ქრისტიანობა აგონიურად უნდა განვსაზღვროთ, პოლემიკურად, ბრძოლის ფუნქციაში. ალბათ, მეტად მართებული იქნება, თუ იმის განსაზღვრით დავიწყებთ, თუ რა არ არის ქრისტიანობა.

ეს საბედისწერო ბოლოსართი „-ობა“ – ქრისტიან-ობა – გვაფიქრებინებს, თითქოს საუბარი ერთგვარ დოქტრინას შეეხებოდეს, ისეთს, როგორიცაა პლატონიზმი, არისტოტელიანობა, კარტეზიანობა, კანტიანობა, ჰეგელიანობა და ა.შ. მაგრამ ეს სრულებით არაა ასე. ჩვენ გვაქვს შესანიშნავი სიტყვა – „ქრისტიანულობა¹“, რაც საკუთრივ ნიშნავს ქრისტიანად ყოფნის ხარისხს (მსგავსად იმისა, როგორც „ადამიანურობა“ ნიშნავს ყველა ადამიანისთვის საერთო თვისებას, იყოს ადამიანი), ამ მიზეზით კი სავსებით შესაფერისია ქრისტიანთა თემის აღსანიშნავად. სხვათა შორის, „ქრისტიანთა თემი“ აბსურდული სიტყვათშეთანხმებაა, რადგან სოციალურობა ანადგურებს ქრისტიანულობას, ვინაიდან ეს უკანასკნელი მარტოობას გულისხმობს. საწინააღმდეგოდ ამისა, არავინ დაიწყებს საუბარს პლატონიანურობის, არისტოტელიანურობის, კარტეზიანულობის, კანტიანურობის ან ჰეგელიანურობის შესახებ. გარდა ამისა, ჰეგელიანურობა ანუ ხარისხი ჰეგელიანელად ყოფნისა, და ჰეგელურობა, ხარისხი ჰეგელად ყოფნისა – ერთი და იგივე არ არის. როდესაც ჩვენ არ ვასხვავებთ ქრისტიანულობასა და ქრისტულობას იმ საფუძვლით, რომ ქრისტიანად ყოფნის ხარისხი არ არის ქრისტედ ყოფნის ხარისხი. ქრისტიანი ხომ თავად იქცევა ქრისტედ. ეს კარგად იყო ცნობილი პავლე მოციქულისთვის, რომელსაც მოუწია ქრისტეს დაბადება, აგონია და სიკვდილი საკუთარ სულში განეცადა.

წმინდა პავლე იყო პირველი უდიდესი მისტიკოსი, პირველი ქრისტიანი ამ სიტყვის ჭეშმარიტი გაგებით. თუმცა კი პირველი, ვისაც მოძღვარი მოევლინა, წმინდა პეტრე იყო (იხ.: კუშუ, პავლეს აპოკალიფსისათვის, თავი II, იესოს საიდუმლოებები), სწორედ წმინდა პავლემ განიცადა იესო პირველად საკუთარ სულში. იესო მოევლინა მას, მაგრამ პავლე დარწმუნებული იყო, რომ ის მოკვდა და დაკრძალულია (1 კორ. 15:19). და როდესაც პავლე მესამე ცამდე იქნა ატაცებული, სხეულით თუ უსხეულოდ, მან არ იცოდა: ღმერთმა იცოდა (როგორც ასი წლის შემდეგ გაიმეორებს წმინდა ტერესა დე ხესუს), ის ატაცებულ იქნა სამოთხეში და ესმოდა „ენითუთქმელი სიტყვები“ – ასეთი უნდა იყოს თითქოს ერთადერთი შესაძლო საშუალება გადავთარგმნოთ αρρητα ρηματα, ეს ანტითეზა, რომელიც აგონიური მისტიკის სტილისათვის არის დამახასიათებელი, ანუ მისტიური აგონიის, სტილისათვის, რომლისთვისაც დამახასიათებელია ანტითეზები, სიტყვათა პარადოქსული და ტრაგიკული თამაში. მისტიური აგონია ხომ სიტყვებით თამაშობს, თამაშობს სიტყვით, ლოგოსით. თამაშობს იმისათვის, რათა შექმნას ის. შესაძლოა ასე თამაშობდა დემიურგი, როდესაც სამყაროს ქმნიდა, – არა იმისათვის, რომ ეთამაშა, არამედ თამაშით შეექმნა იგი, რადგან ქმნილება იყო საკუთრივ თამაში. ხოლო მას შემდეგ, რაც სამყარო შექმნილი იყო, შემოქმედმა იგი ადამიანთა დავასა და რელიგიათა აგონიას მიანდო, რომლებიც ღმერთს ეძებდნენ. ხოლო როდესაც წმინდა პავლე მესამე ცამდე იქნა ატაცებული, მას ესმოდა „ენითუთქმელი სიტყვები“, რომლებსაც ადამიანს ვერ მოუთხრობ (2 კორ. 12:2-5).

ვისაც ამის გაგება და შეგრძნება არ ძალუძს, შეცნობა ამ სიტყვის ბიბლიური აზრით, ანუ დაბადება, მან, დაე, უარი თქვას არა მხოლოდ ქრისტიანობის, არამედ ანტიქრისტიანობის გაგების მცდელობისგანაც, ისევე, როგორც ისტორიის, ცხოვრების, რეალობისა და პიროვნების. დაე ის, თუ იგი პარტიული ბოსია, იმით იყოს დაკავებული, რასაც პოლიტიკას უწოდებენ, ან, თუ იგი ერუდიტია, საკუთარი თავი სოციოლოგიას ან არქეოლოგიას მიუძღვნას.

არა მხოლოდ იესო, არამედ ნებისმიერი ადამიანური და ღვთიური პოტენცია, ცოცხალი და მარადიული ადამიანი, წვდომადია მისტიურ შემეცნებაში, სადაც შემმეცნებელი, შემყვარე იქცევა შემეცნებულად, ყვარებულად.

როდესაც ლევ შესტოვი მსჯელობს, მაგალითად, პასკალის აზრების შესახებ, მას თითქოს არ სურს გაიგოს, რომ იმისათვის, რომ პასკალიანელი იყო, არ არის საკმარისი პასკალის აზრების გაზიარება, აუცილებელია, იყო პასკალი, იქცე პასკალად. რაც შემეხება მე, წიგნების კითხვისას მათში არაერთხელ შევხვედრივარ ცოცხალ ადამიანებს, და არა მხოლოდ ფილოსოფოსებს, სწავლულებსა და მოაზროვნეებს, და ვხვდებოდი რა ამგვარად ადამიანის სულსა და არა რომელიმე დოქტრინას, ვეუბნებოდი საკუთარ თავს: „ეს ხომ მე ვარ თვითონ!“ მე ვიყავი კირკეგორი და ვცხოვრობდი კოპენჰაგენში, კიდევ მრავალი ადამიანი ვიყავი, მე ვცხოვრობდი მათში. და ნუთუ ეს არ წარმოადგენს სულის უკვდავების საუკეთესო საბუთს? წარმოიდგინეთ, რომ ყველა ეს ადამიანი ისევე ცხოვრობს ჩემში, როგორც მე მათში. იქნებ ჩემი ხვედრიცაა ასე აღვდგე მკვდრეთით სხვა ადამიანებში? მაგრამ ამას მხოლოდ სიკვდილის შემდეგ შევიტყობ. თუმცა, შესაძლებელია, რომ ვინმე ცხოვრობდეს ჩემში, თვითონ კი ჩემში არ იყოს, იმის გარეშე, რომ მეც უკვე ახლა ვცხოვრობდე მასში? რა დიადი ნუგეშია აქ დაფარული! ლევ შესტოვი ამბობს, რომ პასკალი „არანაირ შეღავათს, არანაირ ნუგეშს არ გვანიჭებს.“ ასე ფიქრობს მრავალი. მაგრამ რაოდენ დიდია მათი ცდომილება! არ არსებობს უფრო დიდი ნუგეში, ვიდრე უნუგეშობა, ისევე, როგორც არ არსებობს უფრო ნაყოფიერი იმედი, ვიდრე იმედი სასოწარკვეთილთა.

ამბობენ, რომ ადამიანებს მშვიდობა სურთ. ნუთუ ეს სინამდვილეშიც ასეა? ასევე ამბობენ, რომ ადამიანებს თავისუფლება სურთ. არა, ადამიანებს სურთ მშვიდობა ომის დროს და ომი მშვიდობიანობისას; მათ სურთ თავისუფლება ტირანიის უღელქვეშ და ტირანია თავისუფლების უღელქვეშ.

ასეთი თავისუფლებისა და ასეთი ტირანიის მისამართით ვერ ვიტყვით, ვერც homo homini lupus, ადამიანი ადამიანისთვის მგელია, ვერც homo homini agnus, ადამიანი ადამიანისთვის კრავია. ტირანს არ უშვია მონა, პირიქით, მონამ შვა ტირანი. მან თავად შემოისვა კისერზე თავისი უფროსი ძმა, მაგრამ ეს სრულებითაც არ გაუკეთებია იმიტომ, რომ მეორემ აიძულა ამის გაკეთება. ადამიანისთვის დამახასიათებელია სიზარმაცე და შიში პასუხისმგებლობის წინაშე.

ვუბრუნდებით რა მისტიურ შემეცნებას, სპინოზას სიტყვები გავიხსენოთ: Non ridere, non lugere, neque detestari, sed intel­ligere, არც უნდა ვიცინოდეთ, არც ვტიროდეთ, არც ვწყევლიდეთ, ჩვენ უნდა გავიგოთ. Intelligere, გაგება? არა, უმალ შეცნობა ამ სიტყვის ბიბლიური აზრით, შეყვარება... sed am­are. სპინოზა „ინტელექტუალური სიყვარულის“ შესახებ საუბრობდა. მაგრამ სპინოზა, ისევე, როგორც კანტი, არასოდეს ყოფილა ქორწინებაში და, მგონი, ასევე მოკვდა ვაჟიშვილად. სპინოზა, კანტი, პასკალი – არასოდეს დაქორწინებულან და, სავარაუდოდ, არც შვილები ჰყოლიათ; თუმცა არც ბერები იყვნენ ამ სიტყვის ქრისტიანული აზრით.

ამგვარად, ქრისტიანობა (უმჯობესია, ვთქვათ, ქრისტიანულობა) უკვე იმ წუთიდან, რაც ის წმინდა პეტრეს სულში გაჩნდა, აღარ არის დოქტრინა, თუნდაც ის დიალექტიკურად ყოფილიყო გამოხატული. ქრისტიანობა იყო სიცოცხლე, ბრძოლა, აგონია. დოქტრინა იყო სახარება, ხარება. ქრისტიანობა, ქრისტიანულობა იყო მზადება სიკვდილისა და მკვდრეთით აღდგომის, მზადება მარადიული ცხოვრებისთვის. „ხოლო თუ ქრისტე არ აღმდგარა მკვდრეთით, ჩვენ ადამიანთა შორის უუბედურესნი ვართ,“ – თქვა წმინდა პავლემ.

შეგვიძლია ვისაუბროთ მამა პავლეს ან მამა წმინდა პავლეს შესახებ, რადგან, იყო რა მოციქული, ის ასევე წმინდა მამაც იყო. თუმცა, არავინ შეუდგება საუბარს მამა სპინოზას ან მამა კანტის შესახებ. შეიძლება – და აუცილებელიცაა – საუბარი მამა ლუთერის შესახებ, ამ დაქორწინებული ბერისა, მაგრამ არაფრით არ შეიძლება საუბარი მამა ნიცშეზე, თუნდაც ვინმე ფიქრობდეს, რომ ამ პროგრესული პარალიტიკოსის „სიკეთესა და ბოროტებას მიღმა“ სხვა არაფერია, თუ არა მამა ლუთერის „მონური ნების“ sola fide².

ქრისტიანობა იყო ღმერთკაცის კულტი, რომელიც დაიბადა, იტანჯებოდა, აგონიზირებდა, მოკვდა და მკვდრეთით აღდგა, რათა თავისი აგონია მორწმუნეთათვის გადაეცა. ქრისტიანული კულტის ცენტრში იესოს ტანჯვაა. ამ ტანჯვის სიმბოლოა ზიარება, ქრისტეს სხეული, რომელიც კვდება და იმარხება თითოეულში, ვინც მას ეზიარება.

როგორც ერთხელ უკვე ვთქვი, აუცილებელია დავინახოთ განსხვავება ქრისტიანობას ან, უფრო ზუსტად, ქრისტიანულობას, და ევანგელიზმს შორის, რადგან სახარება – სხვა არაფერია, თუ არა დოქტრინა.

იმაში, რასაც უკიდურესად წარუმატებლად ეწოდა „პირველსაწყისი ქრისტიანობა“, ანუ ქრისტიანობაში, რომელიც თითქოს ჯერ კიდევ ქრისტეს სიკვდილამდე არსებობდა, ევანგელიზმში, როგორც ჩანს, მოქცეულია სრულიად განსხვავებული რელიგია, რელიგია არა ქრისტიანული, არამედ იუდეური, მკაცრად მონოთეისტური, რომელიც თეიზმის საფუძვლად იქცა.

ეგრეთ წოდებული პირველსაწყისი ქრისტიანობა, ანუ ქრისტეს ქრისტიანობა – არანაკლებ აბსურდული სიტყვათშეთანხმებაა, ვიდრე „ჰეგელის ჰეგელიანელობა“: ჰეგელი არ ყოფილა ჰეგელიანელი, ჰეგელი იყო ჰეგელი, – როგორც უკვე ათასჯერ არის ნათქვამი, იყო აპოკალიპტური. იესო ნაზარეველს სწამდა სამყაროს მოახლოვებული აღსასრული და ამიტომ ამბობდა: „მკვდრებს მიანდეთ თავიანთი მკვდრების დამარხვა“ და „ჩემი მეუფება არ არის ამქვეყნიური“. და უდაოა, რომ მას ხორცის მკვდრეთით აღდგენა სწამდა იუდეურ ყაიდაზე, და არა სულის უკვდავებისა პლატონიზმის სულისკვეთებით, მას სწამდა ამქვეყნად მეორედ მოსვლისა. ამის საბუთი მოიპოვება ყველა წიგნში, რომელიც წმინდა ტექსტების კეთილსინდისიერ განმარტებას შეიცავს. ეგზეგეტიკა კეთილსინდისიერებას მოითხოვს.

იმ მომავალ სამყაროში, უფლის სასუფეველში, რომლის მოახლოვებას ესოდენ ელოდნენ, ხორცი აღარ უნდა გამრავლდეს, აღარ უნდა მოფანტოს თესლი თვისი, რადგან იქ აღარ იქნება სიკვდილი.

წმინდა მათეს სახარებაში (22:23-33) ნათქვამია – და სწორედ აქ იხსნება ქრისტიანობის უღრმესი, არსებითი ასპექტი, – რომ იესოს ჯერ ფარისევლები აცდუნებდნენ, ეკითხებოდნენ რა, დაშვებული იყო თუ არა ხარკის გადახდა კეისრის, იმპერიისთვის. ხოლო როდესაც მან თავისი ცნობილი „მიეცით კეისარს კეისრისა, ხოლო ღმერთს – ღმრთისა“ უპასუხა, მას სადუკევლები მიადგნენ – ამათ, ფარისეველთა მსგავსად, არ სწამდათ სხეულის მკვდრეთით აღდგინება და მიღმური სამყარო – და ასეთი კითხვა დაუსვეს: „მოძღვარო, მოსემ თქვა: თუ კაცი უშვილოდ გადაეგო, დაე, მისმა ძმამ მოიყვანოს მისი ცოლი, რათა აღუდგინოს თავის ძმას მისი თესლი. იყო ჩვენს შორის შვიდი ძმა: პირველმა ცოლი შეირთო და უშვილოდ მოკვდა, ხოლო ცოლი თავის ძმას დაუტოვა. ასევე მეორემაც და მესამემაც თვით მეშვიდემდე. ყველაზე ბოლოს კი ქალიც მოკვდა. მერედა, აღდგომისას, ამ შვიდთაგან ვისი ცოლი იქნება იგი? ვინაიდან შვიდივეს ცოლად ესვა. იესომ პასუხად მიუგო მათ: სცდებით, რადგან არც წერილს იცნობთ და არც ღმრთის ძალას. ვინაიდან აღდგომისას არც ცოლს ირთავენ და არც თხოვდებიან, არამედ არიან როგორც ანგელოზები ცაში. ხოლო მკვდართა აღდგომისათვის არ წაგიკითხავთ, რა გითხრათ ღმერთმა, რომელიც ამბობს: მე ვარ ღმერთი აბრაამისა, ღმერთი ისააკისა და ღმერთი იაკობისა. ღმერთი მკვდრებისა კი არ არის, არამედ – ცოცხლებისა. ისმენდა ხალხი და უკვირდა მისი მოძღვრება.“

აქიდანაა ქრისტიანობის აგონია, რომელიც ფარისევლებსაც მედგრად უმკლავდება და სადუკევლებსაც.

მაგრამ მას შემდეგ, რაც იესო მოკვდა და ქრისტე აღდგა, მორწმუნეთა სულებში დაიბუდა სხეულის აღდგომისა და მასთან ერთად სულის უკვდავების რწმენამ, რათა მათში მოეხდინა აგონიზირება. და აი, ამ დიადმა დოგმამ სხეულის იუდეურად აღდგომისა და სულის ელინური უკვდავების შესახებ შვა წმინდა პავლეს აგონია, ამ ელინიზირებული იუდეველ-ფარისევლისა, რომელიც ენის ბორძიკით საუბრობდა თავის მძლავრ, პოლემიკურ ბერძნულ ენაზე.

როგორც კი სამყაროს მოახლოვებული აღსასრულით გამოწვეული შფოთი ჩაცხრა, და იმ პირველმა ქრისტიანებმა, რომლებიც უსმენდნენ იესოს და ესალმებოდნენ მას იერუსალიმში შესვლისას, დაინახეს, რომ ჯერ კიდევ არ დამდგარა უფლის სასუფეველი ცოცხალთა და მკვდართა, მორწმუნეთა და ურწმუნოთა მიწაზე, – „დაე მოვიდეს სასუფეველი შენი!“ – მაშინ თითოული მათგანი თავისი საკუთარი, ინდივიდუალური სამყაროს აღსასრულის წინათგრძნობამ შეიპყრო, მისი სამყაროსი, სამყაროსი, რომელსაც ის თვით წარმოადგენდა, რომელსაც თავის თავში დაატარებდა: მაშინ დაიწყო ყოველმა საკუთარი სხეულებრივი სიკვდილისა და თავისი ქრისტიანობის, თავისი რელიგიის გაცნობიერება; სიკვდილის ასეთ შიშს რაღაც პარადოქსული უნდა გაეცოცხლებინა: ინდივიდუალური რელიგია, religio quoe non religat³. რადგან ჩვენ, ადამიანები, ვცხოვრობთ ერთად, მაგრამ ვკვდებით ცალ-ცალკე, სიკვდილი კი – უკიდურესი მარტოობაა.

სამყაროს მოახლოებული აღსასრულისა და ამქვეყნად უფლის სასუფევლის დამკვიდრებაში იმედგაცრუებასთან ერთად ქრისტიანთათვის ისტორიაც მოკვდა. პირველ, სახარებისეულ ქრისტიანებს, რომლებიც იესოს უსმენდნენ და მიჰყვებოდნენ, ჰქონდათ ისტორიის განცდა და ცნობიერება. შესაძლოა, მათთვის ცნობილი იყო ისაიაცა და იერემიაც, თუმცა ამ წინასწარმეტყველებს არაფერი ჰქონდათ საერთო თუკიდიდესთან.

პ.ლ. კუშუ მართალი იყო, როდესაც ამბობდა (Le Mystere de Jesus, გვ 37-38), რომ სახარება „არ არის ისტორია, ქრონიკა, მონათხრობი ან ცხოვრება.“ სახარება არის εὐαγγέλιον, „სიკეთის ხარება“. წმინდა პავლე მას „საიდუმლოს“ (რომ., 10:15-16) უწოდებდა. სახარება ეს ღმერთის გაცხადებაა.

მაგრამ ღმერთის ეს გაცხადება, ეს საიდუმლო უნდა ქცეულიყო მათთვის ისტორიად. ისტორია კი პროგრესია, როდესაც გაცხადებას პროგრესირება არ ძალუძს. საქმის ვითარება სწორედ ასეთია, მიუხედავად იმისა, რომ გრაფი ჟოზეფ დე მესტრი დიალექტიკური აგონიით საუბრობდა „გაცხადების გაცხადების“ შესახებ.

სხეულის მკვდრეთით აღდგომა – იუდეური, ფარისევლური სულიერი იმედი – თითქმის ხორციელი, – კონფლიქტში შევიდა სულის უკვდავებასთან – ამ ელინურ, პლატონურ, სასულიერო ანუ სპირიტუალურ იმედთან. სწორედ ამაში მდგომარეობს ტრაგედია, აგონია წმინდა პავლესი. და ქრისტიანობის აგონიაც. სხეულის აღდგენა ხომ რაღაც ფიზიკურია, რაღაც სრულიად ინდივიდუალური. ბებერი, განდეგილი, მარტოსული შესაძლოა აღდგეს სხეულებრივად და ცხოვრობდეს, თუ რასაკვირველია, ეს ჭეშმარიტი ცხოვრებაა, მხოლოდ ღმერთში.

სულის უკვდავება კი რაღაც სასულიეროა, რაღაც სოციალური. ვინც თავისთვის სულს შეიქმნის, ვინც საკუთარი თავის შემდეგ დატოვებს ქმნილებას, ის მასში და მასთან ერთად იცხოვრებს სხვა ადამიანებში, კაცობრიობაში, მისი ცხოვრება კი შესაძლოა იმდენ ხანს გაგრელდეს, რამდენ ხანსაც გაგრძელდება კაცობრიობის არსებობა. სწორედ ეს ნიშნავს ისტორიაში ცხოვრებას.

იმავდროულად კი ფარისეველთა ხალხს, რომელშიც გაჩნდა სხეულის აღდგენის რწმენა, პრეტენზია გააჩნდა სწორედ სოციალურ, ისტორიულ ცხოვრებაზე, ჰქონდა პრეტენზია ცხოვრებისა ერის სახით. იუდეველთა ჭეშმარიტი ღმერთი იყო არა იეჰოვა, არამედ თვით იუდეველი ხალხი. რაციონალურად მოაზროვნე იუდეველ-სადუკევლებისთვის მესია თვით იუდეველი ხალხი იყო, ღმერთის მიერ რჩეული ხალხი. და მათ სწამდათ საკუთარი უკვდავება. აქიდან – იუდეური ზრუნვა გვარის გაგრძელების გამო, სწრაფვა რაც შეიძლება მეტი შვილის ყოლისა, მათით მთელი დედამიწის გადავსებისა; აქიდანვე – მათი პატრიარქატი.

აქიდანვეა მათი ზრუნვა მემკვიდრეობაზე. სწორედ ამ მიზეზით გამოთქვამდა იუდეველი კარლ მარქსი პროლეტარიატის ფილოსოფიის შექმნის პრეტენზიას და მალთუსის⁴, პროტესტანტი პასტორის კანონით სპეკულირებდა. იუდეველ-სადუკეველები, მატერიალისტები სხეულის აღდგენას საკუთარ შვილებში ეძებენ. და, რასაკვირველია, ფულში... წმინდა პავლე კი, იუდეველ-ფარისეველი, სპირიტუალისტი, სხეულის აღდგენას ქრისტეში ხედავდა, ისტორიულ და არა ფიზიკურ ქრისტეში (თავის დროზე მე დაწვრილებით ვიტყვი, თუ რას ვგულისხმობ ისტორიულის ქვეშ, რაც რაიმე რეალური კი არ არის, არამედ იდეალური), ეძებდა ქრისტიანული სულის უკვდავებაში, ისტორიაში.

აი, სადააა დაეჭვების (dubium) და ბრძოლის (duellum) ფესვი, აი, სადაა აგონიის წყარო. წმინდა პავლეს ეპისტოლენი აგონიური სტილის უზენაეს ნიმუშებს გვთავაზობს. სწორედ რომ აგონიურისა და არა დიალექტიკურის, რადგან არ არის მათში დიალოგი, მაგრამ სანაცვლოდ არის ბრძოლა, არის პოლემიკა.

შენიშვნები და განმარტებები:

1. ესპ. Cristiandad.

2. მხოლოდ რწმენით (ლათ.). მარტინ ლუთერის სიტყვები, რომლებიც რეფორმაციის ლოზუნგს წარმოადგენს.

3. რელიგია, რომელიც არ ბოჭავს (ლათ.).

4. მალთუსი, თომას რობერთ (1766-1834) – ინგლისელი მღვდელი და ეკონომისტი. ამტკიცებდა, რომ მოსახლეობა უფრო სწრაფად იზრდება, ვიდრე საზოგადოებრივი კეთილდღეობა. ამ მიზეზით შემოთავაზებული ჰქონდა იძულებითი „თავშეკავება“ გამრავლებისგან.