იმ დროს, როდესაც სულიერმა ავადმყოფობამ საბოლოოდ შეარყია მისი გონებრივი ძალები 1889 წლისთვის, მან თავისი მომავლის დიდების მხოლოდ პირველი ნიშნების ხილვა მოასწრო. ის 1900 წლის 25 აგვისტოს გარდაიცვალა, უკვე სახელოვანი. წლიდან წლამდე სულ უფრო მზარდი დაძაბულობით ელოდნენ მკითხველები მისი მემკვიდრეობის ახალი ტომის გამოქვეყნებას. მისი ზემოქმედება ტვინებზე თავიდან შოკისმომგვრელი იყო: ის ამართლებდა ცხოვრებას ცხოვრებისათვის; ის იქცა ბელადად, რომელიც თავისუფლებისკენ მოუწოდებდა; ის ნებისმიერი გემოვნებისთვის მისაღებ ჭედურ ფორმულირებებს სთავაზობდა; ის იტაცებდა და საკუთარ სიმაღლემდე აჰყავდა, აძლევდა რა ოდნავ ცოცხალი გონების პატრონს გენიოსობის განცდის შესაძლებლობას. მაგრამ მისი გავლენა უკვე მაშინ იგრძნობოდა უფრო ღრმა დონეზე. რადგან ყველას, ვისაც ფილოსოფიის ინტერესი გააჩნდა და არ აკმაყოფილებდა ე.წ. მეცნიერული ფილოსოფია, იმ დროის უნივერსიტეტებში რომ ისწავლებოდა, ნიცშემ საწყისი და მარადი პრობლემები დაუბრუნა. ფილოსოფია, რომელიც თითქმის მხოლოდ გონების ვარჯიშად ქცეულიყო, კვლავ იქცა ადამიანის საქმედ მთლიანობაში. პროფესიონალი ფილოსოფოსები უარყოფდნენ მას, როგორც მოდის დროებით ნებიერას, პოეტის კლასიფიკაციას ანიჭებდნენ და ლექციებს კითხულობდნენ მის შესახებ, რათა იმ გადამდები სენისგან დაეცვათ სტუდენტები, რადაც იგი წარმოედგინათ.

დღეს რა ხდება? ნიცშეზე მოდა გადავიდა, მაგრამ მისი დიდება დარჩა. მისი გავლენა კვლავ საბედისწეროდ ითვლება, მრავალს კი დღემდე საშიშად მიაჩნია. მან ხომ ყველაზე ულმობელი, ყველაზე გააფთრებული და სასტიკი იერიში მიიტანა ქრისტიანობაზე, რომელიც კი ოდესმე უცდიათ. გარდა ამისა, ნიცშეს აკისრებენ პასუხისმგებლობას ნაციონალ-სოციალიზმისთვის – ძალაუფლებისკენ ნების მისი ფილოსოფიის მიზეზით, რაც მხოლოდ ერთ-ერთი მომენტი იყო უკანასკნელი ათწლეულის მისი ფილოსოფიისა. ჰიტლერმა ფოტო გადაიღო ნიცშეს ბიუსტის გვერდით ნიცშეს არქივში ვაიმარში, სადაც მას მხურვალედ შეეგება ქალბატონი ფიორსტერ-ნიცშე. დროის რაღაც შუალედით ნიცშე კინაღამ ნაციონალ-სოციალისტთა სახელმიფო ფილოსოფოსად იქცა, მაგრამ მათ მყისვე და მშვიდად გადმოაბრძანეს იგი კვარცხლბეკიდან და სწორადაც მოიქცნენ.

რამდენი ყმაწვილი, რომელიც უზომოდ იყო გატაცებული ნიცშეთი 1890-1900 წლებში, დავაჟკაცების შემდეგ ზურგს აქცევდა მას, თვლიდა რა უკიდურესად მოუნელებლად (ყველაზე ნიჭიერთაგან შეუდარებელი ჰოფმილერი უნდა ვახსენოთ). მაგრამ ეს მხოლოდ იმას ნიშნავს, რომ სიყმაწვილეში, ისევე, როგორც მოწიფულობისას, მათ ცუდად ესმოდათ მისი.

დღეს ნიცშე უფროსების საკითხავია. მახვილგონიერების თვალშისაცემი ინტელექტუალური ფეიერვერკი ვეღარავის აცდუნებს: მისი არნახული ჰიპერბოლები, მისი შოკისმომგვრელი პარადოქსები დიდი ხანია უკვე ყოველდღიური ლექსიკის ნაწილად იქცნენ და ამიტომ მომხიბვლელობა დაკარგეს. ახლა ნიცშეს შეუდარებელი სერიოზულობა ხილული გახდა: მართლაც, ნუთუ შესაძლებელია მას დავუპირისპიროთ, მაგალითად, დილტეი – დიდაქტიკოსი და უვნებელი მკვლევარი ისტორიისა; არადა ერთ დროს მას ნიცშესთან ერთად სიცოცხლის უდიდეს ფილოსოფოსად, განცდის „წინასწარმაცნედ“ მიიჩნევდნენ. მაგრამ ნიცშეს გაგება, საკუთარი უშუალო აღქმის გადალახვით, რომელსაც აქ ყველაფერი მიმზიდველად, უკიდურესად ცხადად და აშკარად აბსურდულად ეჩვენება – დიდი და რთული ამოცანაა.

მთავარი სირთულე იმაში მდგომარეობს, რომ იქ, სადაც ჩვენ ფილოსოფიურ მოძღვრებას ველოდით, მხოლოდ ნანგრევების გროვას ვხვდებით. სქელტანიანი ტომების კრებულებს ურიცხვი აფორიზმი, შენიშვნა, წერილი, ნარკვევი და ლექსი ავსებს. ახალი, სრული და მართლაც აუცილებელი გამოცემის გამოქვეყნებასთან ერთად მათი რაოდენობა იზრდება (მართალია, იმასთან ერთად, რაც ნაციონალ-სოციალისტების ინტერესი ნიცშესადმი იკლებდა, ახალი ტომები სულ უფრო იშვიათად გამოიცემოდა, ახლა კი, მათ დამხობასთან ერთად, სამწუხაროდ, სულაც შეწყდა). ასეთი ქაოტურობის ერთ-ერთი მიზეზის მინიშნება იოლია: არაუადრეს 1874 წლისა და გონების სრულ დაბინდვამდე 1899 წელს, ნიცშე გამუდმებით ავად იყო, ხოლო გააზრებული და ფორმის მქონე ნაშრომის შესაქმნელად სიმშვიდე, კონცენტრაცია და ყოველდღიური ბეჯითი შრომაა საჭირო. მაგრამ რა სიმშვიდეზე შეიძლება საუბარი, თუკი დღე და ღამე მას სახეები და აზრები ესხმოდნენ თავს. დაუწერელი ნაწარმოები მის შენიშვნებში შემორჩა in statu nascendi [ჩანასახოვან სტადიაში. ლათ.]. ისიც უნდა ითქვას, რომ ამით შენიშვნები მხოლოდ იგებენ – მათში მაგიურობის პირველსაწყისი ხიბლი სუნთქავს. მაგრამ მათში გაცილებით მეტია დაფარული, ვიდრე გვეჩვენება: ის, ვინც არ დაიზარებს და მათ საკმარისად ჩაუღრმავდება, იხილავს, რომ ნაწყვეტ ჩანაწერთა სიჭრელეს მიღმა არა კავშირნაკლული და შემთხვევითი შინაარსია. ყველა მათგანი ერთი შინაარსით, ერთი აზრითაა დაკავშირებული, რომელსაც ცალ-ცალკე სრულად ვერც ერთი ვერ გადმოსცემს. ნიცშეს ფლოსოფიური კვლევის გზა – ამ კავშირების ჩვენება, გონებაში უსასრულოდ განსხვავებულ გამოთქმათა შეკავშირებაა.

მაგრამ ამ გზაზე ჩვენ მეორე სირთულე გველის. ნიცშეს სენი (პროგრესული დამბლა სიფილისით დაავადების შედეგად) იმათ რიგს განეკუთვნებოდა, რომლებიც დამუხრუჭების ყველა პროცესს ასუსტებენ. ხასიათის მკვეთრი ცვალებადობა, არნახული შესაძლებლობებით ტკბობა, ნახტომები უკიდურესობიდან უკიდურესობაში, აღფრთოვანების მწვერვალიდან სასოწარკვეთის სიღრმემდე, ჯიუტი ცალმხრივობა, ხან აუხსნელი გონებრივი სიბრმავე, ხან კი ბავშვური ნდობა ილუზიისადმი, – ეს ყველაფერი ავადმყოფური მდგომარეობის ნიშნებია. ნიცშეს შესწავლისას ამის დავიწყების უფლება არ გვაქვს. ჩვენი ვალდებულებაა – დავიცვათ ნიცშე მისი ორეულისგან, გავმიჯნოთ იმისაგან, რაც სინამდვილეში ნიცშე არ არის.

ის თავად ახდენდა საკუთარი აზრების კორექტირებას, მაგრამ პირდაპირ ამის შესახებ არასოდეს საუბრობდა. იყო წუთები, როდესაც მას სრულიად ავიწყდებოდა მიღწეული და ყველაფერს თავიდან იწყებდა. ეცემოდა რა გამუდმებით, დოგმატური ფიქსაციისკენ მიცურავდა, რომელიც წამიერად მას უკანასკნელი ინსტანციის ჭეშმარიტებად ეჩვენებოდა, შემდეგ კვლავ დგებოდა – სრულად ღია ახალი შესაძლებლობებისთვის. ის ყოველთვის მზად იყო მყისიერად ჩამოექცია ეს-ესაა აგებული აზრობრივი ნაგებობა.

ინტერპრეტაცია საშუალებას გვაძლევს ნანგრევთა გროვაში დიალექტიკური მოძრაობა განვჭვრიტოთ, რომელშიც ხდება ნიცშეს ყველა აზრის ჩართვა და – ამგვარად გადალახვა. მისი ფაქტიური, თუმცა მეთოდური განვითარების გარეშე დარჩენილი დიალექტიკა განსაზღვრავს მისი, ხშირად – გასაოცარი, თეზისების აზრს. მართალია, რჩება ერთგვარი გაუზავებელი ნალექიც – სრულიად აბსურდული უგუნურებები, თუმცა მოჩვენებით უგუნურებათა დიდი ნაწილი მთლიანის კონტექსტში აზრს იძენს.

თავად ნიცშე შესანიშნავად ხვდებოდა თავის ნაწარმოებთა ამ თავისებურებებს. მას არ უყვარდა მათი კითხვა: საკუთარ გამონათქვამთა უკიდურესობა და სიმძაფრე მისთვის მიუღებელი იყო. დეისენისადმი გაგზავნილ ერთ-ერთ წერილში, გარდაცვალებამდე მცირე ხნით ადრე, ის ამბობს, რომ საკუთარი თავისთვის მრავალი წლით მხოლოდ ერთს ისურვებდა: სიჩუმესა და განდგომას „რაღაცისთვის, რაც ბოლოს და ბოლოს, უნდა მომწიფდეს“, მომავალი სამუშაოსთვის, რომელიც „უკანა რიცხვით გაამართლებს მთელ ჩემს არსებობას (რომელიც ასობით მიზეზით ესოდენ მარად პრობლემატურია!)“ და ოდნავ მოგვიანებით: „და მაინც, მე ვერ შევძელი გავცდენოდი მცდელობებსა და მისწრაფებებს, დაპირებებსა და ყველა სახის პრელუდიას“.

მესამე სირთულე – მისი ფილოსოფიის თავად ბუნებაშია. ნიცშესთან საგნობრივ კვლევასაც ვხვდებით – ფიზიკის, კოსმოლოგიის, ლოგიკის საკითხებში. არის მასთან სისტემური ნაგებობებიც. და აი, მიმართავენ მცდელობას, ნიცშეს რომელიმე დასრულებული მოძღვრება, მაგალითად, ძალაუფლებისკენ ნების შესახებ, შეუფარდონ მის წინამორბედთა ერთ-ერთ სპეკულატურ სისტემას, ვთქვათ, ლაიბნიცისა (ბოიმლერი).

ვერ ვიტყვით, რომ ასეთი ანალოგია სრულიად არამართლზომიერია – რამდენადაც საერთოდ შესაძლებელია აზრის ასეთი საგნობრივი კონსტრუქციები განვიხილოთ, როგორც საკუთარ თავში დასრულებული მოცემულობანი. აბსოლუტურად არამართლზომიერი ის ერთ შემთხვევაში იქნება – თუ ასეთი ანალოგიის მეშვეობით ნიცშეს ფილოსოფიის არსის წვდომის პრეტენზია გვაქვს. რადგან ის, რაც ნიცშეს არ აქვს, ეს არის ის დიადი, ნათელი და ყოვლისმომცველი აზრობრივი ნაგებობა, რომელიც არა მარტო საგანში ორიენტირების შესაძლებლობას გვაძლევს, არამედ ასევე გვასწავლის, როგორ უნდა ვიაზროვნოთ, რათა ერთ სუნთქვაზე, შესვენებისა და წყვეტის გარეშე შევამოწმოთ და აგურ-აგურ ავაგოთ ფილოსოფიის მყარი შენობა. ნიცშესთან კი ყველა საგნობრივი ნაგებობა – მხოლოდ საშუალებაა მზერის ამა თუ იმ კუთხეს მორგებისა, მხოლოდ დამხმარე ინსტრუმენტებია იმისა, რასაც ის ფილოსოფიად მიიჩნევს. ამ ფილოსოფიის არსი კი იმგვარია, რომ არსად და არასდროს, არც ერთ მსჯელობასა ან შეხედულებაში, არ შეიძლება ამომწურავი სისრულით იქნას გამოხატული. ყველაფერი, რასაც ჩვენ მის შესახებ ვიტყვით, მხოლოდ შეფარდებით იქნება მართალი, და ისიც არა ყველა თვალსაზრისით; მაგალითად, ჩვენ შეგვიძლია ვთქვათ: ეს ფილოსოფია არის ნება იმისკენ, რასაც საკუთრივ ადამიანი წარმოშობს თავის სამყაროში; იგი მოწოდებულია გააღვიძოს ეს ადამიანი და შესაძლებელი გახადოს იგი; ისაა ნება ჭეშმარიტი ყოფიერებისკენ, რომელიც აზრის მოძრაობაში ცხადდება, იმ პირობით, რომ ამ აზრის ზემოქმედების ქვეშ თავად ადამიანიც იცვლება.

ასეთია სამი ძირითადი სირთულე ნიცშეს გაგების გზაზე; ნანგრევების გროვათა გაწმენდა გვიწევს, რათა მათგან რაღაც მთლიანი შევადგინოთ, გვიწევს ავადმყოფობის დამანგრეველი ზემოქმედებისა და ნიცშეს ფილოსოფიის, როგორც ასეთის, ბუნების გათვალისწინება. დღესაც კი რთულად თუ ვიტყვით, რომ ნიცშე ადექვატურაადაა გაგებული.

ნიცშე – ეს სამყაროა. საჭიროა მისი ცხოვრების გარემოებების, მისი მეგობრების, ლანდშაფტების და ყოველივე იმის ცოდნა, რაც მას გარს ერტყა და მისთვის მითად, მთლიანობად იქცეოდა, საიდანაც იღებს სათავეს მისი ლინგვისტური მეტაფორები, რომელშიც ნიცშეს ხილვები და აზრები ცხოვრობენ. ჩვენ აქ ვიხილავთ ღრმა და დიად სცენებს, თუმცა ოპერული დეკორატულობის შემცველს – აქ მრავალია ვაგნერული, მრავალი – მისი დროის დამახასიათებელი, რაც ნიცშეს ცუდად შეკერილი სამოსივით ერგება.

ნიცშეს კითხვისას შეუძლებელია ერთმნიშვნელოვანი შთაბეჭდილების მიღება, რომელიც მით უფრო ცხადი გახდებოდა, რაც მეტად ჩავუღრმავდებოდით წაკითხულს. კითხვასთან ერთად იგი სულ უფრო მიმზიდველი და, იმავდროულად, სულ უფრო საძულველი ხდება. მიუხედავად ამისა, მისი სიდიადე განუხრელად იზრდება, თუმცაღა მისი ხასიათი ჩვენს თვალწინ იცვლება: დიადი ბრძენი ან დიადი ნაძირალა, მაგრამ უდაოდ დიადი. კითხვისას მრავალი რამ იცრება და მტვერივით შორდება.

ჭეშმარიტი სიდიადე, რაც საბოლოოდ რჩება – ესაა ნდობის აღმძვრელი სერიოზულობა; ეპოქის არსში შეღწევა, ეპოქისა, რომელიც ჩვენიცაა; დაბოლოს, უდიდესი გულმართლობა.

ნიცშეს ფილოსოფია ჩვენთვის შეუცვლელია, რადგან რეალური პრობლემების შეგრძნებას გვანიჭებს, და არა იმიტომ, რომ წყვეტს მათ. მისი ყოველი აზრი – მცდელობაა; ის თავად იყენებდა საკუთარ თავთან მიმართებით ორაზროვან ცნებას – Versuchsphilosophie – „საცდელი ფილოსოფია“. გამალებული სიჩქარით იცვლის რა პოზიციებს, მიდგომებსა და თვალსაზრისს, ის გრიგალივით იტაცებს მკითხველს, რომელიც გარდუვალად დაკარგავს გონს, თუკი თავად არ არის დამოუკიდებლობით აღჭურვილი, თუ მის ეგზისტენციას არ შესწევს უნარი, გადახარშოს ნიცშეს აზრები, აქცევს რა მათ საკუთარი თავის ნაწილად.

მან, ვინც ჯადოს, ამ ფილოსოფიურ ჰიპნოზს აყვება, სასწრაფოდ უნდა დახუროს წიგნი: ნიცშეს კითხვა მისთვის უკუჩვენებითია. მაგრამ ისიც, ვინც არ აყვება ცდუნებას, ვისაც წამით მაინც სრულად არ აიტაცებს, ვერაფერს გაიგებს ნიცშესას. აქ ყურადღება და მუდმივი სიფხიზლეა საჭირო: „მთლიანის“ უწყვეტი ძიება, რომლის დროს ყოველი ცალკეული გამონათქვამი აღქმასა და გადამოწმებას საჭიროებს. წინააღმდეგობის გაწევაც საჭიროა, რათა არ გაიგუდო, მაგრამ შინაგანი ცვლილებისთვისაც მზად უნდა იყო.

უნდა იცოდეთ, როგორ მოიქცეთ ნიცშესთან მიმართებით, მაგრამ ისიც უნდა იცოდეთ, რომ ყველაზე მარჯვე მოპყრობის შემთხვევაშიც კი მისგან ვერაფერს სასრულს ვერ მიიღებთ. ფილოსოფოსობის მისი საშუალება – ჯერ კიდევ ცხადი გაგებადობის ზღვარს მიღმაა, თუმცა კი ამ ზღვარის გადალახვას ისწრაფვის. სინათლით ამ გაუნათებელ წყვდიადში კი შესაძლოა საზარელი საფრთხე იყოს ჩაბუდებული.

ნიცშეს შესახებ ორი თვალსაზრისი არსებობს. ზოგიერთისათვის მისი ფილოსოფიის „მიღწევებია“ ნიშნეული – ის, რაც მასში მზა, დასრულებული და, რაც მთავარია, ქმედითია. მათთვის ნიცშე – თანამედროვეობის ფილოსოფიის ფუძემდებელია, იმ ფილოსოფიისა, რომელსაც მომავალი ეკუთვნის, მიუხედავად იმისა, ჭეშმარიტია ის თუ ყალბი. ეს ფილოსოფია „მუშაობს“ – და ამიტომ ისტორიულად ის ჭეშმარიტია: ასეთია მოძღვრება ძალაუფლებისკენ ნების, მარადი დაბრუნების, ცხოვრების დიონისური აღქმის შესახებ.

სხვებისათვის, სხვა თვალსაზრისით, რომელსაც ჩვენც ვიზიარებთ, ნიცშეს მნიშვნელობა იმაშია, რომ ის გვაღვიძებს და გვიბიძგებს, აფხვიერებს და ამზადებს ნიადაგს მომავლის შესაძლო თესვისთვის. მისი აზრის ამაფორიაქებელი ენერგია არაფერს ასწავლის მკითხველს, იგი აღვიძებს მას ჭეშმარიტი პრობლემებისთვის, სახით მიაქცევს საკუთარი თავისკენ. მისი ზემოქმედების ძალა ესოდენ ჯოჯოხეთურად ძლიერი იმ მდგომარეობის გამოისობით აღმოჩნდა, რომელშიც მან საკუთარი თავი ჩააყენა: ის ჩვენი ეპოქის მსხვერპლად იქცა. მან სრულად გაიღო საკუთარი თავი ადამიანისა და მისი ბედის შესახებ მღრღნელი შფოთვის საჯიჯგნად: რა ეშველება მას ხვალ? დღეს? ის ყურს უგდებდა მეგობრებს: ოვერბეკსა და ბურკჰარდტს – რა რეაქცია ექნებათ მათ ამ საზარელ კითხვებზე; ის საკუთარი დროის დიად ადამიანებს ადევნებდა თვალს და გაოცებული იყო მათი აუღელვებლობითა და საკუთარი თავის რწმენით: მაშასადამე, ფიქრობდა ის, ისინი ვერ ჩაწვდნენ საქმის არსს, ვერ შეიგრძნეს თანამედროვე ისტორიის გარდუვალი სვლა. რასაკვირველია, მათ არ შეიძლება არ შეემჩნიათ ის, რაც ხდებოდა, ხშირად მომავალსაც კი წინასწარმეტყველებდნენ, მაგრამ იმ ჯოჯოხეთურს, რასაც ხედავდნენ, საკუთარ თავში არ უშვებდნენ, არ იმსჭვალებოდნენ ამით ფეხის ფრჩხილამდე, როდესაც მხოლოდ ასე შეიძლებოდა ახალი შესაძლებლობების წარმოშობა, მხოლოდ ასე შეიძლებოდა დაგვენახა გამოსავალი შექმნილი საზარლობიდან.

ნიცშე ერთ-ერთი ის მოაზროვნეა, რომელიც XIX საუკუნეს ეკუთვნის, მაგრამ XX საუკუნის თანამედროვედ რომ იქცა. დღეს ყველა ფილოსოფია და ყველა სახის ფილოსოფოსობა მათი გავლენით განისაზღვრება; თუ მათ აზრებსა და ენას ვერ გავიგებთ, ვერც ჩვენს დროს გავუგებთ; მაგრამ მათი აზრის ბოლომდე შეთვისების ამოცანა ჯერ კიდევ წინაა: ესენია კირკეგორი, მარქსი, ნიცშე.

მე არ ვსაუბრობ თანამედროვე აზროვნების სხვა გავლენიან მიმდინარეობაზე, რომლის საწყისები საბუნებისმეტყველო მეცნიერებებში და ზოგადად მეცნიერებაში, მათემატიკასა და ლოგიკაშია. ამ მიმდინარეობას უნდა ვუმადლოდეთ ახალ მატერიალურ, ტექნიკურ და სოციოლოგიურ სიტუაციას, მაგრამ არა მხოლოდ ამას: მასშივე იღებს სათავეს ახალი, ფხიზელი, ჭეშმარიტებისადმი რადიკალური ერთგულების ეთოსით მცხოვრები მეცნიერული მსოფლმხედველობრივი მიდგომა.

ეს ორი ნაკადი თავიდან შეურთავად მიედინება, ერთმანეთისგან დამოუკიდებლად, თითქოს არც არაფერი იცოდნენ ერთმანეთის შესახებ. გადავალთ რა ერთიდან მეორეზე, ჩვენ სრულიად განსხვავებულ სამყაროში აღმოვჩნდებით აბსოლუტურად უცხო სააზროვნო კლიმატით, კითხვების სხვაგვარი დაყენებით, არსისა და აზრის სხვაგვარი გაგებით, და სხვა განწყობით. შეერთდება თუ არა ორივე ნაკადი ოდესმე, სად და როგორ შეხვდებიან ისინი ერთმანეთს, და შეადგენენ თუ არა ნამდვილი, ჭეშმარიტი ფილოსოფიის ერთ ყოვლისმომცველ მთლიანობას? ამ კითხვაზე ჯერ პასუხი არ არის; მათი ბედი ჯერ არ არის გადაწყვეტილი.

სამივე ჩვენი მოაზროვნე – ჰუმანისტური ტრადიციის პროდუქტია, სამივე გამსჭვალულია ამით, მაგრამ უკვე აღარ ეკუთვნის ტრადიციულ ფილოსოფიას: აქ ვხვდებით სრულ ანალოგიას იმასთან, რაც მანამდე მეცნიერებასთან დაკავშირებით მოხდა, – მეჩვიდმეტე საუკუნიდან ჩამოყალიბების პროცესში მყოფი თანამედროვე მეცნიერება რაღაც რადიკალურ სიახლედ იქცა, და მოწყდა ფუნდამენტს, რომელზეც, თითქოსდა ის ამოიზარდა.

ეს სამნი ერთმანეთს არ იცნობდნენ. მათი დღევანდელი მიმდევრები და თაყვანისმცემლები ამ სახელების გაერთიანებას მკრეხელობად ჩათვლიან: ყოველი სახელი – ვიღაცისთვის ბაირაღი, „ცხოვრების ბელადია“; ამ სამი „ბელადის“ ლექსიკა, მათი „მოძღვრება“, მიზანი, რომელსაც, როგორც ჩანს, თითოეული მათგანი ისახავდა საკუთარი თავისა და „მოწაფეთა“ წინაშე – ერთი შეხედვით მოურიგებლად განსხვავებულია.

და მაინც, არსებობს რაღაც, რაც სამივე მათგანს აერთიანებს: ყოველი მათგანი საკუთარი დროის წინასწარმეტყველი იყო, ხედავდა მასში იმას, რაც იყო და რასაც სხვა ვერავინ ამჩნევდა, ისე, რომ ათწლეულების შემდეგაც კი მკითხველი კვლავ და კვლავ გაოცებულია მათი შორსმჭვრეტელობით. ყოველი მათგანის ცხოვრება – ადამიანის ყოფიერების ჩამოყალიბების მსოფლიო-ისტორიული მომენტის დაძაბული განცდაა; სულისშემძვრელი სიცხადით აცნობიერებდნენ ისინი ამ მომენტს და ხედავდნენ მას მთლიანობაში – თვალშეუდგამ ჰორიზონტში, არნახულ მასშტაბებში. მათ წინასწარ დაინახეს და იწინასწარმეტყველეს მომავალი, რადგან მისი ღივი აწმყოში იხილეს. საკუთარ აზროვნებასა და ქმედებებში მათ ის გზა გაიარეს, რომელიც ჯერ კიდევ უნდა იქცეს ამ სამყაროს სინამდვილედ.

მათ თავისუფალი რეფლექსია, ყოველივე ჩვეულისა და მიღებულისგან დამოუკიდებლობა, მუდმივად წინ მოძრაობის რადიკალური ანტიდოგმატიზმი (მიუხედავად დაბრკოლებებისა და საზღვრების), მომავლის გამო მღელვარება, აზრის ჟინიანობა, ლექსიკის მომაჯადოებელი ხიბლი და სხვისი გამოღვიძების მგზნებარე სურვილი აერთიანებთ.

ნებისმიერი ამ მოაზროვნის შესწავლა ჩვენთვის ერთგვარი ინიციაცია – თანამედროვეობის სიღრმესთან ზიარებაა. მათ გარეშე ჩვენ ზამთრის ძილში ვიმყოფებით. ისინი გვიცხადებენ ჩვენ თანამედროვე გონს. ისინი ასხივოსნებენ ჩვენს დროს – და ასევე ისინი ჩრდილავენ მას; მათი საკუთარი ეპოქა არ აძლევდა მათ საკუთარ თავზე ზემოქმედების საშუალებას.

ამ ადამიანების სერიოზულად აღქმა – უკვე არჩევანის გაკეთებას ნიშნავს, რადგან ეს ნიშნავს უარი ვთქვათ ევროპული, ჰუმანისტური, ლათინურ შუასაუკუნეებში ფესვგადგმული აბსოლუტობის სულზე. უარი ვთქვათ და არა გავანადგუროთ: ეს სული ინარჩუნებს თავის მნიშვნელობას, მაგრამ როგორც მხოლოდ გარდამავალი მომენტი; ის კვლავაც ჩვენი ფუნდამენტია, მაგრამ რწმენის ცოცხალი შემადგენლი აღარ არსებობს. ამ სულში იმთავითვე მდგომარეობდა ის, რასაც ჩვენ მხოლოდ ახლა ვამჩნევთ, უკანა რიცხვით, როდესაც მან უკვე განაცხადა საკუთარი თავი; სწორედ მასში იყო ჩადებული ახლის წინაპირობები.

ეს სამი – სულიერი ზღურბლია. მათში შეისხა ხორცი მემკვიდრეობითობის, კონტინუიტეტის წყვეტამ. ის თანდათანობით, დიდი ხანია და შეუმჩნევლად მზადდებოდა, ხოლო გაცხადების შემდეგ გარკვეული დროით თავად იქცა მაღალ სულიერ იმპულსად.

მათ გააშიშვლეს ზღურბლი; მისი გადაბიჯება – და რა შემდეგ? ან უიღბლობა, კატასტროფა, ყოველგვარი ახალი ქმნის დასასრული, ან დასაწყისი, ახალი, ნამდვილი ადამიანის შესაძლებლობა. მაგრამ ერთი რამ ნებისმიერ შემთხვევაში უდაოა: ამ სამის შემდეგ ნებისმიერი, ვინც მათ ჩაუვლის და ზურგს შეაქცევს, ვინც ვერ იცნობს მათ და მათ არსს არ ჩაწვდება – ის ვერასოდეს შეიცნობს საკუთარ არსსაც, საკუთარი თავისთვის მხოლოდ ბუნდოვან აჩრილად დარჩება, იდუმალ ძალთა ძალაუფლების ქვეშ აღმოჩნდება, რომელთა შეცნობას ის შეძლებდა, და შიშველი და დაუცველი დარჩება თანამედროვეობის წინაშე.

და მაინც, ეს სამი არ არის ახალი ადამიანური ყოფიერების ბელადი. რასაკვირველია, ისინი წინასწარმეტყველები არიან, მაგრამ მათი წინასწარმეტყველება – მსხვერპლია და არა ახალი სამყაროს ხარება: ისინი თავად არიან დროის საშინელებით მოცულები, ისინი სხვებზე მეტად განიცდიან საკუთარი თავის დამკარგავი ადამიანის, გაუცხოვებული ადამიანის უბედურებას. ამიტომაცაა, რომ მათი წინასწარმეტყველება საბედისწერო გზითაა ორაზროვანი. არავინ ისეთი ძალით არ მოითხოვს და ახორციელებს ჭეშმარიტებისკენ სწრაფვას, როგორც ისინი, მაგრამ არც არავის მოაქვს ასეთი დამანგრეველი, ყველაფრის გამანადგურებელი ძალა. მათ გარეშე დღეს წარმოუდგენელია რაიმე სახის აღზრდა, მაგრამ აღსაზრდელები გაუგონარი საფრთხის წინაშე დგანან. ჩვენ ჯერ კიდევ უნდა ვისწავლოთ, როგორ აღვიზარდოთ მათთან ისე, რომ ამ აღზრდამ არ დაგვღუპოს. მათი აზროვნება არა მხოლოდ გვიცხადებს უკვე მომხდარ ნგრევებს, არამედ თავად განაგრძობს მოქმედებას, როგორც აქტიური დამანგრეველი ძალა. ისინი აღვიძებენ ჩვენს ცნობიერებას, ასუფთავებენ რა მას ახალი შესაძლებლობებისთვის, იმავდროულად კი გადაულახავი მიმზიდველობის აზრებს გვთავაზობენ, რომლებიც ეს-ესაა გაწმენდილ სივრცეს ახალი ჯადოსნური სიზმრით ბურავენ. დროდადრო გვეჩვენება, რომ მათი მზერის გამჭრიახობა ბადებს ან ყოვლის განადგურებას, ან ახალ დოგმატიზმს.

თავს ნებას მივცემ მეტისმეტად წვერგამახული ფორმულირებისა: კირკეგორი, რომელიც რადიკალურად ასაბუთებს ქრისტიანობას ეკლესიის საწინააღმდეგოდ, სასრულს უდებს ეკლესიას. ქრისტიანობის მისი პოეტური ხედვა რომ ჭეშმარიტების შესაბამისი ყოფილიყო, ეს ისტორიის დასასრული იქნებოდა; დარჩებოდა მხოლოდ არაისტორიული გზა ცალკეული ადამიანის, როგორც ქრისტიანის ხსნისა – მარტვილობის მეშვეობით; დარჩებოდა ერთი ყოვლისმომცველი ერთგულება ღვთის სამყაროს უარმყოფელი მოთხოვნისადმი – მოწოდების, ქორწინების, კომუნიკაციის გარეშე. სამყარო განადგურებულია; საკუთრივ ადამიანური ყოფიერება ნეგატიურ გადაწყვეტილებებში, სამყაროსადმი აბსოლუტურ დაპირისპირებაში, მძლავრ და აბსურდულ რწმენაში ჩაიკარგა.

მარქსი კი მიტოვებულ ღმერთს, როგორც წინასწარმეტყველი მიმართავს, ვისი პირითაც უკვე არა ღმერთი მეტყველებს, არამედ ის, რაც თავად მას ეჩვენება ისტორიად: იგი ისტორიის დასასრულის, მოსალოდნელი რევოლუციური გადატრიალების, სამყაროული მაგიური აქტის შესახებ, რომლის შედეგად აბსოლუტურად მთელი წარსული განადგურდება და მის ადგილას თავისთავად მოვა საყოველთაო „ხსნა“ და „სიკეთე“, უწინდელი მნიშვნელობით წინასწარმეტყველებს. იგი იმ ფორმით წინასწარმეტყველებს, რომელსაც დღევანდელი სამყარო მოითხოვს და ელის: მეცნიერების, და არა ღმერთის სახელით, მაგრამ ეს მეცნიერება უკვე აღარ არის მეცნიერება; ის კანონმდებელივით გამოდის თითქოსდა ისტორიის მეცნიერული შემეცნების სახელით და არა ღმერთის ნებით; ის ისტორიის სახელით ბრძანებს, და არა ღმერთისა.

ნიცშე კი ძალაუფლებისკენ ნების მეტაფიზიკას ქადაგებს, ერთპიროვნულ „ბელადსა“ და „კანონმდებელს“ წინასწარმეტყველებს. ტოტალური ნიჰილიზმის სიღრმიდან ის აღორძინებას ჭვრეტს – მბრძანებლების მეშვეობით, რომლებიც ძალით ჩაიგდებენ ხელთ მსოფლიო ისტორიას, დაუმორჩილებენ რა მას სიბრალულისა და შეწყნარების გარეშე სასტიკ ტოტალურ დაგეგმვას. საყრდენად ისინი მარადი დაბრუნებისა და დიონისური სიცოცხლის მეტაფიზიკას იყენებენ.

როგორც ჩანს, თანამედროვე ნიჰილიზმის დამანგრეველ სწრაფვას სამივე ასაბუთებს, აზღვევს რა ამ დროს მათ სინდისის შესაძლო, თუმცა ნაკლებსავარაუდო ქენჯნისგან: მხოლოდ განადგურება, ცეცხლისთვის მიცემა ყველაფრისა, რაც წარსულს გადაურჩა; ყოველივე არსებულის სრულად განადგურების შემდეგ თავისთავად გაცხადდება საყოველთაო „ხსნა“ და „სიკეთე“.

მოცემული დახასიათება ნაწილობრივ უდაოდ მართებულია, მაგრამ ის სამი დიდი მოაზროვნის მხოლოდ იმ მხარეს გვიჩვენებს, რომელმაც უკვე სრულად დაგვანახა, როგორც საკუთარი არაჭეშმარიტება, ისევე კოლოსალური ისტორიული ქმედითობა.

სამივეს მოძღვრებამ „იმუშავა“, ყველაზე ქმედითი კი სწორედ ზღვრული მოძღვრებები აღმოჩნდა. კირკეგორის წყალობით შესაძლებელი გახდა ახალი ორთოდოქსია, რომელმაც ვაჟკაცურად მიიღო აბსურდი. კირკეგორის მიერ გამოწრთობილმა იარაღმა ლიბერალურ თეოლოგიაზე თავდასხმის საშუალება შექმნა და გააქცია იგი. მისი თავდასხმები ეკლესიურობაზე თავად აღმოჩნდა ჩართული საეკლესიო დოგმატიკაში.

მარქსმა თავისი ესქატოლოგიით თითქოსდა განათლებულ სამყაროში მოიტანა ახალი რწმენა – რწმენა ისტორიულ მოვლენათა მაგიისა, რწმენა სრულიად აბსურდული, სადაც „ისტორია“ უზეანეს ინსტანციად იქცეოდა და ღმერთის ადგილს იკავებდა.

ათეისტმა ნიცშემ ახალი მიზანი შემოგვთავაზა – ზეკაცი; ეს აზრი ძალისა და ძალაუფლების აპოთეოზად, ადამიანის უკეთესი ჯიშის გამოყვანის სახელმძღვანელოდ, ცხოვრების გასხივოსნებისა და დიონისიურ რეალობაში მის ხორცშესმად იქცა.

სამივე მათგანი გასაოცარ, საკუთრივ ურწმუნო რწმენას ქადაგებდა: „მე ამის არ მწამს, მაგრამ უნდა ვიწამოთ“; ამ რწმენამ მანამ არნახული ძალა მოიპოვა. საინტერესო ისაა, რომ ყოველ ჯერზე ხდებოდა პირველადი ჩანაფიქრის დამახინჯება, იმავდროულად კი მისი გამარტივებაც, სანაცვლოდ, რაც უფრო მარტივი ხდებოდა აზრი, მით უფრო ქმედითი იყო ის. მარქსი არ იყო მარქსისტი. კირკეგორიცა და ნიცშეც უარს იტყოდნენ მიმდევართა უმრავლესობაზე. ნიცშეს თავად არაერთხელ უთქვამს ამის შესახებ. ის დასცინოდა „ზარატუსტრას მაიმუნებს“ და შეძრწუნებული იყო იმის გამო, რომ მისთვის სრულიად უცხო ადამიანთა მასები მის სახელს დაიფიცებდნენ, არ ექნებოდათ რა ამის არანაირი უფლება. საწყის ჭეშმარიტებამდე მისაღწევად, რომელიც ამ სამ მოაზროვნეს მართლაც რომ სიდიადეს ანიჭებს, გაუგებრობათა ხროვების გავლა გვიწევს. ყველა სახისა და ფერის ახალმა ორთოდიქსიებმა ამ დიადთაგან ყველაფერი ისესხეს, გარდა ჭეშმარიტი მოტივების, ჭეშმარიტების კრიტერიუმებისა და მამოძრავებელი ძალების. თითოეულს აქ შესაძლოა პირადი გამოცდილება დაეხმაროს: მათი დასწავლისას კვლავ და კვლავ ცდუნებებს აყოლა და მათი გადალახვა, სწავლა იმისა, თუ როგორ გამიჯნო ჭეშმარიტების წყარო მისი შემავსებელი და შემრყვნელი შხამიანი თესლისგან, სწავლა იმისა, რომ მათ ყოველ აზრში არა პირდაპირი გზა, არამედ გზაჯვარედინი დავინახოთ, და არ გადავუხვიოთ ჩიხის ან უფსკრულისკენ.

მაგრამ ყველაზე გასაოცარი, ყველაზე დამაფრთხობელი და ყველაზე მიმზიდველი ამ სამ მოაზროვნეში აი რა არის: სწორედ მათი ცთომილებები იქცა იმის პირველსახედ, რაც შემდგომში რეალურ სინამდვილეში განხორციელდა. მათი შეცდომები ისტორიად იქცა. ის, რაც ჭეშმარიტების თვალსაზრისით მათი სუსტი ადგილი იყო, მათ შემდეგ დამდგარი ასწლეულის რეალობის გამოხატულებად იქცა. ისინი გამოთქვამდნენ აზრებს, რომლებსაც ხელთ ძალაუფლების ჩაგდება ხვდათ წილად; მათ აღჭურვეს მეოცე საუკუნე რწმენის სიმბოლოებითა და ყოველდღიური ლოზუნგებით.

მაგრამ თუ თქვენ ამ ერთადერთ ასპექტს დაუთმობთ მთელ ყურადღებას, მაშინ უსმენონი აღმოჩნდებით ჭეშმარიტებისადმი – ამაფორიაქებელი, ამოუწურავი, აქტუალური ჭეშმარიტებისადმი, რომელიც – გუშინაც, დღესაც და ყოველთვის – ცდილობს ამ სამთა წიგნებიდან მოგვაწვდინოს ხმა. მათი გავრცელებული და ესოდენ ქმედითი აზრებისადმი კრიტიკული მიდგომა გვასწავლის მათში წარმავალობა განვჭვრიტოთ, გვასწავლის გავარჩიოთ ნატანი სულიერი ნარჩენი, რომელიც პირველ რიგში გვხვდება თვალთ მათ ნაწარმოებებში, რომელიც მყისიერად გასაგები და მომხიბლავია, მაგრამ ესოდენ დღემოკლეა ჭეშმარიტებისა და სინამდვილის წინაშე.

სამივე თავისებურად აუთსაიდერი, განდგომილი იყო ამ სამყაროში. მარქსი – როგორც ემიგრანტი, უმუშევარი მოყვარული მოაზროვნე, რომელიც ახლობლის კმაყოფაზე იმყოფებოდა, ყოველგვარ ნიადაგს მოწყვეტილი წვრილი ბურჟუა. კირკეგორი და ნიცშე კი საკუთარი არსებით გრძნობენ „გამორჩეულობას“ და საბედისწერო უბედურებად განიცდიან საკუთარ აბსოლუტურ მარტოობას. ყველაზე ნაკლებად განიცდიდნენ ისინი თავს მისაბაძ ნიმუშად, მოძღვრად, რომელიც გზას გვიჩვენებს: ისინი საკუთარ თავს აცნობიერებდნენ ადამიანებად, რომლებიც ყურადღების მოსახმობად, გასახსენებლად, დასაეჭვებლად, ცდისკენ მოუხმობდნენ.

და აი, რა არის გასაოცარი: კირკეგორისა და ნიცშეს ცხოვრება – სრულიად არანორმალური, არასანიმუშო, დამაფრთხობელი, ცხოვრება, რომელიც მათ სურდათ რომ ექციათ და აქციეს კიდეც შეუდარებლად და ერთადერთად – თანამედროვე ადამიანისთვის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს ორიენტირად იქცა. ისინი გვიჩვენებენ, როგორ ძრწოლას განიცდის დღეს სამყარო, რაოდენ ზედაპირული, ბუნდოვანი და ილუზორულია ყველაფერი, რასაც დღეს ჩვენ გვთავაზობენ ჩვენი საქმიანობის დასაბუთებისა და გამართლების სახით.

ამასთანაა დაკავშირებული ისიც, რომ კირკეგორი და ნიცშე, ისე, როგორც არავინ (სხვათა შორის, მარქსისგან განსხვავებით) იაზრებდნენ საკუთარ ცხოვრებას და რეალურად „ცხოვრობდნენ“ საკუთარ აზრებს, აქცევდნენ რა საკუთარ ბიოგრაფიას რეფლექსიის საგნად, და ინტერპრეტაციას აძლევდნენ ყოველი თანაყოფიერებისა და განცდის აზრსა და აზრობრივ შესაძლებლობებს; ასე რომ, ჩვენ არც კი შეგვიძლია მათი ფილოსოფია სხვაგვარად დავინახოთ, თუ არა, როგორც მათი ცხოვრების გამჭოლი გზა, ასახული ბიოგრაფიული დეტალების ასობით სარკეში, საბოლოოდ კი მათი ცხოვრება და მათი აზრი საოცრად დასრულებულ მთლიანობად წარმოგვიდგება.

დგანან რა თანამედროვე აზროვნების კარიბჭესთან, ისინი არ გვიჩვენებენ გზას, მაგრამ შეუდარებელი ელვარებით ანათებენ მას.

ერთ დროს სამივე მათგანი ცდილობდა სიტყვებიდან საქმეზე გადასულიყო: მარქსი მსოფლიო რევოლუციისა და პროლეტარიატის დიქტატურისთვის ემზადებოდა; კირკეგორმა სიცოცხლის დასასრულს გააფთრებული, რადიკალური და, ამასთან, საჯარო იერიში მიიტანა ეკლესიაზე; ნიცშემ გერმანიის რაიხს შეუტია (დაავადების შემდეგ ის ყველას შეშლილი ტელეგრამებით სეტყვავდა, მაგალითად ასეთების: რომ იმპერატორი ვილჰელმი დაპატიმრებულია, ყველა ანტისემიტი დახვრეტილია და ა.შ.). ისინი, თუ შეიძლება ასე ითქვას, თვალს არ ხუჭავდნენ: მათი ცხოვრება იყო მუდმივი ხილვა იმისა, რამაც ისტორიაში მოახდინა, როგორც მათი, ისე ჩვენი ეპოქის რეალიზაცია; ეს მათ შეძრწუნებას იწვევდა და არ შეიძლებოდა, აზრებიდან და კვლევიდან მოქმედებისკენ არ ებიძგა. იმ დროს მათი ქმედებები აბსოლუტურად არარეალურად უნდა მოგვჩვენებოდა და მართლაც იყო – ჭეშმარიტების, როგორც სამყაროსქმნადი საწყისის თვალსაზრისით – სრული უაზრობა და დამანგრეველი ბოდვა. მაგრამ უაზრობის ქვეშ სამივემ შეინარჩუნა ჭეშმარიტი აზრი – ზნეობრივ ნებაში ჭეშმარიტებისკენ; ბოდვაში კი ყველამ ის გამოხატა, რაც შემდეგ ისტორიაში განხორციელდა, და ყველა გამოვლენასა და შედეგში ეწინააღმდეგებოდა მათ საკუთარ, ჭეშმარიტ აზრს.

ყველას, ვინც თანამედროვეობის სამ დიდ მოაზროვნეს იმ თვალთახედვით აღიქვამს, რომლის ჩამოყალიბებაც ჩვენ ვცადეთ აქ, საკუთარი მისამართით არაერთი საყვედურის მოსმენა მოუწევს: რომ ის ძველმოდური და არათანამედროვეა, რომ დიდი ხნის წინ მიხრწნილ განმანათლებლობაში ჩარჩა, რომ ვერ ამჩნევს ჭეშმარიტად მნიშვნელოვანს, გადამწყვეტსა და ახალს; რომ ის თითქოს კუთხეების მოსწორებით არის დაკავებული, გარშემო უვლის, უფრთხის რა გაშიშვლებულ სიმართლეს და ცდილობს ყავლგასული ლიბერალიზმის წყლით ჩააქროს მისი ალი, გააუვნებლებს რა მას, რაც სახიფათოდ ეჩვენება – ერთი სიტყვით, უიმედო წამოწყებაა.

აქ მრავალი განსხვავებული ტენდენციაა გადახლართული; მის გასახსნელად და განსამარტავად ხანგრძლივი და მორუდუნე შრომაა საჭირო. მანამ კი შევეცდები უხეში ფორმით წარმოვადგინო ის, რასაც ჩვენი „მოძველებული“ თვალსაზრისი ეწინააღდეგება.

იგი ეწინააღმდეგება სოფისტურ სწრაფვას ქმედითობისა და აქტუალობისკენ, იცავს რა მარად ჭეშმარიტის ძიებას, რომელიც ყველა დროსა და მიუხედავად ყველა კატასტროფისა, შენარჩუნებულია.

ის ეწინააღმდეგება არაადამიანურ სწრაფვას, რადაც არ უნდა დაუჯდეს, შეესაბამებოდეს დროს, ჩამოკიდებული იყოს აქტუალურ აწმყოს – ადამიანურობის სახელით, რომელსაც სურს, რომ ათვლის ერთადერთ წერტილად მარადი აქციოს ცალკეულ ადამიანში, უცვლელი – ყოველ ცვლილებასა და ჩამოყალიბებაში; ან: ის წინააღმდეგია იმისა, რომ აზროვნების საზომი ეპოქა იყოს – აზროვნების საზომი უნდა იყოს ადამიანი; ან ასე: ადამიანთა კლასიფიკაციას ისტორიული ან სხვა კატეგორიების თანახმად, რომელიც გარდუვალად ხლეჩს ურთიერთკავშირს მათ შორის, – ის ასეთ კავშირთა გახსნილობისკენაა განმანათლებელ კომუნიკაციაში.

ის ეწინააღმდეგება შეუწყნარებელ რწმენას, იცავს რა ყველაფრისადმი ღია გონებას, ანუ, სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ის მისტიფიკაციის წინააღმდეგია, რომელიც მტრულ დამოკიდებულებაშია კომუნიკაციასთან, ის აზროვნების მხარესაა, რომელსაც ზეაჰყავს ეგზისტენცია მისი ტრანსცენდენტულთან კორელატიური საწყისისა.

ის ეწინააღმდეგება მეცნიერების, როგორც ასეთის, უგულვებელყოფას – ფილოსოფიისათვის, რომელიც ჭეშმარიტებას შემეცნების გზებზე ეძებს და რომელმაც იცის, რომ ჭეშმარიტება მანამ არ არის მიღწეული, სანამ ის ორი ნაკადი არ შეერთებულა, რომელთა შესახებ ზევით ვსაუბრობდით.

ჰეგელის დროიდან ერთპიროვნულად გაბატონებული ისტორიული მითი ჩაგვაგონებს, რომ ჩვენ აბსოლუტურად ვართ დამოკიდებულნი ეპოქაზე. ის იოტისოდენ შესაძლებლობასაც არ უშვებს, რომ ვიყოთ განსხვავებულები იმისგან, რასაც ჩვენი დრო მოითხოვს. თუკი ჩვენ საერთოდ წარმოვადგენთ რამეს, ეს „რამე“ არის მხოლოდ ეპოქის მოთხოვნათა დაკმაყოფილება; ჩვენ მხოლოდ იმდენად ვართ ნამდვილები, რამდენადაც საკუთარ დროს ვპასუხობთ. საწინააღმდეგო შემთხვევაში ჩვენ – არარა ვართ, ან, თუ გნებავთ, არარაობანი. ამასთან, ისინი სრულად არიან დარწმუნებულნი, რას ნიშნავს „ჩვენი დრო“.

თუმცა, რაღაც აქ მართლაც შეესაბამება სიმართლეს: არც ერთ ჩვენგანს არ ხვდება წილად დარწმუნდეს საკუთარ ყოფიერებაში, როგორც ცალკეული ადამიანისა, თუ არა დროში, ჩვენი აწმყოს ისტორიულ კოსტუმებში, ჩვენი წარმომავლობის, მდგომარეობის, ერთი სიტყვით, ჩვენი ამგვარად-ყოფიერების ყველა დეტალში. მაგრამ თავად დარწმუნება შესაძლებელია მხოლოდ ჭეშმარიტების საფუძველზე და მიუხედავად ყოველგვარი დროისა, ანუ ის არსებითად არასოდეს არის თანამედროვე ან – რაც იგივეა – ყოველთვის თანამედროვეა.

ამგვარად, ჩვენს წინაშე ორმაგი ამოცანაა: ვაღიაროთ ჩვენთვის ამ სამი მოაზროვნის ისტორიული მნიშვნელობა და, იმის გათვალისწინებით, რომ სულის მსოფლიო ისტორიამ წინ გადადგა ნაბიჯი, ამ დონეზე აღვადგინოთ ძველი ანუ მარადი ჭეშმარიტება. კითხვა: როგორ გამოიყურება მარადი ჭეშმარიტება მას შემდეგ, რაც ამქვეყნად კირკეგორმა, მარქსმა და ნიცშემ გაიარეს?

ამ კითხვაზე თითოეულმა მოაზროვნე ადამიანმა თავისთვის უნდა გასცეს პასუხი. მოვლენათა მსვლელობას მსოფლიო მასშტაბით ვერავინ იწინასწარმეტყველებს და ვერავინ წარმართავს. თუმცა, თითოეულ ჩვენგანს სურს ზემოქმედება იქონიოს მასზე იმ მიმართულებით, რომელიც მას უცხადდება, როგორც ჭეშმარიტი.

ამ ამოცანის გადაწყვეტაში კი ნიცშეს ფასდაუდებელი დახმარების გაწევა ძალუძს. მისი განსაკუთრებული პატიოსნება იმაში მდგომარეობს, რომ ორი საპირისპირო ტენდენციის განსაზღვრის შემდეგ ის ორივეს რეალიზებას ესწრაფვის, და საბოლოოდ ყოველ ჯერზე გონიერებისა დ ადამიანობის გზაზე ბრუნდება. მისი დახმარებით ჩვენ ჩვენი საკუთარი პატიოსნების გამყარება და განვითარება შეგვიძლია, ვისწავლით რა „განსხვავებულის“ შემჩნევას, რომელიც გონებას ეწინააღმდეგება ჩვენშივე – ის, რაც მარად მზადაა ნახტომისთვის, მარად წყურია საწყისის დამორჩილება. ის მით უფრო იოლად ახერხებს ჩვენს მოხიბვლას, რამდენადაც ჩვენს პროდუქტიულ იმპულსებთანაა დაკავშირებული და გაცილებით რეალურად და ქმედითად წარმოდგება ამ სამყაროში, ვიდრე გონება და ადამიანობა. ნიცშესთან ალიანსის შეკვრა ნიცშეს წინააღმდეგ, დამოუკიდებლად გამართვა ორთაბრძოლისა საკუთარ თავთან – როგორც ჩანს, ერთადერთი სწორი გზაა ჩვენთვის.

ამ გზაზე სამივე მოაზროვნე ერთად უნდა განვიხილოთ, რათა ერთმა მეორის კორექტირება მოახდინოს. ერთ-ერთი მათგანის ავტორიტეტის ბრმად გაყოლა – საბედისწერო შეცდომაა. მაგრამ მათი შეკვრა, გაერთიანება შეუძლებელია – შეიძლება მხოლოდ შეჯახებისკენ ბიძგება, რათა ნაპერწკლები წარმოიშვას. მათ არ გააჩნიათ მოძღვრება, არ გააჩნიათ ოდნავ მაინც მყარი კონსტრუქცია, რადგან მათი ვერც ერთი ნაგებობა ვერ უძლებს კრიტიკას. მათ არ ძალუძთ თავშესაფრის შემოთავაზება. ისინი მოძრაობას აღძრავენ, მაგრამ კმაყოფილებას ვერ გვანიჭებენ.

დღეს ჯერ კიდევ ადრეა იმის შესახებ მსჯელობა, რამდენად ღრმაა ანათალი, რომელიც ნიცშემ გააკეთა ადამიანური აზროვნებისა და შემეცნების ისტორიულ ხეზე. მაგრამ მისი თეორიებისა და პოსტულატების, თვით მისი პოზებისა და წამოძახილების გავლენაც უდაოდ დიდია. მან ყველგან იჩინა თავი – ყოველ შემთხვევაში, იმ სამყაროში, სადაც გერმანულად საუბრობენ. ნიცშესთან ურთიერთობის გარკვევა მოუწევს ყველა ადამიანს, რომელიც დღეს ფილოსოფიურ აზროვნებას შეეცდება.

ყველაზე მოსახერხებელია, არ შევისწავლოთ ნიცშე სინამდვილეში, არამედ ამოვწეროთ მისი თხზულებებიდან ორიოდე ათეული მომკვდინებლად აბსურდული გამონათქვამი, რაც ფრიად იოლი საქმეა. შეგვიძლია მხოლოდ გავყვეთ, დავუჯეროთ – მაგრამ ამ გზაზეც ვერ გაუგებთ მას, მით უმეტეს, რომ ეცდებით რა ყური დაუგდოთ, ვერ გაიგონებთ მის არაერთხელ გამეორებულ მოთხოვნას: „მე არ გამომყვე, გაჰყევი საკუთარ თავს“.

ნიცშეს შესათვისებლად პირველ რიგში ფილოსოფიურად აზროვნების სწავლაა საჭირო, ფილოსოფიურად აზროვნებას კი ნიცშესთან ვერ ისწავლით – ამისთვის დიდი ფილოსოფოსებია საჭირო, რომლებიც ერთი ამოსუნთქვით სუნთქავენ, ღრმა, ფოკუსირებულ მზერას ფლობენ და წამითაც არ გამორჩებათ მხედველობიდან საკუთარი ცოდნის ყოველმხრივ გახსნილი პრინციპები. enesidem-Sulcem ერთხელ ახალგაზრდა შოპენჰაუერს კითხვაზე, თუ საიდან დაეწყო ფილოსოფიის შეწავლა, უპასუხა: „პლატონიდან და კანტიდან!“ ეს დღესაც ასეა. ფილოსოფიურად აზროვნების საფუძველი კვლავაც ტრადიციაში დევს. პლატონის, კანტისა და სხვათა დასწავლის გარეშე თქვენ ნაბიჯსაც ვერ გადადგამთ. მაგრამ როგორც არ უნდა დაისწავლოთ ისინი, ფილოსოფია არ იქცევა თქვენთვის აწმყოში ქმედით ძალად ნიცშეს გარეშე, ისევე, როგორც კირკეგორისა და მარქსის.