არსებობს ისეთი უტყუარი ცოდნა, რომელშიც ვერც ერთი გონიერი არსება ეჭვს ვერ შეიტანს? ეს კითხვა, რომელიც ერთი შეხედვით, მარტივი ჩანს, სინამდვილეში ერთ-ერთი ურთულესთაგანია. როცა გავაცნობიერებთ ყველა იმ დაბრკოლებას, რომელიც პირდაპირი და დამაჯერებელი პასუხისაკენ მიმავალ გზაზე გვეღობება, უკვე საკმაოდ ღრმად ვიქნებით შეჭრილი ფილოსოფიურ კვლევა-ძიებაში – რადგან ფილოსოფია მხოლოდ ამგვარ ძირითად კითხვებზე პასუხის გაცემის ცდაა, მაგრამ არა დაუდევრად და დოგმატურად, როგორც ეს ყოველდღიურ ცხოვრებაში და მეცნიერებებშიც კი ხდება ხოლმე, არამედ კრიტიკულად, მას შემდეგ, რაც გამოვიკვლევთ ყველაფერს, რაც ასეთ კითხვებს თავსატეხად აქცევს და მას შემდეგ, რაც გავაცნობიერებთ მთელს იმ ბუნდოვანებას და გაურკვევლობას, რომელიც ჩვენს ყოველდღიურ აზრებს სდევს თან.

ყოველდღიურ ცხოვრებაში უტყუარად მივიჩნევთ უამრავ რაღაცას, რაც ყურადღებით განხილვის შემდეგ იმდენი აშკარა წინააღმდეგობით სავსე აღმოჩნდება, რომ მხოლოდ სერიოზული დაფიქრების შედეგად შევძლებთ გავარკვიოთ, თუ მართლაც რა შეგვიძლია ვირწმუნოთ. უტყუარობის ძიება ბუნებრივია დავიწყოთ ჩვენი არსებული ცდით, და გარკვეული აზრით, უეჭველია, რომ ცოდნა მისგან უნდა მივიღოთ. თუმცა ნებისმიერი მტკიცება იმის თაობაზე, თუ რა არის ის ცოდნა, რომელსაც ჩვენი უშუალო ცდა გვაწვდის, ადვილი შესაძლებელია, მცდარი აღმოჩნდეს. მე მეჩვენება, რომ ახლა სკამზე ვზივარ, გარკვეული ფორმის მაგიდასთან, მასზე ვხედავ ქაღალდის ფურცლებს ხელნაწერი ან ნაბეჭდი ასოებით. თავს თუ მოვაბრუნებ, ფანჯრიდან შენობებს, ღრუბლებს და მზეს დავინახავ. დარწმუნებული ვარ, რომ მზე დაახლოებით ოთხმოცდაცამეტი მილიონი მილითაა დაშორებული დედამიწას, რომ ის გავარვარებული სფეროა, რომელიც ბევრად დიდია, ვიდრე დედამიწა, რომ დედამიწის ბრუნვის გამო მზე ყოველ დილით ამოდის და რომ ასევე გაგრძელდება მომავალშიც განუსაზღვრელი დროის განმავლობაში. მჯერა, რომ თუ ჩემს ოთახში სხვა ნორმალური ადამიანი შემოვა, ისიც იმავე სკამებს, მაგიდებს და ქაღალდებს დაინახავს, რომლებსაც მე ვხედავ, და რომ მაგიდა, რომელსაც ვხედავ, იგივე მაგიდაა, რომელსაც ვგრძნობ, როცა მას ვეყრდნობი. ეს ყველაფერი იმდენად ცხადია, რომ აღნიშვნადაც კი არ ღირს, თუ მას არ მივიჩნევთ პასუხად კითხვაზე ვიცი თუ არა საერთოდ რაიმე. და მაინც ყოველივე ამაში სრულიად საფუძვლიანი ეჭვი შეიძლება შევიტანოთ და ამიტომ საჭიროა ის საგულდაგულოდ განვიხილოთ, სანამ დავრწმუნდებით, რომ ის იმ ფორმით დავადგინეთ, რომ მთლიანად არის ჭეშმარიტი.

გასაგები რომ გახდეს, თუ რა სიძნელეებზე ვსაუბრობ, მოდით, ყურადღება მაგიდას მივაპყროთ. ჩვენ ვხედავთ, რომ ის მოგრძო, ყავისფერი და პრიალაა, შეხებით ვგრძნობთ, რომ გლუვი, ცივი და მაგარია, თუ ხელს დავარტყამ, ყრუ ხმას გამოსცემს. ნებისმიერი ადამიანი, რომელიც დაინახავს ამ მაგიდას, შეეხება მას და მოისმენს ხმას, რომელსაც ის გამოსცემს, დაეთანხმება ამ აღწერას, ასე რომ, თითქოს არანაირ სიძნელეს არ უნდა წავაწყდეთ, მაგრამ როგორც კი შევეცდებით უფრო მეტი სიზუსტე დავიცვათ, მაშინვე თავსატეხი გაგვიჩნდება. თუმცა მე დარწმუნებული ვარ, რომ მაგიდა `რეალურად~ მთლიანად ერთი ფერისაა, მაგრამ მისი ის ნაწილები, რომლებიც სინათლეს აირეკლავს, სხვა ნაწილებზე უფრო ღია ფერის ჩანს, ზოგი კი არეკლილი სინათლის გამო სულაც – თეთრი. ვიცი, რომ თუ ადგილს შევიცვლი, სინათლეს მაგიდის სხვა ნაწილები აირეკლავს, და მაგიდის ზედაპირზე შეიცვლება ფერების განლაგება, რომელთა დანახვაც შეგვიძლია. მაშასადამე, გამოდის, რომ თუ ერთსა და იმავე დროს რამდენიმე ადამიანი უყურებს ამ მაგიდას, მათ შორის არ აღმოჩნდება თუნდაც ორი ისეთი, რომელიც ფერების განლაგებას ზუსტად ერთნაირად დაინახავდა, რადგან ეს ორი ადამიანი ვერ შეხედავს მაგიდას ერთი და იმავე პოზიციიდან, ხოლო პოზიციის ნებისმიერი შეცვლა იწვევს გარკვეულ ცვლილებას იმაში, თუ როგორ აირეკლება სინათლე.

ძალიან ბევრი პრაქტიკული მიზნისთვის ამ ცვლილებებს მნიშვნელობა არ აქვს, მაგრამ მხატვრისათვის ისინი ძალიან მნიშვნელოვანია: მხატვარმა უნდა უკუაგდოს ჩვევა, საგნები დაინახოს სწორედ იმ ფერის მქონედ, რომელიც, როგორც საღი აზრი გვკარნახობს, მათ რეალურად აქვთ, და უნდა მიეჩვიოს დაინახოს საგნები ისეთებად, როგორადაც ისინი გვევლინებიან. აი, აქ უკვე გვხვდება ერთ-ერთი იმ განსხვავებათაგანი, რომლებიც ფილოსოფიაში დიდ თავსატეხს გვიჩენენ – ესაა განსხვავება „მოვლენასა“ და „რეალობას“ შორის, იმას შორის, როგორადაც საგნები გვევლინებიან და როგორი არიან ისინი. მხატვარს იმის გაგება სურს, თუ როგორ გვევლინებიან საგნები, ჩვეულებრივ ადამიანსა და ფილოსოფოსს კი – როგორი არიან ისინი. თუმცა ფილოსოფოსის სურვილი გაიგოს თუ როგორია ესა თუ ის საგანი, უფრო ძლიერია, ვიდრე ჩვეულებრივი ადამიანისა და ფილოსოფოსი უფრო შეწუხებულია იმ სიძნელეებით, რომლებიც ამ კითხვაზე პასუხს ახლავს თან.

მოდით, ჩვენს მაგიდას დავუბრუნდეთ. ჩვენს მიერ დადგენილიდან აშკარაა, რომ არ არსებობს ფერი, რომელიც ამ მაგიდის ან მისი რომელიმე ერთი კონკრეტული ნაწილის უპირატეს ფერად შეიძლებოდა მიგვეჩნია – მაგიდა სხვადასხვა პოზიციიდან სხვადასხვა ფერისად გვევლინება და არ არსებობს საფუძველი იმისათვის, რომ რომელიმე მათგანი ამ მაგიდის უფრო რეალურ ფერად მივიჩნიოთ, ვიდრე სხვა. ჩვენ ისიც ვიცით, რომ თუნდაც ერთი მოცემული პოზიციიდან ფერი განსხვავებული იქნება ხელოვნური განათების პირობებში ან დალტონიზმით დაავადებული ადამიანისათვის ანდა იმ ადამიანისათვის, ვისაც ცისფერმინიანი სათვალე უკეთია, სიბნელეში კი ფერი საერთოდ დაიკარგება, თუმცა შეხებისა და სმენისათვის მაგიდა უცვლელი დარჩება. ფერი არ არის რაიმე ისეთი, რაც შინაგანია მაგიდისათვის, ის დამოკიდებულია როგორც თვით ამ მაგიდაზე, ასევე იმ ადამიანზე, რომელიც მას უყურებს და იმაზეც, თუ როგორ ეცემა სინათლე მაგიდას. როცა ჩვენს ყოველდღიურ ცხოვრებაში მაგიდის ფერის შესახებ ვსაუბრობთ, მხედველობაში მხოლოდ ის ფერი გვაქვს, რომელსაც ნორმალური ადამიანი ჩვეულებრივ მდგომარეობაში, განათების ჩვეულებრივ პირობებში ხედავს. მაგრამ იმ ფერებსაც, რომლებიც განსხვავებულ პირობებში ვლინდება, ზუსტად ასეთივე უფლება აქვთ იმისა, რომ რეალურად ჩავთვალოთ. და ამიტომ, მიკერძოების თავიდან ასაცილებლად, იძულებული ვართ განვაცხადოთ, რომ მაგიდას თავისთავად არ აქვს რაიმე ერთი კონკრეტული ფერი.

ზუსტად იგივე შეგვიძლია ვთქვათ მაგიდის მასალის მიმართაც. შეუიარაღებელი თვალითაც მოვახერხებთ მისი ბოჭკოების დანახვას, თუმცა მაგიდა გლუვი და სწორი გვეჩვენება. მიკროსკოპით თუ დავაკვირდებით, შევნიშნავთ, რომ ის უსწორმასწოროა, ზოგან ამობურცული, ზოგან კი ჩაღრმავებული, დავინახავთ ყველა იმ განსხვავებას, რომელსაც შეუიარაღებელი თვალით ვერ აღვიქვამთ. ამ ორიდან რომელია „რეალური“ მაგიდა? ბუნებრივად ჩნდება ცთუნება, რომ უფრო რეალური ვუწოდოთ იმას, რაც მიკროსკოპით დავინახეთ, თუმცა ისიც, თავის მხრივ, შეიცვლება კიდევ უფრო ძლიერი მიკროსკოპით დაკვირვებისას. მაგრამ თუ ვერ ვენდობით იმას, რაც შეუიარაღებელი თვალით დავინახეთ, რატომ უნდა ვენდოთ იმას, რასაც მიკროსკოპით ვხედავთ? ასე რომ, ჩვენი გრძნობების იმედი, რომელიც კვლევის დასაწყისში გვქონდა, კვლავ გაგვიცრუვდა.

უკეთესი მდგომარეობა არც მაგიდის ფორმასთან დაკავშირებით შეიქმნება. ჩვენ მიჩვეული ვართ საგნების „რეალური“ ფორმის შესახებ მსჯელობას და თანაც ამას ისე დაუფიქრებლად ვაკეთებთ, რომ ვიჯერებთ კიდეც, თითქოს მართლაც ვხედავთ რეალურ ფორმებს. მაგრამ სინამდვილეში, როგორც კი რაიმე საგნის დახატვას შევეცდებით, აღმოვაჩენთ, რომ მოცემული საგანი განსხვავებული პოზიციიდან განსხვავებული ფორმით წარმოგვიდგება, რაშიც ყველა შეიძლება დარწმუნდეს. თუ ჩვენი მაგიდა „რეალურად“ მართკუთხაა, მაშინ ის თითქმის ყველა წერტილიდან ორი მახვილი და ორი ბლაგვი კუთხის მქონედ წარმოგვიდგება. თუ მისი მოპირდაპირე გვერდები პარალელურია, გვეჩვენება, რომ ისინი ერთმანეთს გადაკვეთენ; თუ თანაბარი სიგრძისა არიან, მაყურებელთან უფრო ახლოს მყოფი კიდე უფრო გრძლად მოგვეჩვენება. ჩვეულებრივ, როცა მაგიდას ვუყურებთ, ყოველივე ამას ვერ ვამჩნევთ, რადგან ცდამ გვასწავლა, რომ „რეალური“ ფორმა უნდა ავაგოთ იმ ფორმისაგან, რომელსაც ვხედავთ, ხოლო „რეალური“ ფორმა კი სწორედ ისაა, რაც ჩვენ, როგორც უბრალო მოკვდავთ, გვაინტერესებს. მაგრამ ის, რასაც ვხედავთ, არ არის „რეალური“ ფორმა; ეს ფორმა არის რაღაც, რაზეც იმის საფუძველზე დავასკვნით, რასაც ვხედავთ. და ის კი, რასაც ვხედავთ, გამუდმებით იცვლის ფორმას, როცა ოთახში გადავადგილდებით. ასე რომ, ამ შემთხვევაშიც ჩვენი გრძნობები, როგორც ჩანს, თვით მაგიდის შესახებ კი არ გვაწვდიან ჭეშმარიტებას, არამედ მხოლოდ იმის შესახებ, თუ როგორ გვევლინება იგი.

ამავე სიძნელეებს ვაწყდებით შეხების შეგრძნების განხილვის დროსაც. სწორია, რომ მაგიდა ყოველთვის სიმაგრის შეგრძნებას გვიჩენს და ჩვენ ვგრძნობთ, რომ ის ეწინააღმდეგება დაწოლას. მაგრამ ამის შეგრძნება დამოკიდებულია იმაზე, თუ რამდენად ძლიერად ვაწვებით მაგიდას და იმაზეც, თუ სხეულის რომელი ნაწილით ვაკეთებთ ამას. ამდენად, ვერ დავუშვებთ, რომ ის განსხვავებული შეგრძნებები, რომლებიც დამოკიდებულია განსხვავებულ დაწოლასა ან სხეულის განსხვავებულ ნაწილზე, პირდაპირ ავლენენ მაგიდის რაიმე კონკრეტულ თვისებას. საუკეთესო შემთხვევაში, შეგვიძლია იმის დაშვება, რომ ისინი რაიმე თვისების მინიშნებებია და რომ შესაძლებელია ეს თვისება წარმოშობდეს ყველა ამ შეგრძნებას, თუმცა რეალურად ის არც ერთ მათგანში არ გვეძლევა. იგივე, კიდევ უფრო მეტი დამაჯერებლობით შეგვიძლია გავიმეოროთ იმ ხმების მიმართ, რომელსაც გამოსცემს მაგიდა მასზე ხელის დარტყმისას.

ამდენად, აშკარაა, რომ რეალური მაგიდა, თუ ასეთი რამ საერთოდ არსებობს, არ არის იგივე, რასაც უშუალოდ აღვიქვამთ მხედველობით, შეხებით ან სმენით. რეალური მაგიდა, თუ ასეთი რამ საერთოდ არსებობს, უშუალოდ კი არ გვეძლევა, არამედ მასზე დავასკვნით უშუალოდ მოცემულიდან. აქედან გამომდინარე, ორი მეტად რთული კითხვა წამოიჭრება, სახელდობრ: 1) არსებობს კი საერთოდ რეალური მაგიდა? და 2) თუ არსებობს, რა სახის ობიექტი შეიძლება იყოს ის?

ამ კითხვების გააზრებაში დაგვეხმარება რამდენიმე განსაზღვრული და ნათელი მნიშვნელობის მქონე მარტივი ტერმინი. მოდით, იმას, რასაც შეგრძნებებიდან უშუალოდ ვიგებთ „გრძნობადი მონაცემები“ ვუწოდოთ: ამაში ვგულისხმობ ფერს, ხმებს, სუნს, სიმაგრეს, სიუხეშეს და ა.შ. ამგვარი მონაცემების უშუალო წვდომას „შეგრძნება“ ვუწოდოთ. ამდენად, ფერის დანახვისას ყოველთვის ფერის შეგრძნება გვექნება, თუმცა თვითონ ფერი გრძნობადი მონაცემია და არა შეგრძნება. ფერი არის სწორედ ის, რასაც უშუალოდ ვწვდებით, და თვითონ ეს წვდომა – შეგრძნებაა. ცხადია, რომ თუ რაიმე უნდა ვიცოდეთ მაგიდის შესახებ, ამის გაგება შესაძლებელია გარკვეული გრძნობადი მონაცემების – ყავისფერი, მოგრძო ფორმა, სიგლუვე და ა.შ. – დახმარებით, რომლებსაც ჩვენ მაგიდასთან ვაკავშირებთ. მაგრამ ზემოთ აღნიშნული საფუძვლის ძალით, ვერ ვიტყვით, რომ მაგიდა არის გრძნობადი მონაცემები ან თუნდაც იმას, რომ გრძნობადი მონაცემები მაგიდის უშუალო თვისებებია. ამდენად წამოიჭრება გრძნობადი მონაცემების მიმართების პრობლემა რეალურ მაგიდასთან, თუკი დავუშვებთ, რომ ასეთი რამ არსებობს.

რეალურ მაგიდას, თუ იგი არსებობს, დავარქვათ „ფიზიკური ობიექტი“. მაშასადამე, ჩვენ უნდა გავიაზროთ ფიზიკური ობიექტებისადმი გრძნობადი მონაცემების მიმართების პრობლემა. ყველა ფიზიკური ობიექტის ერთობლიობას „მატერიას“ უწოდებენ. ამდენად, ჩვენი ორი კითხვა ახლა ასეთნაირად შეგვიძლია ჩამოვაყალიბოთ: 1) არსებობს თუ არა ისეთი რამ, როგორიცაა მატერია? 2) თუ არსებობს, როგორია მისი ბუნება?

ფილოსოფოსი, რომელმაც პირველმა ყველაზე მკაფიოდ ჩამოაყალიბა არგუმენტები იმ აზრის დასაცავად, რომ ჩვენი გრძნობების უშუალო ობიექტები არ უნდა მივიჩნიოთ ჩვენგან დამოუკიდებლად არსებულად, იყო ეპისკოპოსი ბერკლი (1683-1753). მისი შრომის: „Three Dialogues between Hyles and Philonous, in Opposition to Sceptics and Atheists“, მიზანია დაამტკიცოს, რომ ისეთი რამ, როგორიცაა მატერია საერთოდ არ არსებობს, და რომ სამყარო სხვა არაფრისაგან შედგება გარდა გონებისა და მისი იდეებისა. ჰილასს სჯერა მატერიის არსებობის, მაგრამ ის ვერავითარ წინააღმდეგობას ვერ უწევს ფილონუსს, რომელიც მას დაუნდობლად აყენებს წინააღმდეგობებისა და პარადოქსების წინაშე და საბოლოოდ მატერიის უარყოფას ისეთნაირად წარმოგვიდგენს, თითქოსდა ის საღ აზრთან სრულ თანხმობაშია. მათი კამათისას გამოყენებული არგუმენტები განსხვავებული ღირებულებისაა: ზოგიერთი მათგანი მნიშვნელოვანი და დასაბუთებულია, სხვები არადამაჯერებელი და სოფისტური. მაგრამ ბერკლის დამსახურებად უნდა ჩაითვალოს შემდეგი გარემოება: მან გვიჩვენა, რომ შესაძლებელია უარვყოთ მატერიის არსებობა აბსურდამდე მისვლის გარეშე და რომ თუკი არის ჩვენგან დამოუკიდებლად არსებული რაიმე საგანი, ის არ შეიძლება ჩვენი შეგრძნებების უშუალო ობიექტი იყოს.

როდესაც მატერიის არსებობის საკითხს ვაყენებთ, ორი განსხვავებული კითხვა წამოიჭრება და ორივე ეს მნიშვნელოვანი კითხვა მკაფიოდ უნდა ჩამოყალიბდეს. ჩვეულებრივ, „მატერიაში“ ვგულისხმობთ რაღაცას, რაც „გონების“ საპირისპიროა, რაც, ჩვენი აზრით, გარკვეულ ადგილს იკავებს სივრცეში და სავსებით მოკლებულია აზროვნების ყოველგვარ უნარს და ცნობიერებას. არსებითად, ბერკლი სწორედ ასეთნაირად გაგებულ მატერიას უარყოფს. სხვა სიტყვებით, ის იმას კი არ უარყოფს, რომ გრძნობადი მონაცემები, რომლებსაც ჩვენ, ჩვეულებრივ, მაგიდის არსებობის ნიშნებად მივიჩნევთ მართლაც არის რაღაცის, ჩვენგან დამოუკიდებლად არსებულის ნიშნები, არამედ იმას, რომ ეს რაღაც არამენტალურია, რომ ის არც გონებაა და არც იდეები, რომლებითაც გონებაა დაკავებული. ის აღიარებს, რომ უნდა იყოს რაღაც, რაც განაგრძობს არსებობას მაშინაც, როცა ჩვენ გავდივართ ოთახიდან ანდა თვალებს ვხუჭავთ. და რომ ის, რასაც ჩვენ მაგიდის დანახვას ვუწოდებთ, მართლაც გვაძლევს საფუძველს ვირწმუნოთ რაღაც, რაც მაშინაც არის, როცა მას ვერ ვხედავთ. მაგრამ ბერკლი თვლის, რომ ეს რაღაც არ შეიძლება თავისი ბუნებით რადიკალურად განსხვავებული იყოს იმისაგან, რასაც ვხედავთ, არ შეიძლება მთლიანად იყოს დამოუკიდებელი საზოგადოდ ხედვისაგან, თუმცა ის დამოუკიდებელი უნდა იყოს ჩვენი ხედვისაგან. ასეთნაირად, ის მიდის „რეალური“ მაგიდის, როგორც ღმერთის გონებაში არსებული იდეის აღიარებამდე. ასეთ იდეას აქვს პერმანენტულობა და ჩვენგან დამოუკიდებლობა, და თანაც ის აღარ არის – როგორც ეს სხვა შემთხვევაში იქნებოდა – რაღაც სრულიად შეუმეცნებადი რამ, ე.ი. ისეთი რამ, რაზეც ჩვენ შეგვიძლია მხოლოდ დავასკვნათ და რასაც პირდაპირ და უშუალოდ ვერასოდეს მივწვდებით.

ბერკლის შემდეგ სხვა ფილოსოფოსებიც ამტკიცებდნენ, რომ თუმცა მაგიდის არსებობა არ არის დამოკიდებული იმაზე, ვხედავ თუ არა მე მას, მისი არსებობა დამოკიდებულია რომელიმე გონების მიერ მის ხედვაზე (ან შეგრძნებაში მოცემულობაზე). ოღონდ გონება აუცილებლად ღმერთის გონება არაა, უფრო ხშირად მასში იგულისხმება სამყაროს კოლექტიური გონება. ამ თვალსაზრისს ისინი, ისევე როგორც ბერკლი, ძირითადად იმის გამო იცავენ, რომ მათი აზრით, არ არსებობს არაფერი რეალური – ყოველ შემთხვევაში, ისეთი რამ, რაც ვიცით, რომ რეალურია – გარდა გონების, აზრებისა და გრძნობებისა. არგუმენტი, რომლითაც ისინი თავიანთ თვალსაზრისს იცავენ, შეიძლება დაახლოებით ასე ჩამოვაყალიბოთ: „ყველაფერი, რისი მოაზრებაც შეიძლება, არის იდეა იმ ადამიანის გონებაში, რომელიც ფიქრობს; ამდენად, შეუძლებელია რაიმეს მოაზრება გარდა გონებაში არსებული იდეებისა; მაშასადამე, სხვა ყველაფერი მიუწვდომელია, და რაც მიუწვდომელია, შეუძლებელია არსებობდეს“.

ვფიქრობ, რომ ასეთი არგუმენტი მცდარია. ცხადია, რომ ამ არგუმენტის ავტორებს ის არც ასე მოკლედ და არც ასე უხეშად არ ჩამოუყალიბებიათ. თუმცა, მიუხედავად ამ არგუმენტის მართებულობის ან უმართებულობისა, ის ფართოდ გავრცელდა ამა თუ იმ ფორმით და ძალიან ბევრი ფილოსოფოსი, იქნებ მათი უმრავლესობაც, ფიქრობდა, რომ არ არსებობს არაფერი გარდა გონების და მისი იდეებისა. ამ ფილოსოფოსებს „იდეალისტებს“ უწოდებენ. მატერიის შესახებ საუბარს რომ იწყებენ, ეს ფილოსოფოსები ან, ბერკლის კვალად, აცხადებენ, რომ მატერია სხვა არაფერია, გარდა იდეების კოლექციისა, ან, ვთქვათ, ლაიბნიცის (1646-1716) მსგავსად, დარწმუნებული არიან, რომ ის, რაც ჩვენ გვევლინება როგორც მატერია, სინამდვილეში არის მეტ-ნაკლებად რუდიმენტული სულების, მონადების კრებული.

და მაინც, ეს ფილოსოფოსები, რომლებიც უკუაგდებენ მატერიას როგორც გონების საპირისპიროს, მაინც სცნობენ მას, თუმცა განსხვავებული აზრით. გავიხსენოთ, რომ ჩვენ ორი კითხვა დავსვით, სახელდობრ: 1) არსებობს საერთოდ რეალური მაგიდა? და 2) თუ არსებობს, რა სახის ობიექტი შეიძლება იყოს ის? ორივე, ბერკლიც და ლაიბნიციც უშვებენ რეალური მაგიდის არსებობას, მაგრამ ბერკლი აცხადებს, რომ ეს არის ღმერთის გონებაში არსებული გარკვეული იდეა, ლაიბნიცი კი თვლის, რომ ეს არის სულების ერთობლიობა. ამრიგად, ჩვენს პირველ კითხვას ორივე მათგანი დადებითად პასუხობს, და მხოლოდ მეორე კითხვაზე პასუხისას განსხვავდება მათი აზრი ჩვეულებრივ მოკვდავთა თვალსაზრისისაგან. ფილოსოფოსთა უმრავლესობა თითქოს ეთანხმება იმას, რომ არსებობს რეალური მაგიდა; თითქმის ყველა მათგანი ეთანხმება იმასაც, რომ მიუხედავად იმისა, თუ რამდენადაა დამოკიდებული ჩვენზე ჩვენი გრძნობადი მონაცემები, – ფერი, ფორმა, სიგლუვე და ა.შ., – მათი წარმოშობა არის ნიშანი რაღაც ჩვენგან დამოუკიდებლად არსებულისა, რაღაცისა, რაც შეიძლება მთლიანად განსხვავდება ჩვენი გრძნობადი მონაცემებისაგან, მაგრამ ის მაინც უნდა განვიხილოთ როგორც ამ გრძნობადი მონაცემების გამომწვევი ყოველთვის, როცა სათანადო მიმართება გვაქვს რეალურ მაგიდასთან.

აშკარაა, რომ ეს საკითხი, რომლის თაობაზეც ფილოსოფოსები თანხმობას აღწევენ, ანუ თვალსაზრისი, რომ არსებობს რეალური მაგიდა, მიუხედავად იმისა, თუ რა ბუნებისაა იგი – სასიცოცხლო მნიშვნელობის მქონეა და ამდენად, სანამ გადავალთ მეორე კითხვაზე, რომელიც რეალური მაგიდის ბუნებას ეხება, ღირს იმის გარკვევა, თუ რა არგუმენტები არსებობს ამ თვალსაზრისის გასაზიარებლად.

კარგი იქნება, თუ მსჯელობის გაგრძელებამდე ჯერ იმას გავაცნობიერებთ, რაც აქამდე დავადგინეთ. აღმოჩნდა, რომ ჩვენი გრძნობები არ გვაწვდის ცოდნას იმ ტიპის ჩვეულებრივი საგნის შესახებ, რომელიც, ჩვენი ვარაუდით, გრძნობათა ორგანოების საშუალებით გვეძლევა. ის, რასაც გრძნობები უშუალოდ გვაწვდიან არის არა ჭეშმარიტება ამ ობიექტის, როგორც ჩვენგან დამოუკიდებლად არსებულის შესახებ, არამედ ჭეშმარიტებაა მხოლოდ იმ გარკვეულ გრძნობად მონაცემებზე, რომლებიც, როგორც ჩანს, დამოკიდებულია ჩვენსა და ამ ობიექტს შორის არსებულ მიმართებებზე. ამრიგად, ის, რასაც ჩვენ უშუალოდ ვხედავთ და ვგრძნობთ, უბრალოდ „მოვლენაა“, რომელსაც ჩვენ მის უკან არსებული რაღაც „რეალობის“ ნიშნად ვთვლით. მაგრამ თუ ის, რაც გვევლინება არ არის რეალობა, მაშინ გვაქვს კი რაიმე საშუალება იმის გასაგებად, საერთოდ არსებობს რაიმე რეალობა თუ არა? და თუ არსებობს, გვაქვს კი რაიმე საშუალება იმისათვის, რომ გავარკვიოთ, როგორია ეს რეალობა?

ასეთი კითხვები საგონებელში გვაგდებენ, ძნელია იმის გაცნობიერებაც, რომ ყველაზე საფუძვლიანი ჰიპოთეზაც კი შეიძლება ჭეშმარიტი არ აღმოჩნდეს. ჩვენი ნაცნობი მაგიდა, რომელიც აქამდე მხოლოდ უმნიშვნელო აზრს თუ აღძრავდა ჩვენში, ასეთნაირად გადაიქცა მოულოდნელი შესაძლებლობებით აღსავსე პრობლემად. ერთადერთი, რაც მის შესახებ ვიცით, ისაა, რომ ეს მაგიდა არ არის ის, რადაც გვეჩვენება. ეს მოკრძალებული შედეგი ვარაუდების გამოთქმის სრულ თავისუფლებას გვანიჭებს. ლაიბნიცი ფიქრობს, რომ ის სულების ერთობლიობაა, ბერკლი – რომ ის ღმერთის გონებაში არსებული იდეაა, სერიოზული მეცნიერება არანაკლებ გვაოგნებს და გვიმტკიცებს, რომ ის უწესრიგოდ მოძრავი მრავალრიცხოვანი ელექტრონული მუხტების კოლექციაა.

ყველა ამ მოულოდნელ შესაძლებლობებს შორის ეჭვის ხმაც გაისმის, რომ იქნებ მაგიდა სულაც არ არსებობს. ფილოსოფიას, თუ არ ძალუძს, რომ ჩვენს ყველა კითხვას უპასუხოს, კითხვების დასმის ძალა მაინც შესწევს, რაც ჩვენს სამყაროს უფრო საინტერესოს ხდის და გვიჩვენებს იმ უცნაურობას და საოცრებას, რაც თუნდაც ჩვენი ყოველდღიური ცხოვრების ყველაზე ჩვეულებრივი საგნების ზედაპირს მიღმა იმალება.