სუვერენი არის ის, ვინც გადაწყვეტილებას ღებულობს განსაკუთრებულ მდგომარეობაზე.

ეს დეფინიცია სუვერენიტეტის ცნებისათვის შეიძლება იყოს სამართლიანი მხოლოდ როგორც ზღვრული ცნება. რადგან ზღვრული ცნება ნიშნავს არა არეულ-დარეულ ცნებას, როგორც ეს პოპულარული ლიტერატურის უწესრიგო ტერმინოლოგიაშია, არამედ უკიდურესი სფეროს ცნებას. ამას შეესაბამება ის, რომ მისი დეფინიცია არ შეიძლება მიბმული იყოს ნორმალურ, არამედ ზღვრულ შემთხვევაზე. ის, რომ განსაკუთრებულ მდგომარეობაში აქ უნდა გვესმოდეს სახელმწიფოზე მოძღვრების ზოგადი ცნება, და არა რაიმე განსაკუთრებული დადგენილება ან ნებისმიერი საალყო წესები, ქვემოთ გახდება ნათელი. ის, რომ განსაკუთრებული მდგომარეობა უმაღლესი ხარისხით გამოსადეგია სუვერენიტეტის იურიდიული დეფინიციისათვის, ამას გააჩნია სისტემატური, ლოგიკურ-სამართლებრივი საფუძველი. გადაწყვეტილება გამონაკლისზე არის სწორედ გადაწყვეტილება უმაღლესი გაგებით, რადგან საყოველთაო ნორმას, როგორც მას გამოხატავს ნორმალურად მომქმედი სამართლის დებულება, არასოდეს შეუძლია მოიცვას აბსოლუტური გამონაკლისი და ამიტომ არ შეუძლია სრულად დაასაბუთოს გადაწყვეტილებაც, რომ მოცემული შემთხვევა ნამდვილად გამონაკლისია. როდესაც მოოლი ამბობს (მონოგრაფიები, გვ. 626), რომ იურიდიულად შეუძლებელია შემოწმება, აქვს თუ არა ადგილი განსაკუთრებულ მდგომარეობას, იგი გამოდის იმ წინაპირობიდან, რომ გადაწყვეტილება სამართლებრივი აზრით უნდა იყოს სრულიად წარმოებული ნორმის შინაარსიდან. მაგრამ, საკითხიც სწორედ ეს არის. საყოველთაობა ამ დებულების, როგორც მოოლი მას გამოთქვამს, წარმოადგენს მხოლოდ ლიბერალური სამართლებრივი სახელმწიფოს გამოთქმას და მასში სათანადოდ ვერ ფასდება გადაწყვეტილების (Dezision) დამოუკიდებელი მნიშვნელობა.

არ არსებობს არავითარი პრაქტიკული ან თეორიული განსხვავება, ვაღიარებთ თუ არა აბსტრაქტულ სქემას, რომელიც წარმოდგენილი ხდება სუვერენიტეტის დეფინიციისათვის (სუვერენიტეტი არის უმაღლესი, მბრძანებლის არ წარმოებული ძალაუფლება). საერთოდ, თავის თავად ცნებაზე არ დავობენ, და ყველაზე ნაკლებად – სუვერენიტეტის ისტორიაში. დავობენ კოკნრეტულ გამოყენებაზე, ესე იგი იმაზე, კონფლიქტის შემთხვევაში თუ ვინ იღებს გადაწყვეტილებას, რაში მდგომარეობს საზოგადოებრივი ან სახელმწიფოებრივი ინტერესი, საზოგადოებრივი უსაფრთხოება და წესრიგი, le salut public⁴ და ა. შ. განსაკუთრებული შემთხვევა, შემთხვევა, რომელიც არ არის აღწერილი მომქმედ სამართალში, შეიძლება დახასიათებული იყოს, უკეთეს შემთხვევაში, როგორც უკიდურესი აუცილებლობის შემთხვევა, მუქარა სახელმწიფოს არსებობისთვის ან რაღაც ამის მსგავსი, მაგრამ არ შეიძლება იყოს აღწერილი თავისი ფაქტობრივი შემადგენლობის მიხედვით. მხოლოდ ეს შემთხვევა ხდის აქტუალურად საკითხს სუვერენიტეტის სუბიექტზე, ესე იგი საკითხს საერთოდ სუვერენიტეტზე. შეუძლებელია არა მხოლოდ ნათლად ჩვენება, რომელიც ნებას მოგვცემს საერთო წესის განსაზღვრას, თუ როდის დგება უკიდურესი აუცილებლობის შემთხვევა, არამედ შინაარსის აღწერაც, თუ რა შეიძლება მოხდეს იმ შემთხვევაში, როდესაც საუბარი ნამდვილად მიდის უკიდურესი აუცილებლობის ექსტრემალურ შემთხვევაზე და მის აღმოფხვრაზე. კომპეტენციის წინაპირობები და შინაარსი აქ აუცილებელი გზით განუსაზღვრელია. ამიტომ, სამართლებრივი სახელმწიფოს გაგებით, აქ საერთოდ არ არის არავითარი კომპეტენცია. კონსტიტუციას, უკეთეს შემთხვევაში, შეუძლია მითითება, თუ ვისა აქვს ასეთ შემთხვევაში მოქმედების ნება. თუკი ეს ქმედება არავის კონტროლს არ ექვემდებარება, თუკი იგი რამენაირად არ არის განაწილებული, როგორც სამართლებრივი სახელმწიფოს კონსტიტუციურ პრაქტიკაში, სხვადასხვა, ერთი მეორის შემაკავებელ და ურთიერთ გაწონასწორებულ ინსტანციებს შორის, მაშინ ისედაც ნათელია, თუ ვინ არის სუვერენი. იგი გადაწყვეტილებას ღებულობს არა მხოლოდ იმის შესახებ, არსებობს თუ არა უკიდურესი აუცილებლობის ექსტრემალური შემთხვევა, არამედ იმის შესახებაც, თუ რა უნდა მოხდეს, რომ ეს შემთხვევა აღმოფხვრილი იყოს. სუვერენი დგას ნორმალურად მომქმედი მართლწესრიგის მიღმა და მაინც განეკუთვნება მას, რადგან იგი კომპეტენტურია მიიღოს გადაწყვეტილება, შეიძლება თუ არა in toto⁵ შეჩერდეს კონსტიტუციის ქმედება. სამართლებრივი სახელმწიფოს თანამედროვე განვითარების მთელი ტენდენციები იქითკენაა მიმართული, რომ სუვერენი ამ გაგებით მოცილებული იყოს. სწორედ ეს გამომდინარეობს თანმიმდევრულობით შემდეგ თავში განსახილველი კრაბესა და კელზენის იდეებიდან. მაგრამ შეიძლება თუ არა ექსტრემალური განსაკუთრებული შემთხვევა ნამდვილად აღიგავოს პირისაგან მიწისა – ეს არ გახლავთ იურიდიული საკითხი. და თუკი ვინმეს სჯერა და იმედი აქვს, რომ ასეთი რამ ნამდვილად შესაძლებელია, ეს დამოკიდებულია მის ფილოსოფიურ, განსაკუთრებით ისტორიის ფილოსოფიურ ან მეტაფიზიკურ მრწამსზე.

არსებობს რამდენიმე ისტორიული შრომა, რომელშიც ნაჩვენებია სუვერენიტეტის ცნების განვითარება. მაგრამ, ისინი კმაყოფილდებიან საბოლოო აბსტრაქტული ფორმულების შეკრებით, რომლებშიც, როგორც სახელმძღვანელოში, ჩამოთვლილია სუვერენიტეტის დეფინიციები. არავინ, როგორც ჩანს, არ გაისარჯა უფრო ზუსტად გამოეკვლია სახელგანთქმულ ავტორებთან უსასრულოდ გამეორებული სუვერენიტეტის ცნება, სრულიად ცარიელი ფრაზები უმაღლეს ძალაუფლებაზე. ის, რომ ეს ცნება დაკავშირებულია კრიტიკულთან, ესე იგი, განსაკუთრებულ შემთხვევასთან, წინ წამოწეულია უკვე ბოდენთან.⁶ უფრო მეტად, ვიდრე თავისი ხშირად ციტირებული დეფინიციით (la souverainete est la puissance absolute et perpetuelle d,une Republique⁷) იგი თავისი მოძღვრებით „Vraies remarques de souverainete“⁸ („სახელმწიფოს“ პირველი წიგნის თავი X) წარმოადგენს სახელმწიფოზე თანამედროვე მოძღვრების ფუძემდებელს. იგი თავის ცნებას განმარტავს მრავალ პრაქტიკულ მაგალითზე და ამავე დროს ყოველთვის უბრუნდება საკითხს: რამდენად არის სუვერენი დაკავშირებული კანონებთან და ვალდებულებებთან წოდებების წარმომადგენელთა წინაშე? ამ ბოლო, განსაკუთრებით მნიშვნელოვან საკითხზე ბოდენი პასუხობს, რომ დაპირებები შემზღუდველია, რადგან დაპირების სავალდებულო ძალა ეფუძნება ბუნებრივ სამართალს; მაგრამ, უკიდურესი აუცილებლობის შემთხვევაში, ვალდებულება, თავს მოხვეული საერთო ბუნებრივი პრინციპებით, შეწყდება. საერთოდ კი ის ამბობს, რომ მეფის ვალდებულებები წოდებების წარმომადგენლებისა ან ხალხის წინაშე გრძელდება იქამდე, სანამ მისი დაპირებების ასრულება – ხალხის ინტერესებშია, მაგრამ იგი არ არის შეზღუდული, si la necessite est urgente.⁹ ეს თეზისები თავისთავად არ არის ახალი. გადამწყვეტი ბოდენის მსჯელობებში არის ის, რომ მეფესა და წოდებების განხილვა მას დაჰყავს მარტივ ან-ანზე, სწორედ იმის წყალობით, რომ მიუთითებს უკიდურესი აუცილებლობის შემთხვევაზე. საკუთრივ ეს გახლდათ ყველაზე უფრო შთამბეჭდავი მის დეფინიციაში, რომელშიც სუვერენიტეტი გაგებული იყო როგორც განუყოფელი ერთიანობა და სახელმწიფოში საბოლოოდ წყდებოდა საკითხი ძალაუფლებაზე. ამგვარად, მისი მეცნიერული მიღწევა და მისი წარმატების მიზეზი იმაში მდგომარეობდა, რომ მან ჩართო გადაწყვეტილება (Dezision) სუვერენიტეტის ცნებაში.

დღეს ცოტა ვინმე თუ განიხილავს სუვერენიტეტის ცნებას ჩვეულებრივი ციტატების გარეშე ბოდენიდან. მაგრამ, ვერსად ნახავთ ციტირებულს მთავარ ადგილს „სახელმწიფოს“ ამ თავიდან. ბოდენი კითხულობს: „აუქმებენ თუ არა დაპირებები, რომლებსაც მეფე აძლევს წოდებების წარმომადგენლებსა ან ხალხს, მის სუვერენიტეტს“. პასუხობს რა ამ კითხვაზე, იგი მიუთითებს, რომ განსაზღვრულ შემთხვევებში აუცილებელია მოქმედება ასეთი დაპირებების საწინააღმდეგოდ, კანონების შეცვლა ან მათი სრული გაუქმება, selon e,exigence des cas, des temps et des personnes¹⁰. თუკი მეფე ასეთ შემთხვევაში ჯერ უნდა შეეკითხოს სენატსა ან ხალხს, მაშინ მან უქვეშევრდომოდ უნდა იმოქმედოს. ეს, თუმცა, ბოდენისთვის აბსურდს წარმოადგენს, რადგან, იგი მიიჩნევს, რომ რამდენადაც წოდებითი წარმომადგენლებიც არ გახლავან მბრძანებლები კანონებზე, მაშინ მათაც უნდა იმოქმედონ უმეფოდ და სუვერენიტეტი, ამგვარად, გახდებოდა jouee a deux parties¹¹; მბრძანებელი იქნებოდა ხან ხალხი, ხან მეფე, ხოლო ეს ეწინააღმდეგება ყოველგვარ გონებასა და ყოველგვარ სამართალს. ამიტომ უფლებამოსილებაც – როგორც საყოველთაო, ასევე კონკრეტულ შემთხვევაში – შეწყდეს კანონის მოქმედება, სუვერენიტეტის ისეთი ნამდვილი განმასხვავებელი ნიშანია, რომ ბოდენს სურს აქედან გამოიყვანოს მთელი მისი დანარჩენი ნიშნები (ომის გამოცხადება და ზავის დადება, მოხელეების დანიშვნა, საბოლოო ინსტანციის ქონა, შეწყალების უფლება და ა. შ.).

ჩემს წიგნში დიქტატურაზე (მიუნხენი და ლაიპციგი 1921) ისტორიული გადმოცემის ტრადიციული სქემის საპირისპიროდ, ვაჩვენე, რომ მე-17 ს. ბუნებრივი სამართლის თეორეტიკოსებსაც საკითხი სუვერენიტეტზე ესმოდათ როგორც საკითხი განსაკუთრებული შემთხვევის გადაწყვეტილებაზე. ეს განსაკუთრებით სამართლიანია პუფენდორფის¹² მიმართ. ყველა ერთი აზრისაა იმის თაობაზე, რომ თუკი სახელმწიფოში თავს იჩენენ წინააღმდეგობები, მაშინ ყოველ პარტიას, რასაკვირველია, სურს მხოლოდ საყოველთაო სიკეთე – სწორედ ამაში მდგომარეობს bellum omnium contra omnes¹³ – მაგრამ სუვერენიტეტი, და ამით, თავად სახელმწიფოც იმაში მდგომარეობს, რომ გადაწყვიტოს ეს დავა, ესე იგი, საბოლოოდ განსაზღვროს, რაში მდგომარეობს საზოგადოებრივი წესრიგი და უსაფრთხოება, როდესაც იგი ირღვევა და ა. შ. კონკრეტულ სინამდვილეში საზოგადოებრივი წესრიგი და უსაფრთხოება წარმოიდგინება ძალზე სხვადასხვაგვარად, იმაზე დამოკიდებულების მიხედვით, წყვეტს ამას სამხედრო ბიუროკრატია თუ სავაჭრო სულით გამსჭვალული თვითმმართველობა ან რადიკალური პარტიული ორგანიზაცია, თუ როდის არსებობს ეს წესრიგი და უსაფრთხოება და როდის ემუქრება მათ რაღაც ან როდის იჩენს თავს მათი რღვევა. რადგან, ყოველი წესრიგი სუფევს რაღაც გადაწყვეტილებაზე, და, თვით მართლწესრიგის ცნება, რომელსაც დაუფიქრებლად იყენებენ როგორც თავისთავად ცხადს, თავის თავში შეიცავს დაპირისპირებულობას იურიდიულის ორი განსხვავებული ელემენტებისას. ასევე მართლწესრიგიც, მსგავად ნებისმიერი წესრიგისა, ეფუძნება გადაწყვეტილებას, და არა ნორმას.

სუვერენულია თუ არა მხოლოდ ღმერთი, ესე იგი ის, ვინც ამქვეყნიურ სინამდვილეში, ყოველგვარი შეპასუხების გარეშე, მოქმედებს როგორც მისი წარმომადგენელი, ან იმპერატორი, ან მთავარი, ან ხალხი, ესე იგი ისინი, ვინც, არ აწყდება რა შეპასუხებას, შეუძლია თავი გააიგივოს ხალხთან, საკითხი ყოველთვის დგას სუვერენიტეტის სუბიექტზე, ესე იგი ცნების გამოყენებაზე საქმის კონკრეტული ვითარების მიმართ. იურისტები, რომლებიც დისკუსიას ეწევიან სუვერენიტეტის საკითხებზე დაწყებული მე-16 საუკუნიდან, ამოდიან სუვერენული უფლებამოსილებების კატალოგიდან, რომელშიც შეკრებილია სუვერენიტეტის რიგი აუცილებელი ნიშნები და რომელიც არსებითად დაიყვანება ახლახან ციტირებულ ბოდენის მსჯელობებზე. სუვერენად ყოფნა ნიშნავდა ამ უფლებამოსილებების ქონას. ძველი გერმანული რაიხის ბუნდოვან სამართლებრივ დამოკიდებულებებში სახელმწიფოებრივ-სამართლებრივი არგუმენტაცია ხალისით ოპერირებდა იმდაგვარად, რომ იგი ერთი მრავალრიცხოვანი ნიშნებიდან, რომელიც უდავოდ იმყოფებოდა სახეზე, აკეთებდა დასკვნას, რომ სხვა საეჭვო ნიშნებიც ასევე უნდა ყოფილიყვნენ სახეზე. წინააღმდეგობა ყოველთვის ტრიალებდა იმის გარშემო, თუ ვის განეკუთვნებოდა ის უფლებამოსილებები, რომლებსაც შეუძლებელია მიანიჭო რაიმე პოზიტიური განსაზღვრება (მაგალითად, „კაპიტულაციას“), სხვა სიტყვებით, ვის კომპეტენციაში უნდა იყოს შემთხვევა,რომლისთვისაც არ არის გათვალისწინებული არავითარი კომპეტენცია. ჩვეულებისამებრ კითხულობდნენ, ვინ ვარაუდობს თავისთვის განუსაზღვრელ ძალაუფლებას. აქედან – დისკუსია განსაკუთრებულ შემთხვევაზე, extremus necessitatis casus.¹⁴ ეს მეორდება ეგრეთ წოდებული მონარქისტული პრინციპის განხილვისაც, იმავე ლოგიკურ-სამართლებრივი სტრუქტურის შენარჩუნებით. და ამიტომ აქ ყოველთვის კითხულობენ იმის შესახებ, თუ ვინ ღებულობს გადაწყვეტილებას კონსტიტუციურად არარეგლამენტირებულ უფლებამოსილებებზე, ესე იგი ვინ არის კომპეტენტური იმ შემთხვევებში, როდესაც მართლწესრიგი არ იძლევა პასუხს კითხვაზე კომპეტენციის შესახებ. დავა იმის შესახებ, იყვნენ თუ არა სუვერენულები ცალკეული გერმანული სახელმწიფოები 1871 წ. კონსტიტუციის მიხედვით, საუბარი მიდიოდა საკითხზე, რომლის პოლიტიკური მნიშვნელობა იყო უმნიშვნელო. ამის მიუხედავად, არგუმენტაციის იგივე სქემა თავს იჩენს ამ შემთხვევაშიც. მთავარი მომენტი ზეიდელის ცდაში დაემტკიცებინა ცალკეული სახელმწიფოების სუვერენობა იყო არა იმდენად ცნება მისი გამოყვანილობისა ან არგამოყვანილობისა ცალკეული სახელმწიფოებისათვის დარჩენილი უფლებებიდან, რამდენადაც მტკიცება, რომ რაიხის კომპეტენცია აღწერილია კონსტიტუციაში, ესე იგი პრინციპულად შეზღუდულია, მაშინ როდესაც ცალკეული სახელმწიფოების კომპეტენცია პრინციპულად უზღვროა.

1919 წლის მომქმედ გერმანულ კონსტიტუციაში განსაკუთრებული მდგომარეობა თანახმად 48 პარაგრაფისა ცხადდება რაიხსპრეზიდენტის მიერ, მაგრამ რაიხსტაგის კონტროლით, რომელსაც ყოველთვის შეუძლია მოითხოვოს მისი გაუქმება. ეს ვითარება შეესაბამება სამართლებრივი სახელმწიფოს განვითარებასა და პრაქტიკას, რომელიც ცდილობს კომპეტენციის გაყოფითა და ურთიერთკონტროლით საკითხი სუვერენიტეტზე გადაწიოს რაც შეიძლება უფრო შორს. მაგრამ სამართლებრივი სახელმწიფოს ამ ტენდენციას შეესაბამება მხოლოდ იმ პირობების რეგულირება, რომელთა დროს ძალაში შედის განსაკუთრებული უფლებამოსილებები, მაგრამ სრულიად არ შეესაბამება პარაგრაფ 48-ის შინაარსობრივი რეგულირება, პირიქით, ანიჭებს განუსაზღვრელ ძალაუფლებას, და ამიტომ, თუკი მასზე კონტროლის გარეშე მიიღებდნენ გადაწყვეტილებას, იმდაგვარადვე მიანიჭებდნენ სუვერენიტეტს, როგორც 1815 წლის ქარტიის პარაგრაფი 14-ის მიხედვით, განსაკუთრებული უფლებების მინიჭებამ მონარქი სუვერენად გახადა. თუკი პარაგრაფი 48-ის მიხედვით, გაბატონებული ინტერპრეტაციის თანახმად, ცალკეულ სახელმწიფოებს¹⁵ უკვე აღარ გააჩნიათ დამოუკიდებელი კომპეტენცია განსაკუთრებული მდგომარეობის გამოცხადებაზე, მაშინ ისინი აღარ წარმოადგენენ სახელმწიფოებს. 48 პარაგრაფში მოთავსებულია არსი იმ საკითხისა, წარმოადგენენ თუ არა გერმანული პროვინციები სახელმწიფოებს.

თუკი მოხერხდება უფლებამოსილებების აღწერა, რომლებიც ენიჭებათ განსაკუთრებულ შემთხვევაში – იქნება ეს ურთიერთკონტროლით, ან დროებითი შეზღუდვით, ან, დაბოლოს, როგორც ამას ადგილი აქვს საალყო მდგომარეობის სახელმწიფო-სამართლებრივი რეგულირეისას, საგანგებო უფლებამოსილებების ჩამოთვლით, – მაშინ საკითხი სუვერენიტეტზე მნიშვნელოვნად გადაიწევს უკანა პლანზე, მაგრამ, რასაკვირველია, ის ჯერ კიდევ არ არის მოხსნილი. პრაქტიკულად იურისპრუდენცია, რომელიც ორიენტირებულია ყოველდღიური ცხოვრებისა და მიმდინარე შემთხვევების საკითხებზე, არ იჩენს ინტერესს სუვერენიტეტის ცნებისადმი. აგრეთვე მისთვის შემეცნებადია მხოლოდ ნორმალური, ხოლო ყველა დანარჩენი – „დაბრკოლებაა“. იგი სრულიად იბნევა ექსტრემალური შემთხვევის წინაშე. რადგან არა ყოველიგანსაკუთრებული უფლებამოსილება, არაყოველი პოლიციური განსაკუთრებული ზომები ან განსაკუთრებული დადგენილებები თავისთავად წარმოადგენენ უკვე განსაკუთრებულ მდგომარეობას. მას განეკუთვნება, კიდევ მეტი, პრინციპულად შეუზღუდველი უფლებამოსილება, ესე იგი, ყოველი არსებული წესრიგის მოქმედების შეჩერება. თუკი ეს მდგომარეობა დამყარდა, მაშინ ცხადია, რომ სახელმწიფო აგრძელებს არსებობას, მაშინ, როდესაც სამართალი უკანა პლანზე გადადის. რამდენადაც განსაკუთრებული მდგომარეობა ყოველთვის არის კიდევ რაღაც სხვა, ვიდრე ანარქია და ქაოსი, მაშინ იურიდიულიგაგებით მაინც არსებობს წესრიგი, თუმცა კი არა მართლწესრიგი. სახელმწიფოს არსებობა აქ საქმით ამტკიცებს თავის უეჭველ უპირატესობას სამართლებრივი ნორმის მოქმედებაზე. გადაწყვეტილება თავისუფლდება ნებისმიერი ნორმატიული შეზღუდულობისგან და ხდება სიტყვის ნამდვილი გაგებით აბსოლუტური. განსაკუთრებულ შემთხვევაში სახელმწიფო აჩერებს სამართლის მოქმედებას, როგორც მიღებულია ამის თქმა, თვითგადარჩენის უფლების ძალით. ცნების ორი ელემენტი „სამართალი – წესრიგი“ აქ ერთმანეთს უპირისპირდება და ამტკიცებს თავის ცნებისეულ დამოუკიდებლობას. მსგავსად იმისა, როგორც ნორმალურ შემთხვევაში გადაწყვეტილების დამოუკიდებელი მომენტი შეიძლება მინიმუმამდე იყოს დაყვანილი, განსაკუთრებულ შემთხვევაში ნორმა ისპობა. ამის მიუხედავად, განსაკუთრებული შემთხვევა ასევე რჩება ხელმისაწვდომი იურიდიული შემეცნებისათვის, იმიტომ, რომ ორივე ელემენტი, როგორც ნორმა, ასევე გადაწყვეტილება, რჩებიან იურიდიულის ჩარჩოებში.

ეს იქნებოდა უხეში გადატანა სქემატური დიზიუნქციის – „სოციოლოგია და სამართალზე მოძღვრება“, თუკი იმის თქმას ვისურვებდით, რომ გამონაკლისს არ გააჩნია არავითარი იურიდიული მნიშვნელობა და ამის შედეგად წარმოადგენს „სოციოლოგიას“.

შეუძლებელია გამონაკლისის უფრო დიდი ზოგადი ცნების ქვეშ შეყვანა; არ შეიძლება მას მიენიჭოს საყოველთაობის სახე, მაგრამ ამასთან ერთად იგი აბსოლუტური სიწმინდით ააშკარავებს სპეციფიკურ იურიდიულ ფორმალურ ელემენტს, გადაწყვეტილებას, (Dezision). აბსოლუტური სახით განსაკუთრებული შემთხვევა მხოლოდ მაშინ დგება, როდესაც უნდა შეიქმნას სიტუაცია, რომელშიც შეუძლია მოქმედება სამართლის თეზისებს. ყოველი საყოველთაო ნორმა ითხოვს სიცოცხლის პირობებს მიენიჭოს ნორმალური სახე, რომლის ფაქტობრივი შემადგენლობისადმი იგი უნდა იყოს გამოყენებული და რომლებსაც იგი იმორჩილებს თავისი ნორმატიული რეგლამენტაციით. ნორმა საჭიროებს ჰომოგენურ გარემოს. ეს ფაქტობრივი ნორმალურობა – არა უბრალოდ „გარეშე წინაპირობაა“, რომლის იგნორირება შეუძლია იურისტს; პირიქით, იგი ეხება ნორმის იმანენტურ მნიშვნელოვნებას. არ არსებობს ნორმა, რომელიც გამოსაყენებელი იქნებოდა ქაოსის მიმართ. უნდა დამყარებული იყოს წესრიგი, რომ მართლწესრიგს აზრი გააჩნდეს. უნდა შეიქმნას ნორმალური სიტუაცია, და სუვერენი იქნება ის, ვინც არაორაზროვნად გადაწყვეტს, გაბატონებულია თუ არა ნამდვილად ეს ნორმალური მდგომარეობა.

ყოველი სამართალი – ეს „სიტუაციური სამართალია“. სუვერენი ქმნის და სიტუაციის გარანტია, როგორც მთლიანობის მის ტოტალურობაში. მას გააჩნია მონოპოლია ამ უკანასკნელ გადაწყვეტილებაზე. ამაში მდგომარეობს არსი სახელმწიფო სუვერენიტეტის, რომელიც, ამგვარად, იურიდიულად სწორად უნდა განისაზღვროს არა როგორც იძულებითი ან მბრძანებლური მონოპოლია, არამედ როგორც გადაწყვეტილების მონოპოლია, ამასთან, სიტყვა გადაწყვეტილება გამოიყენება ზოგადი აზრით, რომელიც გამოაშკარავებული იქნება შემდეგ. განსაკუთრებული შემთხვევა ყველაზე მეტად ააშკარავებს სახელმწიფოებრივი ავტორიტეის არსს. აქ გადაწყვეტილება გამოიყოფა სამართლებრივი ნორმიდან და (პარადოქსულად რომ ჩამოვაყალიბოთ) ავტორიტეტი ამტკიცებს, რომ მას, რათა შექმნას სამართალი, სრულიად არ სჭირდება სამართლის ქონა.

ლოკის სახელმწიფო-სამართლებრივი დოქტრინისათვის და რაციონალისტური მე-18 საუკუნისათვის განსაკუთრებული მდგომარეობა იყო რაღაც ნორმალურთან უთანაზომო. მე-17 საუკუნის ბუნებრივ სამართალში ცოცხლად გაიცნობიერება განსაკუთრებული მდგომარეობის მნიშვნელობა, მაგრამ ეს ცნობიერება მალევე ქრება მე-18 საუკუნეში, როდესაც დამყარდა შეფარდებით ხანგრძლივი წესრიგი. კანტისთვის უკიდურესი აუცილებლობის სამართალი საერთოდ უკვე აღარ წარმოადგენს სამართალს. დღევანდელი მოძღვრება სახელმწიფოზე წარმოადგენს საინტერესო სანახაობას, როდესაც ორივე ტენდენცია, უკიდურესი აუცილებლობის რაციონალისტური იგნორირება და ამ შემთხვევისადმი ინტერესი, გამომდინარე იდეებიდან, თავისი არსით რაციონალიზმის საპირისპიროებიდან, ერთდროულად უპირისპირდებიან ერთმანეთს. ის, რომ ისეთ ნეოკანტიანელს, როგორიც კელზენია, არ ძალუძს სისტემატურად განიხილოს განსაკუთრებული მდგომარეობა, თავისთავად გასაგებია. მაგრამ რაციონალისტსაც მაინც უნდა აინტერესებდეს, რომ თავად მართლწესრიგს შეუძლია გაითვალისწინოს განსაკუთრებული შემთხვევა და „თავად შეაჩეროს თავისი თავი“. ამ სახის რაციონალიზმს უნდა ეჩვენებოდეს, თითქოს განსაკუთრებით ადვილი წარმოსადგენია ის, რომ ნორმა ან წესრიგი, ან შერაცხადობის წერტილი „თავად საკუთარ თავს ადგენს“. მაგრამ რთულია კონსტრუქციის აგება, რომელშიც სისტემატურ ერთიანობას და წესრიგს სრულიად კონკრეტულ შემთხვევაში შეუძლიათ თავიანთი თავის შეჩერება, და მაინც, სწორედ ეს წარმოადგენს იურიდიულ პრობლემას, თუკი მხოლოდ განსაკუთრებული მდგომარეობა განსხვავდება იურიდიული ქაოსისგან, ნებისმიერი სახის ანარქიისგან. ამგვარად, სამართლებრივი სახელმწიფოს ტენდენცია რაც შეიძლება უფრო დეტალურად მოახდინოს რეგლამენტირება განსაკუთრებული მდგომარეობის, ნიშნავს მხოლოდ ცდას ზუსტად აღწეროს ის შემთხვევა, როდესაც სამართალი თავისი თავის ქმედებას აჩერებს. საიდან ღებულობს სამართალი ძალას და როგორ არის ეს ლოგიკურად შესაძლებელი, რომ ნორმა მოქმედებს, კონკრეტული შემთხვევის გამოკლებით, რომლის აღწერა მას უნაშთოდ არ ძალუძს მისი ფაქტობრივი შემადგენლობით?

თანმიმდევრული რაციონალიზმი იქნებოდა იმის თქმა,რომ გამონაკლისი არაფერს ამტკიცებს და რომ მხოლოდ ნორმალური შეიძლება წარმოადგენდეს მეცნიერული ინტერესის საგანს. გამონაკლისი არღვევს რაციონალისტური სქემის ერთიანობასა და წესრიგს. მსგავსი არგუმენტი ხშირად გვხვდება სახელმწიფოზე პოზიტიურ მოძღვრებაში. ასე პასუხობს ანშიიუტცი კითხვაზე იმის შესახებ, თუ როგორ უნდა მოვიქცეთ, თუკი კანონი ბიუჯეტზე არ არის წარმოდგენილი. მისი აზრით, ეს საერთოდ არ წარმოადგენს სამართლის საკითხს. „აქ სახეზეა არა მხოლოდ ხარვეზი კანონში, ესე იგი კონსტიტუციის ტექსტში, არამედ გაცილებით მეტად ხარვეზი სამართალში, რომლის შევსება შეუძლებელია არავითარი მეცნიერულ-სამართლებრივი ოპერაციებით ცნებებთან. აქ მთავრდება სახელმწიფოებრივი სამართალი“ (სახელმწიფოებრივი სამართალი, გვ. 906). სწორედ კონკრეტული სიცოცხლის ფილოსოფიამ უკან არ უნდა დაიხიოს გამონაკლისისა და ექსტრემალური შემთხვევის წინაშე, არამედ უმაღლესი ხარისხით მათით უნდა ინტერესდებოდეს. მისთვის გამონაკლისი უფრო მნიშვნელოვანი უნდა იყოს, ვიდრე წესი, არა პარადოქსის რომანტიკული ირონიის გამო,არამედ მთელი სერიოზულობით შეხედულებისა,რომელიც უფრო ღრმად აღწევს, ვიდრე ნათელი განზოგადოებები საშუალო დონის გამეორებების. გამონაკლისი ნორმალურ შემთხვევაზე უფრო საინტერესოა. ნორმალური არაფერს ამტკიცებს, გამონაკლისი ამტკიცებს ყველაფერს; იგი არა მხოლოდ ამტკიცებს წესს, თავად წესი არსებობს მხოლოდ გამონაკლისის წყალობით. გამონაკლისში ნამდვილი სიცოცხლის ძალა ამსხვრევს ქერქს გამეორებებში გაყინული მექანიკის. ერთმა პროტესტანტმა თეოლოგმა, რომელმაც დაამტკიცა, თუ როგორი ვიტალური ინტენსივობის უნარი შესწევს თეოლოგიურ რეფლექსიას ასევე მე-19 საუკუნეში, თქვა: „გამონაკლისი განმარტავს საყოველთაოსაც და თავის თავსაც. და თუკი სურთ სწორად გამოიკვლიონ საყოველთაო, საჭიროა მხოლოდ ნამდვილი გამონაკლისის გაცნობა. იგი გაცილებით უფრო ნათლად ავლენს ყოველივეს, ვიდრე თავად საყოველთაო. მარადიულმა ლაყბობამ საყოველთაოზე, დიდი ხანია, რაც თავი მოგვაბეზრა; არსებობს გამონაკლისები. თუკი მათი ახსნა შეუძლებელია, მაშინ შეუძლებელია საყოველთაოს ახსნაც. ჩვეულებისამებრ ვერ ამჩნევენ ამ სიძნელეს, რამდენადაც საყოველთაოს იაზრებენ არა ვნებით, არამედ ზედაპირულად, კომფორტით. პირიქით, გამონაკლისი საყოველთაოს იაზრებს ენერგიული ვნებით“.

შენიშვნები და განმარტებები:

4. საზოგადოებრივი ხსნა (ფრ.).
5. მთლიანობაში (ლათ.).
6. ჟან ბოდენი (1530-1596), ფრანგი ჰუმანისტი და სამართლის მასწავლებელი. რელიგიური ტოლერანტობის დამცველი. ანვითარებდა ცნებას სუვერენიტეტზე. მთარგმ. შენიშვნა.
7. სუვერენიტეტი არის სახელმწიფოს აბსოლუტური და უწყვეტი ძალაუფლება (ფრ.).
8. სუვერენიტეტის ჭეშმარიტი ნიშნები (ფრ.).
9. თუკი ეს უკიდურესი აუცილებლობაა (ფრ.).
10. მოცემული შემთხვევის, დროისა და პიროვნებების მოთხოვნილებათა შესაბამისად (ფრ.).
11. თამაში ორივესათვის (ფრ.).
12. გერმანელი ბარონი სამუელ პუფენდორფი (1632-1694), სამართლის მასწავლებელი და ისტორიკოსი. მთარგ. შენიშვნა.
13. ყველას ომი ყველას წინააღმდეგ (ლათ.).
14. უკიდურესი აუცილებლობის შემთხვევა (ლათ.).
15. იგულისხმება გერმანულ რაიხში გაერთიანებული ცალკეულიგერმანული სახელმწიფოები. მთარგ. შენიშვნა.