შემკითხველი: მე მინდა ვიცოდე რას გულისხმობთ თქვენ გაცნობიერებაში, რადგან ხშირად ამბობთ, რომ სწორედ გაცნობიერებაა თქვენი მოძღვრების ნამდვილი შინაარსი. ვცდილობდი ამ საკითხს ჩავწვდომოდი, როცა თქვენს საუბრებს ვუსმენდი და თქვენს წიგნებს ვკითხულობდი, მაგრამ დიდი არაფერი გამომივიდა. ვიცი, რომ ეს რაღაც პრაქტიკა არ არის და ისიც მესმის რატომ უარყოფთ ასე დაჟინებით ყველანაირ პრაქტიკას, წვრთნას, სისტემას, დისციპლინას თუ რუტინას. მე ვხვდები, რომ ეს ძალიან მნიშვნელოვანია. სხვანაირად ხომ გაცნობიერება მექანიკური ხდება და მისი დასრულებისას გონება ჩლუნგდება და შტერდება. თუ ეს შესაძლებელია მინდა თქვენთან ერთად, ბოლომდე გამოვიკვლიო საკითხი, თუ რას ნიშნავს გაცნობიერება. თქვენ ამ სიტყვაში თითქოს ერთგვარ დამატებით, უფრო ღრმა აზრს დებთ. და მაინც, მე მგონია, რომ ჩვენ გამუდმებით ვაცნობიერებთ იმას, რაც ხდება. როცა გაბრაზებული ვარ, მე ვიცი, რომ გაბრაზებული ვარ. როცა სევდიანი ვარ, ისიც ვიცი და როცა ბედნიერი ვარ, ისიც.

კრიშნამურტი: საინტერესოა, მართლა ვაცნობიერებთ კი ჩვენ სიბრაზეს, სევდას, ბედნიერებას? თუ ასეთ მდგომარეობას ვაცნობიერებთ მხოლოდ მაშინ, როცა მან უკვე ჩაიარა? მოდით ამ საკითხის განსჯა ისე დავიწყოთ, თითქოს მის შესახებ საერთოდ არაფერი არ ვიცით – სულ თავიდან. არ გავაკეთოთ განცხადებები მტკიცების სახით, დოგმატური თუ შეფარული. უბრალოდ, გამოვიკვლიოთ ეს საკითხი. თუ მასში მართლა ღრმად შევაღწევთ, ჩვენ თვალწინ გადაგვეშლება რაღაც უჩვეულო მდგომარეობა, რომელსაც ჩვენი გონება ალბათ არასოდეს შეხებია, განზომილება, რომელსაც ზედაპირული გაცნობიერება არ შეხებია. დავიწყოთ ზედაპირული მოვლენით და გავარჩიოთ ის ბოლომდე.

ჩვენ ვხედავთ თვალებით, ჩვენ აღვიქვამთ გრძნობის ორგანოებით ჩვენს გარშემო მყოფ საგნებს, ყვავილის ფერს, ყვავილის ზემოთ მოჭიკჭიკე ჩიტს, ამ კალიფორნიული მზის შუქს, უამრავი სახის ბგერას, სხვადასხვა ხარისხის და სხვადასხვა სიფაქიზის, სიღრმის თუ სიმაღლის. ხის ჩრდილს და თვითონ ხეს. ზუსტად ასევე, ჩვენ ვგრძნობთ საკუთარ სხეულებს, რომლებიც წარმოადგენენ ინსტრუმენტებს ამ მრავალფეროვანი, ზედაპირული გრძნობითი აღქმებისა. აღქმები ზედაპირულ დონეზე რომ რჩებოდეს, საერთოდ არავითარი არეულ-დარეულობა არ იქნებოდა. ეს ყვავილი, იასამფერა,¹ ვარდი, აქ არიან. ყველაფერი ისეა, როგორც არის. არ არის არავითარი უპირატესობის მინიჭება, არავითარი შედარება, არავითარი მოწონება ან არმოწონება. არის მხოლოდ ჩვენს წინ არსებული რაღაც, ყოველგვარი ფსიქოლოგიური ჩართულობის გარეშე. სავსებით ნათელია თუ არა თქვენთვის ეს ზედაპირული გრძნობითი აღქმა თუ ზედაპირული გაცნობიერება? მისი გაფართოება თვით ვარსკვლავებამდე შეიძლება, ზღვების ფსკერამდე, სამეცნიერო დაკვირვების უკიდურეს საზღვრებამდე თანამედროვე ტექნიკის ყველა ინსტრუმენტის გამოყენებით. 

შემკითხველი: დიახ, მე ვფიქრობ, რომ ვხვდები მას. 

კრიშნამურტი: ამრიგად, თქვენ ხედავთ, რომ ეს ვარდი, ისევე როგორც მთელი სამყარო და ადამიანები მის შიგნით, და თქვენი ცოლიც, თუკი ცოლი გყავთ, ვარსკვლავები, ზღვა, მთები, მიკრობები, ატომები, ნეიტრონები, ეს ოთახი, კარები – ეს ყველაფერი მართლა არსებობს. ახლა მომდევნო ნაბიჯი: ის, რასაც თქვენ გრძნობთ ამ რაღაცებზე, რასაც გრძნობთ მათთან დაკავშირებით, არის თქვენი ფსიქოლოგიური რეაქცია მათზე და ჩვენ მათ აზრებს ან ემოციებს ვუწოდებთ. ასე რომ, ზედაპირული გაცნობიერება ძალიან უბრალო რამ არის: კარი აქაა. მაგრამ კარის აღწერა, არ არის თვითონ კარი და როცა თქვენ ემოციურად ხართ ჩართული აღწერაში, თვითონ კარს ვერ ხედავთ. ასეთი აღწერა შეიძლება იყოს ერთი სიტყვა ან სამეცნიერო ტრაქტატი ან ძლიერი ემოციური რეაქცია, მაგრამ ამათგან არცერთი არ არის თვითონ კარი. თუ ამას ვერ გავიგებთ, ჩვენ სულ უფრო და უფრო მეტად დავიბნევით. აღწერა არასოდეს არ არის აღწერილი საგანი. თუმცა ჩვენ ახლაც აღვწერთ რაღაცას. – და აუცილებელიც არის აღვწეროთ. – საგანი, რომელსაც ჩვენ აღვწერთ, არ არის ის, რაც  აღვწერეთ. ამიტომ გთხოვთ მთელი ჩვენი საუბრის განმავლობაში ეს გაითვალისწინოთ. ნურასოდეს ნუ აურევთ სიტყვას იმ საგანში, რომელსაც ის აღწერს. სიტყვა არასოდეს არ არის რეალობა, ჩვენ კი ადვილად ავყვებით მას, როცა გადავდივართ გაცნობიერების მომდევნო სტადიაზე, სადაც ის პერსონალური ხდება და ჩვენ სიტყვის წყალობით ემოცია გვეუფლება.

ამრიგად, არსებობს ხის, ჩიტის, კარის ზედაპირული გაცნობიერება და არის რეაქცია მასზე – აზრი, გრძნობა, ემოცია. ახლა, როცა ეს რეაქცია გავაცნობიერეთ, ჩვენ შეგვიძლია, მას გაცნობიერების მეორე სიღრმე ვუწოდოთ. არსებობს ვარდის გაცნობიერება და ვარდზე რეაქციის გაცნობიერება. ნაწილობრივ ამ რეაქციას ვარდზე ჩვენ ვერ ვაცნობიერებთ. სინამდვილეში კი აქ ერთი და იგივე გაცნობიერება ხედავს ვარდს და ხედავს რეაქციას. ეს ერთი მოძრაობაა და შეცდომა იქნებოდა გველაპარაკა გარე და შიდა გაცნობიერებაზე. როცა სახეზეა ხის ვიზუალური გაცნობიერება რაიმე ფსიქოლოგიური ჩართულობის გარეშე, ურთიერთობაში დაყოფა არ არის. მაგრამ, როცა არსებობს ფსიქოლოგიური რეაქცია ხეზე, ასეთი რეაქცია განპირობებული იქნება. ეს მეხსიერების რეაქციაა, დაბადება იმისა, რასაც ჩვენ ვუწოდებთ „მე“-ს და „არა-მე“-ს ურთიერთობის პროცესში. აი, ასე აყენებთ თქვენ თავს სამყაროსთან დამოკიდებულებაში. აი, ასე ქმნით თქვენ ინდივიდს და საზოგადოებას. სამყარო ჩანს არა ისეთი, როგორიც არის, არამედ თავის მრავალფეროვან ურთიერთდამოკიდებულებებში „მე“-სთან, რომელიც მეხსიერების საკუთრებაა. მთლიანად ვართ ჩვენ დარწმუნებული, რომ აღვიქვით ეს? ეს დაყოფა არის ცხოვრება და გაფურჩქნა იმ ყველაფრისა, რასაც ჩვენ ფსიქოლოგიურ ყოფას ვუწოდებთ. და სწორედ აქედან ჩნდება ყველა წინააღმდეგობა და დაყოფა. ბოლომდე ხართ დარწმუნებული იმაში, რომ აღიქვით ეს? როცა არსებობს ხის გაცნობიერება, მაშინ შეფასება არ არის. მაგრამ, როცა არის რეაქცია ხეზე, მისი განსჯა, როცა ის მოსწონთ ან არ მოსწონთ, მაშინ, ამ გაცნობიერებაში, ხდება დაყოფა „მე“-დ და „არა-მე“-დ, თანაც „მე“ დასაკვირვებელი საგნისაგან განსხვავდება. ასეთი „მე“ ურთიერთდამოკიდებულებებში წარმოადგენს პასუხს წარსულის, მეხსიერების, ადრინდელი გამოცდილების მხრიდან. და აი, შეიძლება თუ არა არსებობდეს გაცნობიერება, ხის დაკვირვება ყოველგვარი განსჯის გარეშე. შეიძლება თუ არა ასევე პასუხის დაკვირვება,  რეაქცია ყოველგვარი დასკვნის გარეშე? 

ასეთი გზით ჩვენ აღმოვფხვრით დაყოფის პრინციპს, „მე“-ს და „არა-მე“-ს პრინციპს, როცა ვუყურებთ ხესაც და საკუთარ თავსაც. 

დამკვირვებელი: მე ვცდილობ თქვენს აზრთა მდინარებას მივყვე. ვნახოთ სწორად გავიგე თუ არა თქვენი ნათქვამი. არსებობს ხის გაცნობიერება. ეს მე მესმის. არსებობს ფსიქოლოგიური რეაქცია ხეზე და ესეც მესმის. ასეთი ფსიქოლოგიური რეაქცია შედგება წარსულის მოგონებებისგან და წარსული გამოცდილებისაგან. ეს არის მოწონება და არმოწონება. ეს არის დაყოფა „ხე-დ“ და „მე“-დ. მე მგონი ეს ყველაფერი მესმის. 

კრიშნამურტი: ეს ისევე ნათელია თქვენთვის, როგორც თვითონ ხე, თუ აქ მხოლოდ აღწერაა ნათელი? გახსოვდეთ, როგორც უკვე ვთქვით, საგნის აღწერა, ეს აღწერა არ არის. რა მიიღეთ თქვენ: თვით საგანი თუ მისი აღწერა?   

შემკითხველი: მე ვფიქრობ, საგანი.

კრიშნამურტი: ამიტომ აქ არ არის „მე“, რომელიც წარმოადგენს აღწერას ამ ფაქტის ხედვის პროცესში. ხედვაში ნებისმიერი ფაქტისა „მე“ არ არის. არსებობს ან „მე“, ან ხედვა. ორივე ერთად შეუძლებელია. „მე“ – ეს ხედვის არარსებობაა. „მე“-ს არ შეუძლია დაინახოს. „მე“-ს არ შეუძლია გააცნობიეროს. 

შემკითხველი: ნება მომეცით აქ შევჩერდე. მე მგონი ნათქვამი ვიგრძენი, მაგრამ დრო მჭირდება, რომ ის ჩემს სიღრმეში ჩაიძიროს. შემიძლია ხვალ კიდევ ერთხელ მოვიდე?

___________________________________

შემკითხველი: მე ვფიქრობ, რომ ნამდვილად გავიგე. არავერბალურ² დონეზე, ის, რაც თქვენ გუშინ თქვით. არსებობს ხის გაცნობიერება, არსებობს განპირობებული რეაქცია ხეზე და ეს განპირობებული რეაქცია არის კონფლიქტი, ეს არის მოქმედება მეხსიერებისა და წარსულის გამოცდილებებისა, ეს არის მოწონება და არმოწონება, ეს არის ცრურწმენა. მე ასევე გავიგე, რომ ეს რეაქცია ცრურწმენის მხრიდან, არის დაბადება იმისა, რასაც ჩვენ „მე“-ს ან ცენზორს³ ვუწოდებთ. მე ნათლად ვხედავ, რომ ეს „მე“, „ჩემი“, არსებობს ყველა ურთიერთობაში. მაგრამ არსებობს თუ არა „მე“ ურთიერთობის გარეთ?

კრიშნამურტი: ჩვენ ვნახეთ როგორ მძიმედაა განპირობებული ჩვენი რეაქციები. როცა თქვენ კითხულობთ არსებობს თუ არა „მე“ ურთიერთობის გარეშე, სანამ არ არის თავისუფლება ამ განპირობებული პასუხებისაგან, თქვენი შეკითხვა უბრალოდ სპეკულატიური ხდება. გესმით თქვენ ეს? ამიტომ ჩვენი პირველი შეკითხვა ის კი არ არის არსებობს თუ არა „მე“ განპირობებული რეაქციების გარეთ, არამედ უფრო ის, შეუძლია თუ არა გონებას, რომელშიც ჩართულია მთელი ჩვენი გრძნობებიც, თავისუფალი იყოს ამ განპირობებულობისგან, რომელიც არის წარსული. წარსული არის „მე“. აწმყოში არავითარი „მე“ არ არსებობს. სანამ გონება წარსულში ოპერირებს, „მე“ სახეზეა, და გონება არის ეს წარსული, გონება არის ეს „მე“.

თქვენ არ შეგიძლიათ თქვათ, რომ არსებობს გონება და არსებობს წარსული. არ აქვს მნიშვნელობა რამდენ ხანს ეხება ეს წარსული – რამდენიმე დღეს თუ ათი ათას წელს. და აი, ჩვენ ვკითხულობთ: შეუძლია თუ არა გონებას გათავისუფლდეს გუშინდელი დღისაგან? ამდენად კითხვა რამდენიმე ასპექტს მოიცავს. ხომ ასეა? პირველ რიგში გვაქვს ზედაპირული გაცნობიერება. შემდეგ _ განპირობებული რეაქციის გაცნობიერება. შემდეგ ჩაწვდომა იმ ფაქტისა, რომ გონება არის წარსული, რომ სწორედ გონებაა ეს განპირობებული რეაქცია. შემდეგ დგება საკითხი იმის შესახებ, შეუძლია თუ არა გონებას გათავისუფლდეს წარსულისაგან და ეს ყველაფერი გაცნობიერების ერთი მთლიანი ქმედებაა, იმიტომ, რომ აქ არ არის არავითარი დასკვნები. როცა ვამბობთ, რომ გონება – ეს წარსულია, ეს რეალიზაცია ვერბალური დასკვნა კი არ არის, არამედ ფაქტის რეალური აღქმა. ფრანგებს აქვთ სიტყვა ფაქტის ასეთი აღქმისათვის: ისინი ამას „კონსტანტაციას“⁴ უწოდებენ. როცა ჩვენ ვეკითხებით შეუძლია თუ არა გონებას თავისუფალი იყოს წარსულისაგან, ვინ სვამს კითხვას? ის ცენზორი ხომ არა, თვით ის მე ხომ არა, რომელიც თვითონ არის წარსული?   

შემკითხველი: მაგრამ განა გონებას შეუძლია თავისუფალი იყოს წარსულისაგან?

კრიშნამურტი: ვინ სვამს ამ შეკითხვას? თვითონ ის არსება ხომ არა, რომელიც არის შედეგი უამრავი კონფლიქტისა, მოგონებებისა და განცდებისა – ის ხომ არ სვამს ამ შეკითხვას? თუ ის თავისთავად ჩნდება ფაქტის აღქმისაგან? თუ შეკითხვას დამკვირვებელი სვამს, მაშინ ის ცდილობს გაექცეს საკუთარი არსებობის ფაქტს. „რადგან, – ამბობს ის, – მე ძალიან დიდხანს ვცხოვრობდი ტანჯვაში, შფოთსა და მწუხარებაში და მინდოდა ამ მუდმივი ბრძოლის საზღვრებიდან გავსულიყავი“. თუ ის ასეთ შეკითხვას სწორედ ამ მოტივის გამო სვამს, მისი პასუხი გაქცევის რაღაც ფორმით თავშესაფრის მოძებნა იქნება. ადამიანი ან ზურგს აქცევს ფაქტს, ან თვალს უსწორებს მას. და აი, სიტყვა, სიმბოლო, არის საშუალება ფაქტისთვის ზურგის შექცევისა. მართლაც, თვით ამ შეკითხვის დასმაც უკვე გაქცევის ფაქტია. მოდით გავაცნობიეროთ არის თუ არა დასმული შეკითხვა გაქცევის აქტი. თუ არის, მაშინ ეს უბრალოდ ხმაურია. თუ აქ დამკვირვებელი არ არის, მაშინ არსებობს მდუმარება, სრული უარყოფა ყოველგვარი წარსულისა.

შემკითხველი: აქ მე არაფერი არ მესმის. როგორ შემიძლია რამდენიმე წამში წარსული წავშალო?

კრიშნამურტი: უნდა გავითვალისწინოთ, რომ ჩვენ ვმსჯელობთ გაცნობიერებაზე. ჩვენ გაცნობიერებაზე ვსაუბრობთ. არის ხე და არის განპირობებული რეაქცია ხეზე, რომელიც წარმოადგენს „მე“-ს ურთიერთობებში, ანუ „მე“-ს, რომელიც არის კონფლიქტის მთლად ცენტრი. ეს არის ის „მე“, რომელიც შეკითხვას სვამს? სწორედ ის „მე“, რომელიც ჩვენ ვთქვით, რომ წარსულის სტრუქტურას წარმოადგენს? თუ ეს შეკითხვა დასმულია არა წარსულის სტრუქტურით, არა ამ „მე“-თი, მაშინ არ არსებობს წარსულის სტრუქტურაც. როცა ამ შეკითხვას თვით მოცემული სტრუქტურა სვამს, ის მოქმედებს საკუთარი არსებობის ფაქტთან ურთიერთობაში: მას საკუთარი თავის ეშინია და მოქმედებს იმ მიზნით, რომ საკუთარ თავს გაექცეს. მაშინ კი, როცა ეს შეკითხვა მის მიერ არ არის დასმული, ის არ მოქმედებს საკუთარ თავთან მიმართებაში. ვიმეორებ: არის ხე, არის სიტყვა, რეაქცია ხეზე, რომელიც წარმოადგენს ცენზორს, „მე“, რომელიც წარსულიდან მოდის და შემდეგ არსებობს შეკითხვა: შემიძლია თუ არა მე თავი გადავირჩინო მთელი ამ გაწამაწიისგან, მთელი ამ წამებისაგან? თუ ამ შეკითხვას თვითონ „მე“ სვამს, მაშინ ის, ამის წყალობით, საკუთარ თავს უკვდავყოფს.

და აი, აცნობიერებს რა ყველა შესაძლო შედეგს, ის შეკითხვას საერთოდ არ სვამს. იმიტომ, რომ ის მახეს ხედავს. ახლა გასაგებია თქვენთვის, რომ ყველა გაცნობიერება ზედაპირულია? ეს სწორედ ის გაცნობიერებაა, რომელსაც ხე ხედავს. 

შემკითხველი: განა არსებობს რაიმე სხვა სახის გაცნობიერება? განა არსებობს რაიმე სხვა სახის განზომილება გაცნობიერებისათვის?

კრიშნამურტი: ჩვენ აქ სიფრთხილე გვმართებს. უნდა დავრწმუნდეთ, რომ ამ შეკითხვას რაღაც მოტივის გავლენით არ ვსვამთ. თუ მოტივი არსებობს, მაშინ ჩვენ ისევ უკან, განპირობებული პასუხის მახეში აღმოვჩნდებით. როცა დამკვირვებელი მთლად დუმს – და არა იძულებულია დუმდეს, მაშინ უდავოდ ჩნდება გაცნობიერების სხვა ხარისხი.

შემკითხველი: რომელი მოქმედება, რა გარემოებების დროსაც არ უნდა იყოს, არის შესაძლებელი დამკვირვებლის გარეშე – რომელი შეკითხვა ან რომელი მოქმედება? 

კრიშნამურტი: კიდევ ერთხელ... საიდან სვამთ შეკითხვას, მდინარის ამ ნაპირიდან თუ გაღმა ნაპირიდან? თუ თქვენ გაღმა ნაპირზე ხართ, ასეთ შეკითხვას არ დასვამთ. და თუ ამ ნაპირზე ხართ, მაშინ თქვენი მოქმედება ამ ნაპირიდან იქნება. ასე რომ, რჩება მხოლოდ გავაცნობიეროთ ეს ნაპირი მთელი თავისი სტრუქტურით, თავისი ბუნებით, მთელი თავისი მახეებით. და ვეცადოთ თავი დავაღწიოთ მახეს, ნიშნავს სხვა მახეში მოვხვდეთ. როგორ მომაკვდინებლად მონოტონურია ეს ყველაფერი! გაცნობიერებამ ჩვენ ამ მახის ბუნება გვიჩვენა და ამიტომ მასში არსებობს უარყოფა ყველა მახისა. ასე რომ, გონება ახლა ცარიელია – მასში არ არის არც „მე“ და არც მახეები. ამ გონებას აქვს გაცნობიერების რაღაც სხვა განზომილება. ეს გაცნობიერება ვერ აცნობიერებს თავის გაცნობიერებას. 

შემკითხველი: ღმერთო ჩემო! ეს მეტისმეტად ძნელია. თქვენ ისეთ რამეებს ამბობთ, რაც, როგორც ჩანს, სწორია. ჟღერს როგორც ჭეშმარიტება. მაგრამ მე ჯერ აქამდე ვერ მივაღწიე. შეგიძლიათ ეს ყველაფერი სხვანაირად გამოხატოთ? შეგიძლიათ ჩემი მახიდან გამაგდოთ?

კრიშნამურტი: არავის შეუძლია გაგაგდოთ თქვენი მახიდან. არც გურუს,⁵ არც ნარკოტიკს, არც მანტრას.⁶ არავის, მათ შორის მეც. მე მითუმეტეს არ შემიძლია. ყველაფერი, რაც თქვენ უნდა გააკეთოთ, ეს არის აცნობიერებდეთ თავიდან ბოლომდე, არ დაგეფანტოთ ყურადღება მთელი ამ პროცესის განმავლობაში. გაცნობიერების ეს ახალი ხარისხი არის ყურადღება და ასეთ ყურადღებაში არ არის „მე“-ს მიერ გავლებული საზღვრები. ეს ყურადღება არის ზნეობის უმაღლესი ფორმა და ამდენად ის არის სიყვარული. ეს არის უმაღლესი წვდომა. და ყურადღება შეუძლებელია იყოს თუ თქვენ უგრძნობი ხართ ადამიანის მიერ შექმნილი ამ მახეების სტრუქტურის და ბუნების მიმართ.

შენიშვნები და განმარტებები:

1. მცენარის სახეობა რომელიც მომდინარეობს მცენარიდან იაჟუჟუნა. იაჟუჟუნა, სამფეროვანი ია (ლათ. Viola tricolor) – ერთ და ორწლოვანი ბალახოვანი მცენარის სახეობა იისებრთა ოჯახისა. გავრცელებულია ევროპასა და აზიაში. დეკორატიულ მებაღეობაში ფართოდ იყენებენ ისეთ ფორმებსა და ჯიშებს, რომლებსაც სხვადასხვა შეფერილობის ყვავილები აქვთ, აგრეთვე იაჟუჟუნასა და სხვა იების რთულ ჰიბრიდებს. ველურ იაჟუჟუნას მედიცინაში ამოსახველებელ საშუალებად იყენებენ.
2. არავერბალური კომუნიკაცია – კომუნიკაცია სიტყვების გარეშე, ხმის ტონის, მანერების, გამომეტყველების, გარეგნობის, პოზის, ჩაცმისა და ურთიერთბობისას დაკავებული მანძილის მეშვეობით. ვერბალური – ზეპირი, სიტყვიერი.
3. ცენზორი (ლათ. censor – ქონებას აღვწერ, შევაფასებ) – ძველ რომში ერთ-ერთი უმაღლესი მაგისტრატურა.
4. კონსტანტაცია _ (ფრანგ.) კონსტანტირება – რისამე დადგენა, რისამე არსებობის დადასტუირება.
5. გურუ – ტიტული ინდუიზმში, რელიგიური მასწავლებელი, სულიერი მოძღვარი. გურუს მოვალეობაა, მას მინდობილ ადამიანს ჭეშმარიტების შეცნობაში დაეხმაროს და ღმერთთან დასაბრუნებელი გზა დაანახოს. ინდუისტური ლიტერატურა ხაზს უსვამს გურუს ყოლის აუცილებლობას სულიერი რეალიზების საქმეში და მის, როგორც ღმერთის თაყვანისცემას.
6. მანტრა – (სანსკ. „საფიქრელი“) – ინდუისტური სალოცავი ფორმულა, ძირითადად მოკლე, რამდენიმე სიტყვის შემცველი გამონათქვამი სანსკრიტულ ენაზე. მანტრა მიმართულია რომელიმე ღვთაებისადმი და მის განსადიდებლად წარმოითქმის.
მანტრების უმეტესობა მარცვალი აუმ-ით იწყება, მაგალითად ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი მანტრაა შივასადმი მიმართული: aum, namah shivaaya „აუმ, თაყვანისცემა შივას!“.