შემიპყრო, მდუმარება დავარღვიე, სწრაფად წამოვდექი, კარი გავაღე, გარეთ გავედი, თუმცა მყისვე დავბრუნდი. როცა გონს ნათელი მოეფინა და გამოვფხიზლდი, დავრწმუნდი – ის, ვინც რომ ვიხილე, იყო ბუდჰა, – სახე მისი.“

1886 წელს, ყელის სიმსივნის ავადმყოფობის შედეგად,  დიდი სულიერი დამრიგებელი – გურუ რამაკრიშნა პარამაჰანსა გარდაიცვალა. მალე, მისი სულიერი მოწაფე ნარენდრა, ღებულობს ახალ სასულიერო სახელწოდებას ვივიდიშანანდა (აქედან – ვივეკანანდა), მაგრამ, როგორც მოხეტიალე ასკეტი, იგი ხშირად, თავის თავს, სატჩიდანანდასაც უწოდებდა. მან, ამ პერიოდში, ვედანტური მოძღვრების ქადაგით, მოინახულა ინდოეთის, თითქმის ყველა წმინდა ადგილი, – ქვეყნის უკიდურესი სამხრეთიდან ჰიმალაის თოვლიან წმინდა ადგილებამდე. სამომლოცველო გზაზე იგი ხვდებოდა სოციალური ფენის, ყველა წარმომადგენელს: – უმდიდრეს მაჰარაჯებსა და უღარიბეს თანამემამულეებსაც. 

1893 წელს, ამერიკის ქალაქ ჩიკაგოში, მსოფლიო რელიგიების პარლამენტის თავყრილობა უნდა გამართულიყო. სატჩიდანანდა ამ დროს იმყოფებოდა ინდოეთის სამხრეთის უკიდურეს წერტილში – ქ. კანიაკუმარიში, რომლის მთების უმაღლესი კლდის წვერზე სამდღიან იოგურ მედიტაციას ასრულებდა. (დღეს ამ ადგილზე, ამ აქტის გამო, ტაძარი – მემორიალია აღმართული ნ.კ.). მადრასში (დღეს, ჩენაის სახელითაა ცნობილი) დაბრუნებულ სატჩიდანანდას, მისმა სულიერმა მოწაფეებმა და ქალაქის ინტელიგენციამ, საკმაოდ დიდი თანხა შეუგროვა, რათა ის ამერიკაში სასულიერო თავყრილობას დასწრებოდა, მაგრამ სატჩიდანანდამ ამერიკაში წასვლა ვერ გადაწყვიტა და მოითხოვა მისთვის შეგროვებული თანხა ღარიბებისათვის გაენაწილებინათ.

ამავე წელს, მაჰარაშტრის ქ. ქეტრის ერთ-ერთ უმდიდრეს მაჰარჯას ვაჟი შეეძინა. რაჯამ „დიდ გურუს“ სატჩიდანანდას სთხოვა მისი შვილი ეკურთხა. ლოცვა-კურთხევის შემდეგ, რაჯამ მოძღვარს სთხოვა ორი სახელი – სატჩიდანანდა (რაც სანსკრტზე – ჭეშმარიტებით მტკბობს ნიშნავს) და ვივიდიშანანდა (განჭვრეტით მტკბობი), სამუდამოდ შეეცვალა ერთი სახელით – „ვივეკანანდა“. გურუც დაეთანხმა და მაჰარაჯას სურვილი იმ დღიდანვე შეასრულა. მაჰარაჯამ სვამი ვივეკანანდა ძვირფასი სამოსელითა და დიდი თანხითაც დაასაჩუქრა. 

1893 წელს, სვამი ვივეკანანდამ ჯერ ცეილონი მოინახულა, შემდეგ ჩინეთი და იაპონიის გავლით, ამერიკაში ჩავიდა. სამწუხაროდ აღმოჩნდა რომ, აქ რელიგიურ მოღვაწეთა თავყრილობის გამართვამდე, ორი თვით ადრე ჩასულა. ვივეკანანდას კი იმდენი სახსრები აღარ გააჩნდა, რომ ორი თვე ეცხოვრა ამერიკაში. გადაწყვიტა სამშობლოში დაბრუნებულიყო. ბოსტონისაკენ მგზავრობისას, მას გამოეცნაურა ერთი ამერიკელი ქალი, რომელმაც იგი ჰარვარდის პროფესორ ჯ.ჰ. რაიტს წარუდგინა. პროფესორი განცვიფრებული დარჩა ვივეკანანდას ფილოსოფიური განათლებით და შეჰპირდა, რომ მას ყოველგვარ დახმარებას გაუწევდა, რათა ჩიკაგოს თავყრილობაზე ვივეკანანდა დელეგატად მოხვედრილიყო. როდესაც, ვივეკანანდა ჩიკაგოში ჩავიდა, აღმოჩნდა, რომ  სარეკომენდაციო წერილი და ყრილობის დაწესებულების მისამართი დაჰკარგვოდა.

დაღამდა. გულგატეხილი ვივეკანანდა მატარებლის სადგურისაკენ გაემართა. სადგურის მახლობლად ბაღი იყო, ქანცგამოლეულმა დიდ მუყაოს ყუთს მოჰკრა თვალი და ღამის გასათევად, მასში მოკალათდა, რაც მოხეტიალე ასკეტისათვის არ იყო უჩვეულო. სისხამ დილით, ვივეკანანდა უკვე რომელიღაც ფეშენებელური შენობის წინ ჩამომჯდარიყო, როცა შენობიდან ტანმაღალი ქალი გამოვიდა (ვინმე მის ჯ. ჯ. ჰეილი), რომელმაც ვივეკანანდას ჰკითხა – მსოფლიო რელიგიების ყრილობაზე ხომ არ ჩამობრძანებულხართო.

ეს ბედნიერი შეხვედრა გადამწყვეტი აღმოჩნდა ვივეკანანდას ევროპული სასულიერო კარიერისათვის, ხოლო მის ჰეილი მისი სამუდამო სულიერი მეგობარი გახდა. 1893 წლის 11 სექტემბერს, „ქრისტეფორე კოლუმბის სახელობის ღია დარბაზში“ ყრილობას ექვსიათასამდე ადამიანი ესწრებოდა, როდესაც სვამი ვივეკანანდამ აუდიტორიას მიმართა შემდეგი სიტყვებით: – „ამერიკის დებო და ძმებო!“. ამ ფრაზამ ისეთი მაგიური ძალით გაიჟღერა, რომ მთელი დარბაზი ფეხზე წამოდგა და ოვაციები დიდხანს არ შემწყდარა. იმ დღიდან სვამი ვივეკანანდას ყრილობის მონაწილეები უწოდებდნენ „ორატორს ღმერთის უფლებებით“. ვივეკანანდას სახელი მთელს ამერიკას მოედო. „ფერადკანიანი ღმერთის უფლებამოსილი ორატორის“ მეგობრები გახდნენ იმდროინდელი ამერიკელი პროფესორები ჯეიმსი, რაიტი, ნიკოლას ტესლა და სხვები. ოცდათხუთმეტი წლის ვივეკანანდა არჩეული იქნა ჰარვარდის უნივერსიტეტის აღმოსავლური ფილოსოფიის კათედრის საპატიო თავმჯდომარედ, ხოლო კოლუმბიის უნივერსიტეტში – სანსკრიტის კურსის ხელმძღვანელად. მაგრამ, სვამი ვივეკანანდას ტრიუმფალურ წარმატებებს მაინც გამოუჩნდა ისეთი ყველაზე საშიში მტერი, როგორიცაა ადამიანთა შური – მის წინააღმდეგ ბრძოლა გაჩაღდა. განსაკუთრებით ქრისტიან მისიონერთა მხრიდან, რომლებსაც მიაჩნდათ, რომ თუ ყოველივე ეს ასე გაგრძელდებოდა, შესაძლოა ხალხს ვივეკანანდა ქრისტეს მოციქულადაც ეღიარებინათ და ამერიკელ მისიონერთა ძალისხმევა და ფინანსები წყალში გადაყრილი აღმოჩნდებოდა. მაგრამ, „დიდი სულიერი მოძღვარის“ სახელი, ამერიკის ინტელექტუალურ წრეებში, იმდენად უმწიკლო და ავტორიტეტული აღმოჩნდა, რომ მტრებმა მას ვერაფერი დააკლეს. 1896 წლის დამლევს ლექციების წასაკითხად, ვივეკანანდა მიიწვია ლონდონის „ეთიკის საზოგადოებამ“. ინგლისში მისი ფენომენალური აზროვნების ნიჭის თაყვანისმცემლები გახდნენ ინგლისელი ორიენტალისტი, მაქს მიულერი და გერმანელი მეცნიერი – პოლ დაუსენი, რომლებიც ყოველმხრივ დაეხმარნენ სვამი ვივეკანანდას, რათა მას ლექციები წაეკითხა გერმანიაში. 1896 წელსვე ვივეკანანდა ბრუნდება ამერიკაში, სადაც აფუძვნებს „ვედანტისტთა“ საზოგადოებას. იმავე წელს, იგი ისევ ჩადის ლონდონში, სადაც მისი მეგობარი ხვდება, ვინმე მის მარგარეტ ნოუბელი – შემდგომში „და ნივედიტას“ სახელით ცნობილი – თეოსოფი, ინდოეთის მუდმივი მკვიდრი, მონაზონი ქველმოქმედი და ინდოლოგი. 

1896-97 წლებში ვივეკანანდა „და ნივედიტასა“ და მაქს მიულერთან ერთად მოგზაურობს ინდოეთის სხვადასხვა ქალაქებში და კითხულობს ლექციებს ვედანტის მოძღვრების შესახებ. 1900 წელს იგი ფილოსოფიური ლექციების წასაკითხავად, მიემგზავრება აგრეთვე პარიზში, უნგრეთში, სერბიაში, ბულგარეთში, კონსტანტინეპოლსა და ათენში. შემდეგ, ის ბრუნდება სამშობლოში და განაგრძობს „სასულიერო“ და „საერო-საზოგადოებრივ“ მოღვაწეობას.

1901 წელს, 38 წლის ასაკში ასთმითა და დიაბეტით მძიმედ დაავადებული ვივეკანანდა, მაინც მიემგზავრება „წმინდა მისიით“ ჯერ ინდოეთის ქ. ბელურის „საბერმონაზმნოში“, აქედან კი, ამავე მიზნით, ჩადის ბომბეიში, (მუმბაი) მაესურსა და მადრასში (ჩენაი), სადაც პირველად ხვდება მაჰათმა განდისა და ინდოეთის ეროვნულ-განმათავისუფლებელი მოძრაობის ერთ-ერთ ლიდერს, – განგადჰარ ტილაკს.

1902 წელს ვივეკანანდა მიწვევას ღებულობს ჩინეთიდან და იაპონიიდან, მაგრამ ავადმყოფობის გამო ვერ მიემგზავრება და იღებს გადაწყვეტილებას მოინახულოს ბუდჰას წმინდა ადგილები – ბოდჰგაია და ბენარესი (იგივე ვარანასი).

სიცოცხლის უკანასკნელი ორი თვე, სვამი ვივეკანანდა სრულ ასკეტურ ცხოვრებას ეწევა. ამ დროს, მის გვერდით რჩებიან მისი „სულიერი მოწაფეები“ და „და ნივედიტა“. ვივეკანანდა გრძნობს აღსასრულის მოახლოებას და ამიტომ, სიკვდილის წინ, – ერთი თვით ადრე, ინდოეთის სხვადასხვა კუთხეში, თავისი მოძღვრების მიმდევრებსა და სულიერ მეგობრებს, ატყობინებს, რათა ჩამოვიდნენ მის სანახავად.         

გარდაცვალებამდე, შვიდი დღით ადრე, ვივეკანანდამ კალენდარი მოითხოვა, სიკვდილის დღედ 4 ივლისი აირჩია და თარიღი შემოხაზა. 2 ივლისს დასნეულებულ გურუს „და ნივედიტამ“ თავისი ხელით აჭამა საჭმელი, მაგრამ ხელები „და ნივედიტას“ ვივეკანდამ დაბანა და შეუმშრალა. „და ნივედიტა“ ძალზე შეწუხდა და მოძღვარს უსაყვედურა. რაზეც ვივეკანანდამ ასე უპასუხა: – „გახსოვდეს იესო ქრისტე თავის მოწაფეებს ფეხებს ბანდა“. 

წინა დღით კი, ვივეკანანდამ საბერმონაზმნოს შორი-ახლოს, – განგის ნაპირზე მოწაფეებთან ერთად, ადგილი აირჩია, მიუთითა და თქვა: – აი აქ დამწვით!. (დღეს, ამ ადგილზე, ვივეკანანდას სათაყვანოდ, ტაძარია აღმართული). 

4 ივლისს დღის პირველ საათზე ვივეკანანდამ თავის მოწაფეებს სანსკრიტის გაკვეთილი ჩაუტარა. გაკვეთილმა სამი საათი გასტანა. ვივეკანანდამ საღამოს გასეირნება ისურვა, როდესაც დაბრუნდა ბერებს გაესაუბრა. შემდეგ, თავის ოთახში შევიდა და ერთ-ერთ თავის მოწაფეს სთხოვა გარეთ მოცდა, თვითონ კი, მედიტაციას მიეცა. როდესაც მედიტაცია დაასრულა, ფარდაგზე გულაღმა დაწვა, მოწაფეს დაუძახა და სთხოვა შუბლის გაგრილება. კიდევ ერთი საათი გავიდა. მოწაფემ შენიშნა, რომ მოძღვარის ხელი ოდნავ შეტოკდა და გურუს ღრმა სუნთქვა აღმოხდა. 4 ივლისის საღამოს ცხრა საათი იყო, ოცდაცხრამეტი წლის ვივეკანანდას სული დაშორდა ტანს. 

ასე დაასრულა სიცოცხლე, გენიალურმა  ინდოელმა  სულიერმა მოძღვარმა და მოაზროვნემ, სვამი ვივეკანანდამ, რომელსაც უდიდესი გონებისა და სულის გარდა, არცა რა გააჩნდა და არც ოდესმე უსურვია, რომ ჰქონოდა.