ასე ახასიათებს ამ დოქტრინებს დიდი რუსი ფილოსოფოსი ალეკსეი ლოსევი (იხ. მისი „მითის დიალექტიკა“, თბ., 2017, გვ. 410). იმის გამო, რომ „ლიტერატურული საქართველოს“ ორ ნომერში გამოქვეყნდა წერილი, რომლის სათაური გახლავთ „აგნოსტიციზმი და აგნოსტიკოსები (რელიგიური აგნოსტიციზმი)“, სადაც ავტორი ვერ მალავს სიმპათიებს ისეთი ფილოსოფოსის მიმართ, როგორიც ბერტნარდ რასელია (აგნოსტიკოსი) და მას „დიდად“ მოიხსენიებს, ხოლო ინტელიგენციაში, მისი თქმით, თურმე ჭარბობს აგნოსტიკოსები, რომლებიც რწმენას არ ღებულობენ მისი „ლოგიკური წინააღმდეგობის გამო“ – ბუნებრივია, წერილს დავიწყებ ჯერ აგნოსტიციზმის განხილვით და შემდეგ, უკვე მეორე ავტორის გასაგონად ვახსენებ დეიზმს, ამ მართლაც მახინჯ დოქტრინას, რომლის თანახმადაც, ღმერთი, როგორც სამყაროს შემქმნელი, კი არსებობს, მაგრამ სამყაროს შექმნის მერე მასში არანაირად ერევა, არც სასწაულების სახით და არც თავისი ძის, იესო ქრისტეს მოვლინებით. ამ დროს „აგნოსტიციზმის და აგნოსტიკოსების“ ავტორის თაყვანისცემა ბ. რასელის მიმართ ისე დიდია, რომ მას ბრმად სწამს ლურდში მომხდარი სასწაულების უარყოფა ინგლისელი ფილოსოფოსის მიერ. ამ დროს ლურდში (ქალაქი სამხრეთ საფრანგეთში, სადაც პირველი სასწაეული 1858 წელს მოხდა) მილიონობით მორწმუნე ჩადის და მის სასწაულებზე საუბრობს მართლაც დიდი მოაზროვნე და ღვთისმეტყველი რომანო გუარდინი თავის წიგნში „სასწაული და ნიშანი“ (მაინცი 1991 – თბილისი 2010, გვ. 80), ასევე ნობელის პრემიის ლაურეატი ფიზიოლოგიაში და მედიცინაში ფრანგი ალეკსის კარელი თავის წიგნში „მგზავრობა ლურდში“ (1949). ისე, მკითხველის საყურადღებოდ, მორწმუნეთა სამყაროში ჩვეული ამბავია განსაკუთრებულ ადგილებში ან ხატებთან ღვთაებრივი გამოცხადებების სიჭარბე.

ჩემი, როგორც ქრისტიანი ავტორის, მიზანია, ყოველნაირად წინ აღვუდგე რწმენის დამაბრკოლებელ ან სულაც უარმყოფელ დოქტრინებს – სხვა რამე აქ არ მაინტერესებს.

მაშ ასე, მსურს, მკითხველს შევახსენო, თუ საერთოდ რაზეა აქ საუბარი. აგნოსტიციზმი ნაწარმოებია ბერძნული სიტყვიდან აგნოსტოს, რაც შუცნობელს ნიშნავს. იგი ფილოსოფიურ სიტყვათხმარებაში შემოიტანა თომას ჰაქსლიმ 1869 წელს, რაც წარმოადგენდა მოძღვრებას ყოველივე ზეგრძნობადის, განსაკუთრებით ღვთაებრივის შეუმეცნებლობაზე და ამით მეტაფიზიკას, როგორც მეცნიერებას, აუქმებდა. მისი აზრით, შემეცნება მიმართულია მხოლოდ შიდასამყაროულზე, მისით არის შემოფარგლული, ხოლო ტრანსცენდენტურის შემეცნება გამოირიცხება თვით რაიმე შესაძლო ანალოგიით და მის „შესამეცნებლად“ რჩება მხოლოდ ირაციონალური გუმანი, გრძნობა ან „რწმენა“. აგნოსტიციზმი, როგორც ღვთის თეორიული შემეცნებლობის უარყოფა, მოიპოვება კანტის კრიტიციზმში, ასევე, მასზე დამოკიდებულ რელიგიის ფილოსოფიის განცდის თეოლოგიაში და მოდერნიზმში, როგორც ღვთის ფილოსოფიური შემეცნებლობის უარყოფა ე. წ. დიალექტიკური თეოლოგიის ადრეულ სტადიაში. აგნოსტიციზმის უფრო რადიკალურ ფორმას წარმოადგენს პოზიტივიზმის, სახელდობრ, ნეოპოზიტივიზმის მოძღვრება, რომლის მიხედვითაც ყველა სიტყვა, რომელიც გრძნობადი ცდით „ვერიფიკაციას“ არ ექვემდებარება, წარმოადგენს უაზრობას. ამ ნეოპოზიტივიზმიდან მომდინარეობს აგნოსტიციზმის დღევანდელი ფორმა ანალიტიკური ფილოსოფიის მრავალი მიმდევრისა, რომლებიც ყოველ საუბარს ღმერთზე შეუძლებლად მიიჩნევენ. ამგვარად, აგნოსტიციზმის პრობლემა შემეცნების თეორიულიდან გადაიქცა ენის ფილოსოფიის პრობლემად.

სწორედ ეს ვითარება გენიალურად განჭვრიტა ალეკსეი ლოსევმა, ჯერ კიდევ 1930 წელს გამოცემულ თავის წიგნში „მითის დიალექტიკა“. იგი ამოდის „სახელის ფილოსოფიიდან“ და კითხულობს: „შესაძლებელია თუ არა სიცოცხლეში გაგაჩნდეს მაქსიმალურად კონკრეტული საგანი და არ იცოდე მისი სახელი?“ საიდან აღმოცენდა სახელი „ღმერთი“? ლოსევის თქმით: „ღმერთს გააჩნია სახელი ისევე, როგორც ყოველ ადამიანს გააჩნია სახელი“. შემდეგ იგი აგრძელებს: „შესაძლებელია თუ არა ნორმალური ადამიანური სიცოცხლე ერთი ადამიანისა მეორე ადამიანთან ან ნივთთან გაცნობიერებული ურთიერთობის გარეშე?“ და შემდეგ: „მაგრამ ასეთივე აბსურდი და უაზრობა იქნებოდა მტკიცება, რომ შეუძლებელია აბსოლუტთან ურთიერთობა. ქრისტიანობამდე ასეთი აბსურდი არ შეიძლებოდა ყოფილიყო საერთოდ რელიგიის განუყოფელი ბატონობის გამო. ქრისტიანობის შემდეგ აბსურდი არის უბრალოდ ლოგიკური მოუსაზრებლობა. რა შეიძლება, ითქვას ისეთი სისტემების შესახებ, როგორებიც დეიზმი და აგნოსტიციზმია? ან არ არის საერთოდ არავითარი ღმერთი, ან ღმერთი როგორღაც შემეცნებადია და მასთან ურთიერთობა შესაძლებელია... აქ მთელი საიდუმლო იმაში მდგომარეობს, რომ ადამიანებს არ სურთ ამ ყოველდღიური ურთიერთობებისა და გრძნობების გადატანა აბსოლუტზე, ე. ი. არ სურთ უბრალოდ და რეალურად, მე ვიტყოდი – თვით ცხოვრებისეულად აბსოლუტის აღქმა. ამიტომ ისინი იგონებენ, საწინააღმდეგოდ ყოველგვარი მართალი დიალექტიკისა, ისეთ მახინჯ დოქტრინებს, როგორიც არის დეიზმი და აგნოსტიციზმი. ამის მიუხედავად, ან არავითარი აბსოლუტი არ არის, ან, თუკი არის, ის არის რეალურად აღსაქმელი პიროვნება, რეალურად მიმართული ყოველივეზეც, რასაც გააჩნია მასთან ურთიერთობა“.

ამ საკითხზე მსჯელობისას სულაც არ მსურს, შემოვიფარგლო ალეკსეი ლოსევით. მაგალითად, პანთეისტური აბსოლუტური იდეალიზმისთვის, რომელსაც ყოველი სინამდვილე ტრანსცენდენტალურ ცნობიერებაზე დაჰყავს, არაფერია შეუმეცნებადი – მაშინ, როდესაც იგი ღვთის ტრანსცენდენტობას უარყოფს, იგი თავს არიდებს აგნოსტიციზმს.

ასეთი იდეალიზმის საწინააღმდეგოდ, ნათელი ხდება აგნოსტიციზმის სამართლიანი მისწრაფება. მას სურს ღვთის აბსოლუტური ტრანსცენდენტობის და ღვთაებრივის იდუმალებით მოსილი ხასიათის შენარჩუნება და ადამიანური განსჯის ქედმაღლობისთვის, თითქოს მას შეუძლია ღვთის, როგორც რაიმე „საგნის“ განკარგვა, ზღვრის მიჩენა. ამაში იგი ხვდება ე. წ. ნეგატიურ თეოლოგიას.

ნეგატიური თეოლოგია, მართლმორწმუნეთა აზრით, შეიძლება, მიჩნეული იყოს, როგორც ღვთის მოძღვრების ნაწილი ღვთისშემეცნების იმ გზისა რომელიც არა მხოლოდ უარყოფს ღვთის შეზღუდულობასა და არასურლყოფილებებს, არამედ მსჯელობს აგრეთვე იმაზე, რომ ღმერთი ყოველთვის შეიძლება იყოს შეცნობილი მხოლოდ როგორც მიუწვდომელი იდუმალება. ამდაგვარ ნეგატიურ თეოლოგიას არაფერი აქვს საერთო აგნოსტიციზმთან. იგი არ უნდა აგვერიოს აგრეთვე ცნებისეულად რელიგიური გამოცდილების ნეგატიურ ასპექტში (ღვთის სულ უფრო დიდ „არყოფნაში“ და მსგავში) და მისი ნეგატიური გამოხატვის საშუალებაში. ნეგატიური თეოლოგია, ამ აზრით, არსებითი აუცილებელი ელემენტია ყველა დროის თეოლოგიისა, განსაკუთრებით – ფსევდო დიონისე არეოპაგელის მოძღვრებისა, თომა აკვინელისა და სხვების.

აგნოსტიციზმის შედარება ნეგატიურ თეოლოგიასთან ნათლად გვიჩვენებს აგნოსტიციზმის ამოსავალი წერტილის შეცდომას. ამ უკანასკნელს მიაჩნია, რომ ჩვენთვის არ არსებობენ სხვა არავითარი ცნებები, გარდა ცალსახა, ერთმნიშვნელობისა, ემპირიული სინამდვილის შესაბამისები, რომელთა მეშვეობით ამ სინამდვილეს განვკარგავთ ჩვენი მიზნებისათვის. ამდაგვარი ცნებების აზრობრივი შინაარსი, ბუნებრივია, არ შეიძლება, გამოითქვას ღვთის მიმართ ნამდვილი გაგებით, არამედ, საუკეთესო შემთხვევაში, მათ ექნებათ სიმბოლოს ღირებულება. ღვთის შესაბამისი სახელების გამოყენება ეფუძნება წმინდა გარეგან ანალოგიას და ამით უახლოვდება ორაზროვნებას (ეკვივოკაციას). აქ ვერ ამჩნევენ შინაგანი ანალოგიის შესაძლებლობას. რადგან ყოველი შიდასამყაროსეული, თავისი ცვალებადობით და სასრულობით, ექვემდებარება შემთხვევითობას, იგი იქნება განპირობებული ყოფიერება, ამიტომ ის ითხოვს მის ზესამყაროსეულ შემოქმედს, რომელსაც, ერთი მხრივ ,ყველა ქმნილებათა წმინდა სრულყოფილება მიეწერება, ხოლო მეორე მხრივ ყოველი არასრულყოფილება მისგან გამორიცხული ხდება. ეს ნაწილობრივ ნეგატიური, „ანალოგიური“ ღვთის შემეცნება იცავს ღვთის მიუვწდომლობას და მაინც გვერდს უვლის აგნოსტიციზმს, რომელიც ყოველი რაციონალური მტკიცების თავის უარყოფით რელიგიას, საბოლოო ჯამში, მარტოოდენ გრძნობას უქვემდებარებს. ასეთი არის, ყოველ შემთხვევაში, ფილოსოფოს ჟოზეფ დე ფრიზის აზრი, რომლის წერილი მოთავსებულია დიდ გერმანულ თეოლოგიურ ენციკლოპედიაში (ფრაიბურგი, ტ. I, 1986).

რაკი ზემოთ ვახსენე ალეკსეი ლოსევი, ასევე არ შემიძლია გვერდი ავუარო დასავლეთის დიდ მოაზროვნესა და თეოლოგს კარლ რანერს, რომლის წერილსაც აგნოსტიციზმზე იგივე ენციკლოპედია აქვეყნებს.

კარლ რანერი აცხადებს, რომ ქრისტიანული გამოცხადებისა და რწმენისთვის ვულგარული აგნოსტიციზმი, რომელიც ყოველდღიური გამოცდილების მიღმურის შემეცნებას ან მასთან დაკავშირებულ მეცნიერებას უარყოფს (პრაგმატიზმი, სკეპტიციზმი, პოზიტივიზმი, მატერიალიზმი) – მიუღებელია როგორც ყალბი. რადგან უბრალო ქრისტიანულმა რწმენამ და ეკლესიის მოძღვრებამ უწყიან არა მხოლოდ რაიმე ღვთის შესახებ, არამედ მათ უწყიან აგრეთვე ღვთის ბუნებრივი შემეცნებისა (სიბრძნე სოლომონისა 13; რომაელთა მიმართ 1, 20) და ბუნებრივი ზნეობრივი კანონის შესახებ (რომაელთა მიმართ 2, 15), ამიტომ აბსოლუტური აგნოსტიციზმი მწვალებლობაა (ერესია). ლოგიკურად აგნოსტიციზმი რწმენის მიერ შეიძლება, ყალბად და ერეტიკულად გამოცხადდეს, რადგან ერთი მხრივ, თავად ეს უკანასკნელი თავს საყოველთაო-სავალდებულოდ მიიჩნევს და, მეორე მხრივ, რწმენაში გამოცხადებულ ყოვლის შემეცნებად სინათლეს, ყოვლის განსჯის უნარს, ღვთაებრივი მადლისგან მონიჭებულს (პირველი კორინთელთა მიმართ, 2, 15) – სუბიექტურად მიიჩნევს.

კათოლიკური თეოლოგიისათვის აგრეთვე ყველა ფრთხილი, დახვეწილი მიდგომა ადამიანური ბუნებრივი შემეცნების ასახსნელად – ასევე უარსაყოფი უნდა იყოს, რადგან ისინი თუმცა არ არიან ხაზგასმულად სკეპტიკურნი ან აგნოსტიკურნი, მაგრამ ფაქტობრივად და ობიექტურად საყოველთაოდ მიღებულ შემეცნებას, აგრეთვე თეორიული სახისას, რომელიც რაციონალურად გასააზრებელი და პრინციპულად საყოველთაოდ გადმოსაცემი იქნებოდა – უარყოფენ; ასეთი არის, მაგალითად, კანტის კრიტიციზმი და ყოველი რელიგიის ფილოსოფია, რომელიც რელიგიურ „შემეცნებას“ პრინციპში რწმენის მხოლოდ „გადაწყვეტილებად“ მიიჩნევს, შორს მდგომს ყოველგვარი რაციონალური მტკიცებულებისა და გამოხატულებისგან. ასეთი რამ ყოველთვის იქ არსებობს, სადაც რელიგიური აქტი (როგორც შემეცნება) განსაკუთრებულ „უნარს“ ან გამოცდილებას მიეწერება (გრძნობა ნუმინოზურისათვის, ღირებულების გრძნობა, „რწმენა“), რომლებიც თავისი თავიდან გამორიცხავენ რაციონალურ ლოგიკას და მეტაფიზიკას, როგორც რელიგიური „შემეცნების“ შინაგანად არსებით განმსაზღვრელს. ამდენად, თანამედროვე პროტესტანტულ რელიგიის ფილოსოფიას და თეოლოგიას, კანტიდან მოყოლებული, გააჩნია გამოხატული ან დაფარული აგნოსტიკური წინაპირობა, რომელიც ჯერ კიდევ არ არის გადალახული და, მოდერნიზმის სახით, კათოლიკურ თეოლოგიაში შეღწევა სურდა. იგი ყველგან თავს იქ ავლენს, სადაც რწმენის რაციონალური დასაბუთება რწმენის საწინააღმდეგოდ მიიჩნევა და როგორც შეუძლებელი უარიყოფა, თუნდაც ეს აგნოსტიკური აფექტი სუპრანატურალისტური მოტივაციით იკვებებოდეს. ასეთი აგნოსტიციზმი წარმოადგენს ცდას, რელიგიურობა ისეთ სფეროში იხსნას, რომელშიც იგი ყოველგვარი თავდასხმისგან იქნება დაცული. იგი (კანტიდან მოყოლებული დღევანდელობის ჩათვლით) რწმენის ერთადერთ აპოლოგიად ითვლება: როდესაც ყოფიერებისა და აზრის საბოლოო საკითხებში რაციონალური შემეცნება ფიასკოს განიცდის, ადგილი უნდა დარჩეს რწმენისთვის. ამასთან ვერ ამჩნევენ, რომ პრინციპში, ამის შემდეგ, სუბიექტიც გაუქმებულია, რომელსაც შეუძლია რწმენა როგორც მთლიანობის, ე. ი. გონების გამორიცხვის გარეშე. ამ დროს გონება თავის თავში იმ ტოტალურ კითხვაზე პოზიტიურ პასუხს მალავს, რითაც იგი აგნოსტიციზმს გამორიცხავს.

რელიგიური აგნოსტიციზმი ნამდვილი რელიგიური შემეცნებისთვის აბსოლუტურად არსებითია. ღმერთი, როგორც ღმერთი, მხოლოდ იქ შეიმეცნება, სადაც იგი შეიცნობა, როგორც მიუწვდომელი იდუმალება. რელიგიური შემეცნება არსებითად წარმოადგენს არა განჭვრეტილის და ამით დასაძლევის კვლევას (როგორც ახალი დროის ტექნიკური „რაციონალიზება“), აგრეთვე არა იმის გათვალისწინებას, რომ ზოგიერთი რამ „ჯერ კიდევ“ არ არის გამოკვლეული (ხოლო მომავალში ეს მოხდება). იდუმალება არ გახლავთ განჭვრეტილის ჯერ კიდევ დაუძლეველი მხარე. იდუმალება არ წარმოადგენს ზღვრულ ცნებას შეცნობილისა (– განჭვრეტილს) და უცნობს (– ჯერ კიდევ არა ცნობილს) შორის, არამედ იგი არის დაუძლეველი ზემძლავრი (Üბერწäლტიგენდეს), ის, რაც გონისთვის ყოველთვის მოცემულია როგორც ტრანსცენდენტი, რომელიც რადიკალურად ყოველთვის მზესავით ამოდის და რომელიც შესაძლებელს ხდის გასაგების ყოველდღიურ შემეცნებას. თუკი ღვთის შემეცნება (გონების მეშვეობით და გამოცხადებით), ერთი მხრივ, წარმოადგენს არა უბრალო ადამიანური შემეცნების მრავალი შესაძლებლობიდან ერთ-ერთს, არამედ საერთოდ მის „უკანასკნელ ჭეშმარიტებას“ და, მეორე მხრივ, თუკი თავად მის აბსოლუტურ სრულყოფაში პირისპირ ღვთის ჭვრეტისას ღმერთი შეიცნობა როგორც მიუწვდომელი და გამოუთქმელი, მაშინ საბოლოო არსი ქმნილებისეული შემეცნებისა გახლავთ სულ უფრო ნათელი აღქმა სულ უფრო მზარდი იდუმალებისა, რამდენადაც ეს შემეცნება ხდება სულ უფრო ნათელი, ობიექტური და საყოველთაოდ აუცილებელი. ეს არის ქრისტიანული ჭეშმარიტება, რომელიც აგნოსტიციზმში ფარულად ცოცხლობს.

ის, რასაც აგნოსტიციზმზე თეოლოგიური გაგებით ვამბობთ – აგრძელებს კარლ რანერი – იგივეა, რასაც ათეიზმზე ვიტყოდით. ამგვარად, ფაქტობრივად, კარლ რანერი აგნოსტიციზმს ათეიზმთან აიგივებს. შემდეგ რანერი თავის სხვა ნაწერებში წამოჭრის ერთ საინტერესო პრობლემას. კერძოდ: შესაძლებელია, არსებობდეს ათეიზმი, რომელიც მხოლოდ ფიქრობს, რომ ის ათეიზმია, მაგრამ არ წარმოადგენს ათეიზმს, რადგან ენით გამოუთქმელი გზით ტრანსცენდენტის არსებობას ადასტურებს, მაგრამ ვერ ახერხებს ამის ნათლად გამოხატვას. ასეთი ათეიზმი, რანერის აზრით, უდანაშაულო ათეიზმს წარმოადგენს. მაგრამ, არსებობს ტოტალური ათეიზმი (და ამიტომ დანაშაულის შემცველი), რომელიც „შიშნარევ-ქედმაღლურ თვითჩაკეტილობას“ ავლენს და უარყოფს ტრანსცენდენტის არსებობას. ზემოხსენებული ათეისტი, რომელიც მხოლოდ ფიქრობს, რომ ის ათეისტია, ხოლო სინამდვილეში ათეისტს არ წარმოადგენს, რანერის აზრით „ანონიმური ქრისტიანია“, რასაც ვერ ვიტყვით ტოტალურ ათეისტზე, ანუ, აქ ისევ ალეკსეი ლოსევს დავუბრუნდებით, რომლის მიხედვითაც ასეთ ადამიანებს „არ სურთ უბრალოდ და რეალურად, თვით ცხოვრებისეულად აბსოლუტის აღქმა. ამიტომ ისინი იგონებენ, ყოველგვარი მართალი დიალექტიკის საწინააღმდეგოდ, ისეთ მახინჯ დოქტრინებს, როგორც დეიზმსა და აგნოსტიციზმს“.

აქედან გამოსული აგნოსტიციზმით შენიღბულ ათეისტებს მსურს, მივმართო: არ არსებობს არავითარი „მესამე შეხედულება“ რწმენასა და უღმერთობას შორის, ვერავითარ „აგნოსტიციზმში“ ვერ შეფუთავენ თავიანთ ურწმნოებას წვრილფეხა და მსხვილფეხა ათეისტები.

თეოლოგიურად ჯვარი წარმოადგენს იმ ათეიზმის გადასალახავ გზას, რომელიც სტიმულს იღებს პროტესტიდან, ტანჯვის წინააღმდეგ, რადგან ტანჯვა და სიკვდილი, იესო ქრისტეს ჯვარცმის სიკვდილიდან მოყოლებული აღარ განიცდება, როგორც ღვთისათვის უცხო და გაუგებარი. იესოს სიკვდილში ტანჯვას და თვით სიკვდილს თავად ღმერთი იღებს თავის თავზე, თავად განიცდის ამას (იურგენ მოლტმანი, ჯვარცმული ღმერთი, მიუნხენი 1972).

რაც შეეხება ღვთის შემეცნების ფილოსოფიურ გზას – საამისოდ მკითხველს ვთავაზობ ჩემს ნაშრომს „XX საუკუნის გერმანელი მოაზროვნეები ღვთის არსებობის შესახებ“, თბ., 2010.

ახლა მსურს, წარმოვაჩინო მეორე ავტორი, რომელიც პირველისგან განსხვავებით, უკვე მე მაკრიტიკებს „ლიტერატურული საქართველოს“ ფურცლებზე (9 თებერვალი, 2018 წ.). იგი გახლავთ პატივცემული ლერი ჩანტლაძე. მისი წერილი „ჭეშმარიტების აპოლოგია“ ძირითადად მიმართულია ჩემი პატარა წერილის „ვაჟა-ფშაველა – პოეტი მისტიკოსი“ წინააღმდეგ, სადაც ცხონებულ კრიტიკოს გურამ ასათიანს რამდენიმე არასწორ შეფასებას ვუწუნებ, პოეტის პოემებთან დაკავშირებით. ბ-ნი ლერი ჩანტლაძე გულდათუთქული აცხადებს, რომ მას „ხელში კალამი ააღებინა, აწ გარდაცვლილი გამოჩენილი ლიტერატორის გურამ ასათიანის აპოლოგიამ“, საკითხავია: დიდი ხნის წინ გარდაცვლილი ვაჟა-ფშაველა გამოჩენილიც არის და გენიალური პოეტიც და მისი „აპოლოგია“ რატომ არ შეიძლება? ჩემი აზრით, ბ-ნი ლერი ჩანტლაძე მცდარ წანამძღვრებს უშვებს და, ბუნებრივია, მცდარ დასკვნასაც აკეთებს. ვინ მოახსენა მას, რომ „ქართველი „მისტიკოსი“ პოეტი ყოველგვარ კავშირს ამსხვრევს გარე სამყაროსთან?“ დიახ, გერმანელი თეოლოგის სიტყვებით ვწერდი, რომ მისტიკოსი „ყოველგვარ გარეგან შთაბეჭდილებათაგან თავისუფლდება და გარე სამყაროსთან დამაკაშვირებელ ყველა ხიდს ამსხვრევს“, მაგრამ ეს ხდება კონტემპლაციის, ლოცვის, სულიერი ჩაღრმავების დროს, რაც ხელს არ უშლის მის ამქვეყნიურ გარჯას და ზრუნვას. მაგალითად ავიღოთ ისეთი დიდი მისტიკოსი წმინდანი, როგორიც იყო ბერნარდ კლერვოსელი. მოწოდება და ორგანიზება II ჯვაროსნული ლაშქრობისა მთლიანად მისი დამსახურება გახლდათ. ან ავიღოთ ისლამური სამყაროდან მათი წინასწარმეტყველი მუჰამედი, რომელიც დიდი მისტიკოსიც იყო და მსოფლიო ისტორიასაც დიდი კვალი დაატყო. „XX საუკუნის მისტიკოსების ენციკლოპედიას“ ინგლისურ ენაზე მისტიკოსებად გამოყვანილი ყავს მაჰატმა განდი, კ. ციოლკოვსკი, ტეიარ დე შარდენი, რუდოლფ შტაინერი, ჰერმან ჰესე და სხვები. მაგალითების მოყვანა შორს წაგვიყვანს. ბ-ნ ლერი ჩანტლაძეს უკვირს: რატომ ჩავთვალე ათეისტისთვის გაუგებრად, ირაციონალურად და „მისტიკურად“ გველისმჭამელის უნარი ყოვლისმცოდნეობისა და, იმავე დროს, მის გულში ბოროტება „ფეხს რომ ვერ იკიდებს“. საქმე ისაა, რომ ეს უნარი ყოვლისმცოდნეობისა და ყოველივეს წვდომისა მინდიამ უარყოფითი ძალიდან, ქაჯების სასმელიდან მოიპოვა. ათეისტის „ჯანსაღი გონებისათვის“ ბუნებრივი იქნებოდა უარყოფითი ძალიდან მოპოვებული ძლიერება და ძალა ისევ ბოროტებასთან დაეკავშირებინა და ჩაეთვალა, რომ მინდიას გულშიც ბოროტმა „ფეხი მოიკიდა“, მაგრამ ეს ასე არ ხდება. რატომ? როგორც წინა წერილში აღვნიშნე „დიდად მორწმუნეე ქრისტიან პოეტს კარგად ესმის, რომ მადლს, ღვთის საბოძვარს, ადამიანი თავისი ნებით არ იხვეჭს, არამედ მთლიანად ღვთის გულმოწყალებაზეა დამოკიდებული“. ამ აზრის უფრო ნათელსაყოფად ახლა მოვუხმობ დიდი ღვთისმეტყველის, ორიგენეს შრომას „საწყისებზე“, სადაც ღვთისმეტყველი წერს: „რაიმეს სურვილი და კეთება – ჩვენს ნებაზეა დამოკიდებული, მაგრამ უნდა გვახსოვდეს, რომ თავად სურვილის ან კეთების შესაძლებლობა ღვთისგან გვაქვს მოცემული“ (III. 1. 222).

რა დასკვნა უნდა გამოვიტანოთ აქედან მინდიას შემთხვევაში? მხოლოდ ერთადერთი: შეუცნობელი ღმერთის ყოვლადძლიერი ნებით მინდიას გულში ფეხს ვერ იკიდებს ბოროტი.

„მხოლოდ ბოროტმა მის გულში ვერ მოიკიდა ფეხია, სხვა დანარჩენი ქაჯური ყველა ისწავლა ხერხია“.

ბატონი ლერი ჩანტლაძე კი პოემის ამ ადგილის მიმართ ბრძანებს: „ყველაფერი ნათლად და გარკვევით არის ნათქვამი. ირაციონალური და მისტიკური მანდ არაფერია“.

შემდეგ ბ-ნი ლერი ჩანტლაძე უკვე ალეკსეი ლოსევს უტევს. მას არ მოსწონს რაბლეს მისეული შეფასება და ის, თუ რატომ უწოდებს იგი ფრანგ განმანათლებლებსა და „მათ შორის ვოლტერს“ – „სალონურ მრუშებს“. იგი ამას „კალმის გაქცევად“ მიიჩნევს, თორემ ამითო „არც ვოლტერს და არც ზემოთ ნახსენებ გენიოსებს არც არაფერი დაჰკლებიათო“. ეჰ, ეჰ, ბატონო ლერი! არავითარი „კალმის გაქცევა“ ლოსევს არ სჭირს. მისი ხუთას გვერდიანი შრომა „მითის დიალექტიკა“ თავისი „დამატებით“ რომ წაგეკითხათ, რომელიც შარშან ქართულად ნათარგმნი გამოიცა, დაინახავდით, რომ ავტორი რკინისებური ლოგიკით და დიალექტიკით ხსენებულ ავტორებს ანადგურებს, ფრანგული ათეიზმისა და დეიზმის მოთავეებს და ვიტყოდი – სამართლიანად! ლ. ჩანტლაძისეული ლოგიკით, ისე გამოდის, რომ რაც უნდა ვაკრიტიკოთ ლუდვიგ ფოიერბახი, მარქსი, ლენინი და ძმანი მათნი, ისინი მაინც „გენიოსებად“ დარჩებიან, მიუხედავად იმისა, რომ XX საუკუნის ფილოსოფოსთა დიდმა ნაწილმა უარყო მათი მოძღვრებები და რომელთა აზრის ნაწილობრივი გადმოცემა ვცადე ჩემს ექვსასგვერდიან წიგნში „ბოროტება, მისი ნიღბები და მისი გამოვლინება საქართველოში“, თბ., 2006. ან როგორ შეიძლება ვოლტერის „გენიოსად“ გამოცხადება, რომელიც ქრისტიანობას გააფთრებით ებრძოდა და ვოლტერის კრიტიკისათვის ქრისტიანი ფილოსოფოსის გამტყუნება!

შემდეგ ბ-ნი ლერი ჩანტლაძე გამოჩენილ გერმანელ მოაზროვნეს და ხელოვნებათმცოდნეს ჰანს ზედლმაირს გადასწვდება (ოღონდ დაუსახელებლად) და გაკილავს, თუ რატომ უწოდა სიურრეალისტურ მხატვრობას „ჯოჯოხეთური ხილვები“. ამის საპირისპიროდ, ბ-ნი ლერი ჩანტლაძე ასახელებს სალვადორ დალის. სალვადორ დალის მხატვრულ ოსტატობას არავინ ამცირებს, მაგრამ სასურველი იქნებოდა, ბ-ნ ლერი ჩანტლაძეს წაეკითხა ჯორჯ ორუელის წერილი სალვადორ დალიზე, სადაც ორუელი საუბრობს დალის კინოფილმზე რომელშიც დაწვრილებით ნაჩვენებია კადრები ქალის ჭინთვისა, განავლის გამოყოფისას.

ვფიქრობ, საკმარისია ბატონი ლერი ჩანტლაძის წერილის გარჩევა. სხვა მხრივ, ვუდასტურებ მას ჩემს პატივისცემას.

ვიქტორ რცხილაძე