ჩვენი სამყარო, სამყარო გრძნობებისა, რაციონალური თუ ინტელექტუალური, ერთიმეორეზეა გადაჯაჭული უსასრულობით, შეუცნობელობითა და მარადჩაუწვდომელით. მიუხედავად ამისა, არსებობს მრავალი ცნობა, ფაქტები და ისეთი რამ, საიდანაც მოდის ნათელი, რომელსაც მსოფლიო იცნობს რელიგიის სახელწოდებით, რაც არსებითად ზემგრძნობელობის საგანია, ვიდრე გრძნობებისა. რელიგია მუდამ გონების თვალსაწიერის მიღმაა და ამიტომაც, არ შეიძლება მისი განხილვა მხოლოდ ინტელექტის ჭრილში, რამეთუ, იგი ხედვაა, ზეშთაგონება, უცნობისა და შეუცნობადის. მხოლოდ რელიგია ხდის შეუცნობელს უფრო გასაგებს, რამეთუ თავად სამუდამოდ რჩება ამოუცნობი. კაცობრიობის ისტორიის ნებისმიერ ხანაში, რელიგიაში წვდომისათვის ბრძოლის გარეშე, ადამიანი ვერ შეძლებდა აზროვნებას და არც ინტელექტი იარსებებდა როგორც ასეთი. ჩვენს პატარა სამყაროში – გონება რომ ჰქვია, ჩნდება აზრები, მაგრამ არ ვიცით თუ როდის ჩნდება, ან როდის ქრება, ან სად ქრება. მიკრო და მაკრო კოსმოსი უცვლელი რჩება თავისი დინებითა და საფეხურებით და მსგავსად გონებისა, ორივე განიცდის ვიბრაციას.

ჩემს ლექციებში, შევეცდები თქვენ წინაშე ნათლად ავხსნა ჰინდუთა თეორია, რომ რელიგია აღმოცენდა არა „არარაისგან“, არამედ „რაღაცისაგან“. ამდენად, დარწმუნებული ვარ, რომ რელიგიური აზრი ადამიანის ყველაზე ღრმა – შინაგან სამყაროში სუფევს. ამიტომაც, ადამიანს ვეღარ ძალუძს არ იყოს მორწმუნე, სანამ ბოგინობს, აზროვნებს, სანამ მისი ტანი (ხორცი) და სული ერთმანეთს არ დაშორდება. სანამ ადამიანს შესწევს აზროვნების უნარი, მანამ სარწმუნოებრივი ჭიდილიც გაგრძელდება და ამდენხანსვე, უნდა გააჩნდეს რაიმე სახის სარწმუნოება (რელიგია). ამიტომაც, არსებობს მსოფლიოში მრავალი სახის – სხვადასხვა რელიგია (სარწმუნოება). შესაძლოა, მათ შესწავლას ჩიხში შევყავდეთ და (უმრავლესობის მსგავსად, მეც ასე ვფიქრობ), რომ, მათი შესწავლა უაზრო ჭვრეტაა თეორიებისა. თუმცა, ხშირად, თვით ქაოსშიც არის ჰარმონია და მსჯელობათა დისონანსურ ბგერებშიც კი ერთგვარი თანხმიერება. ადამიანი, თუკი, მზად არის, რომ მას უსმინოს, იგი აჰყვება კიდეც ამ ტონალობას. სადღეისოდ, ყველაზე მნიშვნელოვანი საკითხი არის შემდეგი: – თუკი დამტკიცებულია, რომ შემეცნებული (ამოცნობილი) და შესაცნობი ერთიმეორზე გადაჯაჭულია ჩვენთვის უსასრულოდ (მარადიულად) შეუცნობადით, მაშინ რატომ მივილტვით გამუდმებით უცნობისაკენ? რად არ ვკმაყოფილდებით უკვე ცნობილით? რად არ ვმშვიდდებით ჭამა-სმით კმაყოფილნი? ან იმ მცირედით, საზოგადოებას რომ ვუკეთებთ? აი, ეს იდეა რჩება ჰაერში. ამიტომაც, დაწყებული ყველაზე განსწავლული პროფესორიდან, დამთავრებული ტიკტიკა ბავშვით, ყველანი მოწოდებული ვართ ამ ქვეყანაზე, ვაკეთოდ მხოლოდ სიკეთე, – აი ეს არის რელიგია და აზრი არა აქვს ვიმტვრიოთ თავი მიღმისეულ საკითხებზე, მაგრამ, რადგანაც გადაიქცა იგი ტრუიზმად (საყოველთაო საკითხად), სამწუხაროდ, მაინც უნდა დავსვათ „მიღმისეულის“ საკითხი, რამეთუ გამოვლენილი აწმყო არის მხოლოდ ნაწილი გამოუვლინებულისა (არაგამოვლენილის). გონებით შეცნობადი სამყარო, არის მხოლოდ უმცირესი ნაწილი უსასრულო სულიერი სამყაროსი, რომელიც მგრძნობელობით ქვეცნობიერში ვლინდება. მაგრამ, როგორ უნდა იქნეს ახსნილი თუნდაც ეს მცირე გამოვლენილი, ანუ როგორ უნდა იქნეს იგი გაგებული, ან როგორ მივხვდეთ რომელია მიღმისეული? ამბობენ, ერთხელ, როდესაც სოკრატე ლექციების წასაკითხად ათენში ჩავიდა, იქ ბრაჰმანს შეხვედრია, რომლისთვისაც სოკრატეს უთქვამს, რომ კაცობრიობისათვის ყველაზე ძვირფასი არის ადამიანიო. ბრაჰმანი ფილოსოფოსს შეწინააღმდეგებია: – საიდან იცი რა არის ადამიანი, სანამ არ იცი რა არის ღმერთიო?!

ღმერთი კი არსებითად შეუცნობადია. აბსოლუტური, ან უსასრულო, ან უსახელო, რაც გნებავთ ის უწოდეთ, მაგრამ ის მაინც, რაციონალურია და წარმოადგენს ერთადერთ ახსნას იმისა, რაც ცნობილია და შეცნობადი, აწმყო სიცოცხლეში. ავიღოთ ნებისმიერი რამ, თუნდაც ყველაზე მატერიალისტური მეცნიერება – ქიმია, ან ფიზიკა, ასტრონომია, ან ბიოლოგია, შეისწავლეთ, დაიწყეთ რომელიმე მათგანში ჩაღრმავება და დაინახავთ, რომ მოცულობით ელემენტები (ფორმები), თანდათან დაიწყებენ შემცირებას, დნობას და თუ როგორ იქცევიან ისინი სულ უფრო და უფრო მცირე ნაწილაკებად მანამდე, სანამ არ მიხვალთ იმ დასკვნამდე, რომ თქვენ იძულებული ხართ გააკეთოთ დიდი ნახტომი – ამ მატერიალური ელემენტებიდან არამატერიალურზე, თუმცა კი, ამ დროს ხედავთ, რომ ელემენტები იწყებენ დაშლას კიდევ უფრო პატარა ნაწილაკებად, და რომ ფიზიკა მეტაფიზიკად იქცევა – ასე ხდება ცოდნის ნებისმიერ სფეროში. ამგავარად, ადამიანი ხედავს, რომ თავისთავად მიილტვის მიღმისეულისაკენ. ჩვენი ცხოვრება იქნებოდა ვრცელი უდაბნო, სიცოცხლე კი მხოლოდ ფუჭი, უნაყოფო არარაობა, რომ არ შეგვეძლოს წვდომა მიღმისეულის.

ო, რა დიდებულია, რომ თქვა – მე აწმყოთითაც კმაყოფილი ვარ, მაგრამ ასე ხომ ძროხები, ძაღლები და სხვა ცხოველები არსებობენ, რადგან სწორედ ასეთი არსებობა ქმნის მათ ცხოველად. ამგვარად, თუ ადამიანი აწმყოთი თვითკმაყოფილებას მიეცემა და თავს მიანებებს მიღმისეულის წვდომას, გამოდის, რომ კაცობრიობამ უნდა დაიბრუნოს პირველყოფილი ცხოველური სახე. რელიგიურობა ადამიანისა, წვდომა მიღმისეულისა, არის ის, რაც ასხვავებს ადამიანს ცხოველისაგან. დავუშვათ, ადამიანი, თავისი ბუნებით, მხოლოდ ცხოველია მაღლა რომ იყურება, მაგრამ ცხოველებსაც ხომ, სწორედ, საკუთარი ბუნება აიძულებთ, რომ მხოლოდ დაბლა იყურონ, მიწას უცქირონ. ზეცით ყურება, ზეასვლა და მისწრაფება სრულყოფისაკენ, არის ის, რასაც „ხსნა“ ჰქვია. ამიტომ, რაც უფრო მალე დაიწყებს ადამიანი სწრაფვას ამაღლებულისაკენ, მით უფრო მალე ჩაწვდება „საკუთარი „მე“-ს ხსნის ჭეშმარიტების“ იდეას. ყოველივე ეს კი არ არის დამოკიდებლი იმაზე, თუ რამდენი გაქვთ ფული ჯიბეში, ან როგორ სახლში ცხოვრობთ, არამედ იმაზე, თუ როგორია თქვენი სულიერება, თქვენი ამაღლებული აზრები. აი, ეს არის ის, რაც წინ სწევს ჩვენს ყოფა-ცხოვრებას და არის წყარო ყოველგვარი მატერიალური და ინტელექტუალური პროგრესისა – მამოძრავებელი ძალა კაცობრიობისა.

რელიგია არც პურშია და არც ჩვენს სახლში. ხშირად, გვესმის ასეთი განცხადებაც – „რა სიკეთის მოტანა შეუძლია რელიგიას?“. დავუშვათ, ბავშვი დგას თქვენ გვერდით და თქვენ მსჯელობთ ასტრონომიის თეორიაზე, ამ დროს ბავშვი გეკითხებათ – „თქვენს თეორიას შეუძლია გამოაცხოს ფუნთუშა?“ – „არ შეუძლია!“ – პასუხობთ თქვენ. ბავშვი კი გეუბნებათ – „მაშ, უვარგისი ყოფილა თქვენი მტკიცება“. სწორედ, ასეთი ბავშვური თვალთახედვით მსჯელობენ სამყაროზე მთელ მსოფლიოში, ანუ როგორც ბავშვი ტკბილ ფუნთუშაზე. ჩვენ არ უნდა ვიმსჯელოთ მდაბიურად ამაღლებულზე.

ყოველივეზე შესაბამისი მსოფლმხედველობით უნდა ვიმსჯელოთ. უსასრულობაზე უსასრულობის ფორმულებით უნდა ვიმსჯელოთ, რამეთუ, რელიგიითაა გამსჭვალული ადამიანის მთელი სიცოცხლე, არა მხოლოდ მისი აწმყო, არამედ მისი წარსული და მომავალი სიცოცხლეც. ამიტომაც, არსებობს მარადიული კავშირი – მარადიულ გონსა და მარადიულ ღვთაებას შორის. ამდენად, განა შეიძლება განვსაზღვროთ ადამიანის ქმედითი სიცოცხლის, თუნდაც ხუთი წუთი? რა თქმა უნდა, არა! ასეთი მსჯელობა უვარგისია. ახლა, ჩნდება კითხვა „რელიგიას მართლა შეუძლია რაიმე გააკეთოს?“ – „დიახ, შეუძლია!“ – იგი მარადიულ სიცოცხლეს ანიჭებს ადამიანს, მხოლოდ მან აქცია იმად, რაც არის ის, ანუ „ადამიან-ცხოველს“ აქცევს ღვთაებად. აი, ეს არის ის, რაც შეუძლია რელიგიას. მოაცილეთ რელიგია კაცობრიობას და რა დაგრჩებათ? – არაფერი – უხეშ ველურთა სამყოფელი. მგრძნობელობითი ბედნიერება – არ არის კაცობრიობის არსებობის მიზანი. სიცოცხლის მიზანია – სიბრძნე (ჯნანა), ჩვენ ხშირად გვხდება ადამიანი – ინტელექტით, რომ უფრო ტკბება, ვიდრე რომელიმე თავისი ცხოველური ინსტიქტებით. ჭეშმარიტი ადამიანი თავისი სულიერი სამყაროთი უფრო ტკბება, ვიდრე თავისი რაციონალური ბუნებით. ამდენად, „სულიერი ცოდნით“ მიიღწევა ნეტარება უზენაესი სიბრძნე. ამქვეყნად ეს ყოველივე, მხოლოდ აჩრდილია, გამოვლინება (მანიფესტაცია) რეალური ცოდნისა და ნეტარებისა და ისიც, მეოთხე ხარისხში. კიდევ ერთი: – რა არის ადამიანის საბოლოო მიზანი? ცხადია თანამედროვე ადამიანი მუდამ პროგრესისაკენ მიილტვის, მაგრამ არ არსებობს საბოლოო სრულყოფილება, რომლისკენაც მარად უნდა ვისწრაფოთ, უფრო მივუახლოვდეთ მას, მარადმიუღწეველს და რა მშვენიერიც არ უნდა იყოს იგი, უმშვენიერესიც კი, მაინც აბსურდი იქნება მიღწეული გარეგნულად. განა გამოხატავს რაიმე მოძრაობას სწორი ხაზი? სწორად გავლებული ხაზიც, საბოლოოდ, მაინც წრეს ქმნის და საწყის წერტილს უბრუნდება. იქ უნდა დაასრულო – სადაც დაიწყე, და თუ ღმერთიდან დაიწყე, ბოლოს მაინც მასთან უნდა მიხვიდე. მაშ რაღა რჩება? მხოლოდ დეტალური სამუშაო, რომელიც მხოლოდ უჟამო ჟამით მიიღწევა. და კიდევ ერთი საკითხი – საჭირო არის, თუ არა აღმოვაჩინოთ რელიგიის ჭეშმარიტება, რაკი წინ ვიღწვით? უწინარესად, ჩვენ ვერ შევიტყობთ იმაზე მეტს, რაც უკვე ვიცით რელიგიის შესახებ. ყველა რელიგიაში თქვენ აღმოაჩენთ იმას, რომ თავად ჩვენში სუფევს „ღვთიური შერწყმულობა“, რომ თუ – ღმერთს შეერწყი“ ამის იქით – სვლა წყდება – გზა აღარ არის. მიღმისეულის „სულიერი ცოდნა“ ნიშნავს რომ ღმერთს „შეერწყი“ – რომ ერთიანი ხართ – შენ და უზენაესი. მე რომ თქვენ გხედავთ, ქალებისა და მამაკაცების სახით, ეს ნაირსახეობაა, მაგრამ ჩემს მეცნიერულ ცოდნაზე მიუთითებს ის, როცა მე ყველას გაერთიანებთ და გიწოდებთ – ადამიანებს. ავიღოთ, თუნდაც ისეთი მეცნიერება, როგორიცაა – ქიმია. ქიმიკოსები ცდილობენ, ყოველი ნივთიერება დაშალონ – მის საწყის ელემენტებად და მერე შესაძლოა აღმოაჩინონ ის ერთადერთი ელემენტი, რომელმაც წარმოშვა სხვა დანარჩენი. შესაძლოა, დრო დადგეს და ასეც მოხდეს. თუ ასე მოხდა, მათ შეუძლიათ შეწყვიტონ კვლევა-ძიება და თქვან, რომ ამ დარგში მიაღწიეს სრულყოფილებას, ასეა რელიგიის მეცნიერებაშიც. თუ ჩვენ მივაღწევთ ამგვარ სრულყოფილ ერთიანობას (ღმერთთან შერწყმას), მაშინ აღარც რაიმე პროგრესის შესაძლებლობა დაგვრჩება. შემდეგი კითხვა ასეთია: – შესაძლებელია, კი ამგვარი „ერთიანობის“ (შერწყმის) პოვნა? ინდოეთში ოდითგანვე იყო მცდელობა მიეგნოთ რელიგიისა და ფილოსოფიის მეცნიერებისათვის, რამეთუ ჰინდუები, დასავლელთა საპირისპიროდ, რელიგიასა და ფილოსოფიას არ განიხილავენ როგორც ორ სხვადასხვა დარგს. რელიგია და ფილოსოფია განიხილება როგორც ერთი რამ, იმ ორი ასპექტის მიხედვით, რომელიც თანაბრად ეფუძნება გონებასა და მეცნიერულ ჭეშმარიტებას. მე, შევეცდები ჩემს ლექციებზე, უწინარესად, ავხსნა „სანქჰიას ფილოსოფია“ როგორც ერთ-ერთი უძველესი მოძღვრება ძველ ინდოეთში და ფაქტობრივად მსოფლიოშიც. ამ სწავლების უდიდესი კომენტატორი კაპილა გახლდათ – ჰინდური (ჰინდუიტური) ფსიქოლოგიის მამამთავარი და მისი უძველესი სანქჰიას ფილოსოფიის სისტემა, ამჟამადაც წარმოადგენს საფუძველს დანარჩენი ძველი ინდური ფილოსოფიური მოძღვრებებისა, რომელიც დღეს დარშანების სახელითაა ცნობილი. კაპილას ფსიქოლოგია, მეტ-ნაკლებად შეისისხლხორცა ყველა ძველმა ინდურმა ფილოსოფიამ, რომლებიც მრავალმხრივ განსხვავდებიან ერთიმეორისაგან.

შემდეგ ლექციაზე, მე შევეცდები დაგისაბუთოთ, თუ როგორ აღმოჩნდა „ვედანტა“ როგორც ლოგიკური შედეგი „სანქჰიასი“ და თავისი დასკვნებით, ის, როგორ წასწია წინ. მაშინ, როდესაც „ვედანტას კოსმოლოგია“ თანხმობაშია კაპილას მოძღვრებასთან, ვედანტისათვის კი არ არის საკმარისი დასრულდეს დუალიზმით და განაგრძობს ძიებას საბოლოო „ერთიანობისა“ ღმერთთან, რაც ძალიან ჰგავს მეცნიერებისა და რელიგიის საბოლოო მიზანს. იმისათვის, რომ ნათელი გახდეს თუ რა გზით არის შესაძლებელი ამ მიზნის მიღწევა, ამის ახსნას შევეცდები ჩემს ლექციებში.