ძალადობის ყველაზე უფრო ნორმალურ და ყველაზე ნაკლებად პათოლოგიურ ფორმას წარმოადგენს სათამაშო აგრესია. ჩვენ მას ვაწყდებით, იქ, სადაც იგი გამოიყენება სიმარდის დემონსტრირების მიზნებისათვის და არა ნგრევისათვის, სადაც იგი არაა მოტივირებული სიძულვილით ან დესტრუქციულობით. სათამაშო აგრესიის მრავალრიცხოვანი მაგალითის მოტანა შეიძლება, დაწყებული პრიმიტიული ტომების სამხედრო თამაშობებიდან და დამთავრებული ძენ-ბუდიზმში ხმლებით ბრძოლის ხელოვნებით. ყველა ამ სამხედრო თამაშის მიზანი არაა მოწინააღმდეგის მოკვლა. რასაკვირველია, როცა ჩვენ ვამტკიცებთ, რომ სათამაშო აგრესიის დროს არ შეიძლება ადგილი ჰქონდეს ნგრევის ნებას, მხედველობაში გვაქვს მხოლოდ ამგვარი თამაშების იდეალური ტიპი. პრაქტიკულად, თამაშის ზუსტად დადგენილი წესების გარეთ ხშირად შეიძლება შემჩნევა გაუცნობიერებელი აგრესიისა და დესტრუქციულობის. მაგრამ, ამ შემთხვევაშიც კი ძირითად მოტივაციას წარმოადგენს ის, რომ ადამიანი გვიჩვენებს თავის სიმარჯვეს და არა რაღაცის ნგრევის სურვილს.

ბევრად უფრო დიდი პრაქტიკული მნიშვნელობა აქვს რეაქტიულ ძალადობას. ძალადობა, რომელიც გამომჟღავნდება სიცოცხლის, თავისუფლების, ღირსებებისა და აგრეთვე, საკუთარი ან სხვისი ქონების დაცვის დროს. მას შიშში აქვს ფესვი გამდგარი და ალბათ, სწორედ, ამიტომაც ვხვდებით ძალადობის ამ ფორმას ყველაზე უფრო ხშირად; ეს შიში შეიძლება იყოს რეალური ან ხელოვნური, გაცნობიერებული ან არაცნობიერი. ძალადობის მოცემული ტიპი ემსახურება სიცოცხლეს და არა სიკვდილს; მის მიზანს წარმოადგენს დაცვა და არა ნგრევა. ის წარმოიშვება არა მხოლოდ ირაციონალური ჟინისაგან, არამედ რამდენადმე გონივრული გაანგარიშებიდან, ასე რომ, მიზანი და საშუალება მეტნაკლებად ეფარდება ერთმანეთს. გამომდინარე უმაღლესი სულიერი მოსაზრებიდან, შეიძლება შედავება, რომ მკვლელობა, თვითდაცვის მიზნითაც კი არ შეიძლება გამართლებულ იქნას მორალური თვალსაზრისით; მაგრამ, უმრავლესობა, ვინც იზიარებს ამ შეხედულებას, დაგვეთანხმება, რომ სიცოცხლის დაცვისათვის ძალის გამოყენება თავისი არსით წარმოადგენს მაინც რაღაც სხვაგვარს, ვიდრე ძალადობის გამოყენება, რომელიც ემსახურება ნგრევას ნგრევისათვის.

ხშირად, საფრთხის შეგრძნება და მისგან გამომდინარე რეაქტიული ძალადობა ეყრდნობა არა რეალურ მონაცემებს, არამედ აზროვნების მანიპულაციებს; პოლიტიკური და რელიგიური წინამძღოლები არწმუნებენ თავიანთ მომხრეებს, რომ მათ ემუქრება ვინმე მტერი, აღუძრავენ ამგვარად რეაქტიული მტრობის სუბიექტურ გრძნობას. სწორედ, მას ეფუძნება კაპიტალისტური და კომუნისტური მთავრობების, აგრეთვე რომაულ-კათოლიკური ეკლესიის მიერ დადგენილი განსხვავება სამართლიან და უსამართლო ომებს შორის, რაც დიდად საეჭვოა, რადგანაც თითოეულ მოწინააღმდეგე მხარეს შეუძლია წარმოადგინოს თავისი პოზიცია დაცვის სახით. თითქმის არ ჰქონია ადგილი ისეთ აგრესიულ ომს, რომელიც არ შეიძლებოდა წარმოდგენილიყო როგორც თავდაცვითი ომი. საკითხი იმის შესახებ, თუ ვის ჰქონდა უფლება ეთქვა თავის თავზე, რომ იგი თავს იცავდა, ჩვეულებრივ გადაწყდება გამარჯვებულის მიერ, და მხოლოდ იშვიათად, თანაც გაცილებით უფრო გვიან, უფრო ობიექტური ისტორიკოსების მიერ. ყოველი ომის თავდაცვითი სახით წარმოდგენის ტენდენცია გვიჩვენებს შემდეგს: ჯერ ერთი, ადამიანთა უმრავლესობა, ყოველ შემთხვევაში ბევრ ცივილიზებულ ქვეყანაში თავს ნებას არ აძლევს დაეთანხმოს მკვლელობასა და სიკვდილს, თუკი წინასწარ არ დაარწმუნებენ მათ, რომ ისინი ამას სჩადიან თავისი სიცოცხლისა და თავისუფლების დაცვისათვის; მეორეც, ეს გვიჩვენებს თუ როგორი იოლია მილიონობით ადამიანის დარწმუნება იმაში, რომ თითქოსდა მათ ემუქრება თავდასხმის საშიშროება და ამიტომაც, თავი უნდა დაიცვან. სხვისი გავლენისადმი ეს მიდრეკილება, უპირველეს ყოვლისა ეყრდნობა დამოუკიდებელი აზროვნებისა და მგრძნობელობის ნაკლებობას, აგრეთვე, ადამიანთა დიდი უმრავლესობის, თავიანთ პოლიტიკურ წინამძღოლზე ემოციურ დამოკიდებულებას. თუკი ეს დამოკიდებულება არსებობს, მაშინ თითქმის ყველა მოსაზრება, რომელიც გამოითქმება საკმაოდ მომთხოვნი და დამაჯერებელი ფორმით, სიმართლედ მიიჩნევა. ფსიქოლოგიური შედეგები, რა თქმა უნდა ერთნაირია, იქნება ეს მოჩვენებით თუ ნამდვილ საშიშროებაზე ლაპარაკი. ადამიანები გრძნობენ საფრთხეს და მზად არიან საკუთარი თავის დაცვისათვის ხოცონ და ანგრიონ. ამგვარ მექანიზმს ჩვენ ვპოულობთ დევნის პარადოინალური მანიის დროს, მხოლოდ აქ, ლაპარკია ცალკეულ ადამიანზე და არა ჯგუფის შესახებ, მაგრამ ორივე შემთხვევაში ინდივიდი სუბიექტურად განიცდის და აგრესიულად რეაგირებს მასზე. რეაქტიული ძალადობის მეორე ტიპი წარმოიშვება ფრუსტრაციით. აგრესიული ქცევა შესამჩნევი ხდება ცხოველებში, ბავშვებსა და უფროსებში, როცა დაუკმაყოფილებელი რჩება მათი სურვილები ან მოთხოვნილებები. ამგვარი აგრესიული ქცევა არის მცდელობა, ხშირად ფუჭი, ძალით მოიპოვონ ის, რაც ვიღაცას ჩამოერთვა. ამასთანავე, ცხადია, რომ ლაპარაკია სიცოცხლის სამსახურში ჩაყენებული აგრესიის შესახებ, მაგრამ არა ნგრევისათვის. ვინაიდან, მოთხოვნილებათა და სურვილთა ფრუსტრაცია უმრავლეს საზოგადოებაში იყო და დღემდე რჩება ჩვეულებრივ მოვლენად, ამიტომაც გაკვირვებად არ ღირს, რომ ძალადობა და აგრესია გამუდმებით წარმოიშობა და თავს ამჟღავნებს.

ფრუსტრაციიდან გამომდინარე აგრესია ენათესავება შურისა და ეჭვიანობიდან წარმოშობილ მტრობას. როგორც ეჭვიანობა, ასევე შურიც წარმოადგენს ფრუსტრაციის სპეციფიკურ სახეს. ისინი გამომდინარეობენ იქიდან, რომ B ფლობს რაღაც ისეთს, რაც სურს ჰქონდეს A-ს ან B-ს, უყვარს ვინმე, რომლის სიყვარულს ცდილობს A. A-ში იღვიძებს B-სადმი მტრობა, რომელიც იღებს იმას, რაც სურს ჰქონდეს, მაგრამ არ შეუძლია, A-ს. შური და ეჭვიანობა ფრუსტრაციებია, რომლებიც მწვავდება იმითაც, რომ A არამც თუ ვერ იღებს სასურველს, არამედ ვიღაც სხვა მის ნაცვლად სარგებლობს ამით. ძმის მკვლელი კაენის ისტორია, ასევე იოსებისა და მისი ძმების ამბავი წარმოადგენს ეჭვიანობისა და შურის კლასიკურ მაგალითს. ფსიქოანალიტიკური ლიტერატურა შეიცავს უხვ კლინიკურ ცნობებს ამ ფენომენის შესახებ.

შემდეგი ტიპი, რომელიც თუმცა კი ენათესავება რეაქტიულ ძალადობას, მაინც ერთი ნაბიჯით ახლოსაა პათოლოგიურთან, – არის შურისძიებითი ძალადობა. რეაქტიული ძალადობის დროს ხდება ზიანის თავიდან აცილება, და ამიტომაც, ბიოლოგიური ფუნქციის ეს სახეობა ემსახურება სიცოცხლის გადარჩენას. შურისძიებით ძალადობის დროს პირიქით, ზიანი უკვე მიყენებულია, ასე რომ, ძალის გამოყენება უკვე აღარ წარმოადგენს დაცვის ფუნქციას. მას აქვს ირაციონალური ფუნქცია მაგიური სახით, როგორმე, კვლავ აღუსრულებლად აქციოს ის, რაც რეალურად მოხდა. შურისძიებით ძალადობას ვამჩნევთ ცალკეულ პიროვნებებთან, აგრეთვე პრიმიტიულ და ცივილიზებულ ჯგუფებთან. თუკი, ჩვენ გავაანალიზებთ ამ ტიპის ძალადობის ირაციონალურ თვისებას, მაშინ შევძლებთ ერთი ნაბიჯით წინ წაწევას. შურისძიების მოტივი ჯგუფის ან ცალკეული ინდივიდის ძალის პროდუქტულობის უკუპროპორციულია. სუსტსა და ხეიბარს არ გააჩნია სხვა შესაძლებლობა თავისი თავის შერყეული პატივისცემის აღდგენისა, გარდა „ტეხ ტალიონის“ (თვალი თვალის წილ, კბილი კბილის წილ) შესაბამისი შურისძიების. ნაყოფიერად მცხოვრები ადამიანი, პირიქით, სრულიად ან თითქმის სრულიად არ საჭიროებს ამას, თუკი მას შეუბღალავენ თავმოყვარეობას, შეურაცხყოფენ ან გულს დაუკოდავენ, იგი სწორედ თავისი ნაყოფიერი ცხოვრების წყალობით, ივიწყებს იმას, რაც მას წარსულში აკადრეს. მისი შემოქმედებითი უნარი მჟღავნდება უფრო ძლიერად, ვიდრე მისი შურისძიების მოთხოვნილება. ამ ანალიზის სისწორე იოლად დასტურდება, როგორც ცალკეული ინდივიდის, ასევე საზოგადოებრივ სფეროსთან ემპირიული მონაცემების გამოყენების მეშვეობით. ფსიქოანალიტიკური მასალა გვიჩვენებს, რომ ჯანსაღი, ნაყოფიერი ადამიანი ნაკლებად მოტივირებულია შურისძიების წყურვილით, ვიდრე ნევროტიკი, რომლისათვისაც ძნელია სრულყოფილი, დამოუკიდებელი ცხოვრების წარმართვა და რომელიც გადაიხრება ხშირად იმისაკენ, რათა მთელი თავისი არსებობა, შურისძიების გამო, საფრთხეში ჩააგდოს. მძიმე ფსიქიკური დაავადებების შემთხვევაში შურისძიება ხდება ცხოვრების გაბატონებული მიზანი, ვინაიდან შურისძიების გარეშე არა მხოლოდ თავისი თავის პატივისცემა და საკუთარი ღირსების გრძნობა, არამედ იდენტურობის განცდაც რღვევის საშიშროების ქვეშ იმყოფება. შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ჩამორჩენილ ჯგუფებში შურისძიების გრძნობა (მაგალითად – ეროვნული მარცხის გამო), როგორც ჩანს, წარმოადგენს ყველაზე უფრო ძლიერს. ასე, მაგალითად, წვრილი ბურჟუაზია, რომელსაც ინდუსტრიულ საზოგადოებაში წილად ხვდა ყველაზე უარესად ყოფნა, მრავალ ქვეყანაში წარმოადგენს შურისძიების, რასისტული და ნაციონალისტური გრძნობების მთავარ წყაროს. „პროექტული გამოკითხვის“ დროს იოლად შეიძლება კორელაციის დადგენა შურისძიების გრძნობის ინტენსივობასა და ეკონომიურ და კულტურულ გაღატაკებას შორის. შედარებით ძნელია შურისძიების სწორად გაგება პრიმიტიულ საზოგადოებებში. მრავალ მათგანში ჩვენ ვნახულობთ შურისძიების ინტენსიურ და ინსტიტუციონალიზირებულ გრძნობასა და მოდელებსაც კი და მთელი ჯგუფი თავს ვალდებულად გრძნობს შური იძიოს, თუკი ერთ-ერთ მის წევრს ზიანი აქვს მიყენებული. აქ, გადამწყვეტი როლი შეუძლია ითამაშოს ორმა ფაქტორმა. პირველი საკმაოდ ზუსტად შეესაბამება ზემოთ ნახსენებ – ფსიქიკური სიღატაკის ატმოსფეროს, რომელიც გაბატონებულია პრიმიტიულ ჯგუფებში, რაც შურისძიებას აქცევს აუცილებელ საშუალებად დაკარგულის კომპენსაციისათვის, მეორე ფაქტორი – ნარცისიზმია. აქ მსურდა დავკმაყოფილებულიყავი შემდეგი კონსტატაციით: პრიმიტიულ ჯგუფებში ბატონობს იმდენად ინტენსიური ნარცისიზმი, რომ ჯგუფის წევრის საკუთარ თავზე დიდი წარმოდგენის ყოველგვარი დისკრედიტაცია განსაკუთრებით დამღუპველ ზემოქმედებას ახდენს მათზე და გარდაუვალად იწვევს ძლიერ მტრობას.

შურისძიებით ძალადობასთან მჭიდრო კავშირშია დესტრუქციულობის შემდეგი სახეობა, რომელიც შეიძლება აიხსნას რწმენის შერყევით, რასაც ხშირად ადგილი აქვს ბავშვის ცხოვრებაში. რას ნიშნავს „რწმენის შერყევა“?

ბავშვი თავის ცხოვრებას იწყებს სიყვარულის, სიკეთისა და სამართლიანობის რწმენით. ძუძუთა ბავშვი მინდობილია დედის ძუძუებს; მას იმედი აქვს, რომ დედა მზადაა გადაეფაროს მას როცა ცივა და მოუაროს როცა ავადაა. ბავშვის ეს ნდობა შეიძლება მიმართული იყოს მამის, დედის, ბებიის, ბაბუის ან რომელიმე სხვა ახლობელი პირისადმი; ასევე შეიძლება გამოიხატოს, როგორც ღმერთისადმი რწმენა. მრავალ მოზარდთან ეს რწმენა ადრეულ ბავშვობაში განიცდის რღვევას, ბავშვი უსმენს თუ როგორ ცრუობს მამა, ის განიცდის მის ლაჩრულ შიშს დედისადმი, თანაც მამას არაფრად უღირს ბავშვის გაბრიყვება, რათა დაამშვიდოს იგი; ბავშვი თვალყურს ადევნებს მშობლებს სქესობრივი ცხოვრების დროს, ამასთანავე მამა, შესაძლებელია, მას წარმოუდგება უხეშ ცხოველად; იგი საცოდავია და დაშინებული, მაგრამ ვერც დედა, ვერც მამა, რომლებიც თითქოსდა ასე ზრუნავენ მის კეთილდღეობაზე, ვერ ამჩნევენ ამას, ისინი სრულიად არ უსმენენ მას, როცა ის ყოველივე ამის შესახებ ლაპარაკობს. ასე, თანდათანობით ხდება მშობლებისადმი თავდაპირველი სიყვარულის, ალალმართლობისა და სამართლიანობის რწმენის რღვევა. რელიგიურ გარემოში აღზრდილ ბავშვთან, რწმენის დაკარგვა, ზოგჯერ უშუალოდ ეხება ღმერთს. ბავშვი განიცდის ჩიტის, მეგობრის ან დის სიკვდილს, რომელიც მას უყვარდა და მისი რწმენა ღმერთის სიკეთისა და სამართლიანობისადმი შეიძლება შერყეულ იქნას. მაგრამ, ამას ნაკლები მნიშვნელობა აქვს იმისათვის, თუ ვის ავტორიტეტს ეხება ეს, ლაპარაკია ადამიანისადმი თუ ღმერთისადმი რწმენის შესახებ. ამასთანვე, გამუდმებით ირღვევა სიცოცხლისადმი, ცხოვრების ნდობის შესაძლებლობისადმი რწმენა. რა თქმა უნდა, ყველა ბავშვი გაივლის გულგატეხილობათა მთელ რიგს; მაგრამ, გადამწყვეტს წარმოადგენს ერთი განსაკუთრებული გულგატეხილობის სიმძიმე და სიმწარე. ამ პირველ, მთავარ განცდას, რწმენის შერყევას, ხშირად ადგილი აქვს ადრეულ ბავშვობაში: ოთხი, ხუთი ან ექვსი წლის ან თუნდაც უფრო ადრეულ ასაკში, რომელშიც მოგვიანებით თითქმის არ ახსოვს საკუთარი თავი. ხშირად, რწმენის საბოლოო რღვევა მომდინარეობს ბევრად უფრო გვიანდელ ასაკში, როდესაც ადამიანი მოტყუებულ იქნა მეგობრის, სატრფოს, მასწავლებლის, რელიგიური ან პოლიტიკური წინამძღოლის მიერ, რომლისაც სწამდა. ამასთანავე, მხოლოდ იშვიათად არის ლაპარაკი ერთადერთი შემთხვევის შესახებ; ესაა მთელი რიგი უფრო უმნიშვნელო განცდებისა, რომელიც, ერთად აღებული, არყევს ადამიანის რწმენას. ამგვარ განცდებზე რეაქცია სხვადასხვაგვარია. ერთი შესაძლებელია რეაგირებს იმგვარად, რომ კარგავს თავის დამოკიდებულებას იმ ადამიანისადმი, რომელმაც გული გაუტეხა და იგი სწორედ ამიტომ ხდება დამოუკიდებელი და იმყოფება ახალი მეგობრების, მასწავლებლებისა და სატროფოთა ძებნის მდგომარეობაში, რომელთაც იგი ენდობა და სწამს მათი. ეს წარმოადგენს ყველაზე უფრო სასურველ რეაქციას წარსულ გულგატეხილობაზე. მრავალ სხვა შემთხვევაში, მათ მივყავართ იქითკენ, რომ ადამიანი ხდება სკეპტიკოსი, ის იმედს ამყარებს სასწაულზე, რომელიც მას დაუბრუნებს რწმენას, იგი გამოსცდის ადამიანებს და მათზე გულგატეხილი, ისევ სცდის სხვა ადამიანებს, ან რათა კვლავ მოიპოვოს რწმენა ჩაეკვრება ძლიერ ავტორიტეტს (ეკლესიას, პოლიტიკურ პარტიას ან ბელადს). ხშირად, თავის სასოწარკვეთილებას, ცხოვრების რწმენის დაკარგვას, იგი გადალახავს ამქვეყნიურ ღირებულებებზე – ფულზე, ძალაუფლებასა ან პრესტიჟზე გაშმაგებული გამოდევნების მეშვეობით.

ძალადობის კონტექსტში საჭიროა გავიხსენოთ კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი რეაქცია. ღრმად გულგატეხილმა ადამიანმა, რომელიც თავს მოტყუებულად გრძნობს, შეიძლება დაიწყოს სიცოცხლის სიძულვილი. თუკი არაფერზე და არავიზე არ შეიძლება დანდობა, თუკი სიკეთესა და სამართლიანობაში ადამიანის რწმენა აღმოჩნდა მხოლოდ სულელური ილუზია, თუკი განმგებლობს ეშმაკი და არა ღმერთი, მაშინ ცხოვრება ნამდვილად სიძულვილის ღირსია და გულგატეხილობის შედეგად წარმოშობილი ტკივილი ამიერიდან აუტანელი ხდება. სწორედ ამ შემთხვევაში გსურს დაამტკიცო, რომ ცხოვრება ბოროტებაა, ადამიანები ბოროტნი არიან და თვითონ, შენც ბოროტი ხარ. ცხოვრებისადმი რწმენასა და სიყვარულში გულგატეხილობა ხდის ადამიანს ცინიკოსად და მნგრეველად. ამრიგად, ცხოვრებაზე გულგატეხილობას მივყავართ სიცოცხლის სიძულვილისაკენ.

ძალადობის ყველა ჩამოთვლილი ფორმა, ასე თუ ისე, მაინც დგას სიცოცხლის სამსახურში (ან მაგიურად, ან სულ მცირე, როგორც ცხოვრებიდან მიყენებული ზიანის ან გულგატეხილობის შედეგი), მაშინ, როცა კომპენსატორული ძალადობა, რომლის შესახებაც ახლა გვექნება საუბარი, უაღრესად პათოლოგიურია, თუმცა არა იმდენად, როგორც ნეკროფილია...

კომპენსატორულ ძალადობაში მე მესმის ძალადობა, რომელიც ემსახურება იმპოტენტ ადამიანს პროდუქტული საქმიანობის მაგიერ. რათა ავხსნა თუ როგორ მესმის მე „იმპოტენცია“, უნდა გავაკეთო რამდენიმე შენიშვნა. მართალია, ადამიანი წარმოადგენს მასზე მბრძანებელი ბუნებისა და საზოგადოების ძალთა ობიექტს, მაგრამ, მიუხედვად ამისა, ის არ შეიძლება მიჩნეულ იქნეს მხოლოდ შესაბამის გარემოებათა ობიექტად. ის ფლობს ნებისყოფას, უნარსა და თავისუფლებას სამყაროს გარდაქმნისა და შეცვლის, თუმცა გარკვეულ საზღვრებში, გადამწყვეტს ამასთანავე წარმოადგენს არა მისი ნებისყოფის სიძლიერე და თავისუფლების მასშტაბი, არამედ ის ფაქტი, რომ ადამიანი ვერ ეგუება აბსოლუტურ პასიურობას. ეს აიძულებს მას გარდაქმნას და შეცვალოს სამყარო და არა, მხოლოდ თვითონ გახდეს გარდაქმნილი და შეცვლილი. ეს ადამიანური მოთხოვნილება თავის გამოხატულებას პოულობს ყველაზე ადრეული პერიოდის გამოქვაბულის მხატვრობაში, ხელოვნებაში, ყოველგვარ ნამუშევარსა და აგრეთვე, სექსუალობაში. მთელი ეს საქმიანობა წარმოიშობა ადამიანის უნარიდან – მიმართოს თავისი ნებისყოფა განსაზღვრული მიზნისაკენ და იშრომოს იქამდე, სანამ მიზანი არ იქნება მიღწეული. თავისი ძალების ამგვარი სახით გამოყენების უნარი წარმოადგენს პოტენციას. (სექსუალური პოტენცია მხოლოდ განსაკუთრებული ფორმაა ამ პოტენციის). თუკი ადამიანს სისუსტის, არაკომპენტენტურობის ან რაიმე მსგავსის გამო არ ძალუძს მოქმედება, თუკი ის იმპოტენტია, მაშინ იგი იტანჯება. იმპოტენციიდან გამოწვეული ეს ტანჯვა არღვევს შინაგან წონასწორობას და ადამიანს არ შეუძლია მიიღოს სრული უმწეობის ვითარება იმის გარეშე, რომ არ შეეცადოს მოქმედების უნარის აღდგენას. შეძლებს კი იგი ამას და როგორ? ერთი შესაძლებლობა მდგომარეობს იმაში, რომ თავისი თავი დაუმორჩილოს პიროვნებას ან ჯგუფს, რომელიც ფლობს ძალაუფლებას და მოახდინოს მასთან საკუთარი თავის იდენტიფიკაცია. სხვა ადამიანის ცხოვრებაში ამგვარი სიმბოლური მონაწილეობის მეშვეობით იგი მოიპოვებს დამოუკიდებელი მოქმედების ილუზიას, მაშინ, როდესაც სინამდვილეში ის მხოლოდ თავის თავს უმორჩილებს იმათ, ვინც მოქმედებს და ხდება მათი შემადგენელი ნაწილი. მეორე შესაძლებლობა, და ის ყველაზე მეტად გვაინტერესებს ჩვენს გამოკვლევასთან დაკავშირებით – ესაა, როდესაც ადამიანი თავის უნარს იყენებს ნგრევისათვის.

ცხოვრების შექმნა ნიშნავს საკუთარი სტატუსის, როგორც ქმნილი არსების, ტრანსცენდირებას. ცხოვრების ნგრევაც ასევე ნიშნავს, მის ტრანსცენდირებასა და სრული პასიურობის გაუსაძლისი ტანჯვისაგან თავის დაღწევას. ცხოვრების შექმნა საჭიროებს გარკვეულ თვისებებს, რომელიც არ გააჩნია იმპოტენტ ადამიანს. ცხოვრების ნგრევა საჭიროებს მხოლოდ ერთს: ძალადობის გამოყენებას. იმპოტენტს სურს ფლობდეს მხოლოდ რევოლვერს, დანას ან ფიზიკურ ძალას და მას შეუძლია ცხოვრების ტრანსცენდირება, სხვისი ან საკუთარი ცხოვრების ნგრევა. ამგვარად, ის შურს იძიებს ცხოვრებაზე იმის გამო, რომ მან იგი დაჩაგრა. კომპენსატორული ძალადობა სხვა არაფერია, თუ არა იმპოტენციაში ფესვგამდგარი და მისი კომპენსირებული ძალადობა. ადამიანს, რომელსაც არ ძალუძს რაიმეს შექმნა, სურს ნგრევა; რადგანაც, ის ან რაღაცას ქმნის, ან რაღაცას ანგრევს, თავის როლს მხოლოდ ქმნილების სახით ტრანსცენდირებს. კამიუმ საკმაოდ ზუსტად გამოხატა ეს აზრი, აიძულა რა თავისი კალიგულა წარმოეთქვა: „მე ვცხოვრობ, მე ვკლავ, მე ვსარგებლობ მნგრეველი დამათრობელი ძალით, რომელთანაც შედარებით შემოქმედების ძალა მხოლოდ ბავშვური თამაშია.“ ესაა სულიერად დასახიჩრებულის ძალადობა, ძალადობა ადამიანისა, ვისაც ცხოვრებამ წაართვა თავისი სპეციფიკური ადამიანური ძალის პოზიტივური გამოვლენის უნარი. მათ უნდა ანგრიონ სწორედ იმიტომ, რომ ისინი ადამინები არიან, რადგანაც იყო ადამიანი ნიშნავს ტრანსცენდირება მოახდინო საკუთარი მხეცობის.

კომპენსატორულ ძალადობას ენათესავება გულის წადილი სავსებით და აბსოლუტურად თავისი კონტროლის ქვეშ ჩააყენოს ცოცხალი არსება, ცხოველი იქნება იგი თუ ადამიანი. ეს სურვილი შეადგენს სადიზმის არსს. ჩემს წიგნში „თავისუფლებიდან გაქცევა“, როგორც მე ვაჩვენე, სადიზმში სხვისადმი ტკივილის მიყენების სურვილი არაა არსებითი. ყველა მისი განსხვავებული ფორმა, რომელსაც ჩვენ შეგვიძლია დავაკვირდეთ, ავლენს არსებით იმპულსს სავსებით დაუმორჩილოს სხვა ადამიანი თავის ძალაუფლებას, გახადოს იგი საკუთარი ნების უმწეო ობიექტად, გახდეს მისი ღმერთი და ჰქონდეს შესაძლებლობა მისი ყოველნაირი გამოყენების. მისი დამორჩილება და დამონება ამ მიზნის მიღწევის მხოლოდ საშუალებებია, და ყველაზე რადიკალური მიზანია – ობიექტის იძულებითი ტანჯვა. ვინაიდან, არ არსებობს ადამიანზე ბატონობის იმაზე უფრო მეტი ძალაუფლება, ვიდრე აიძულო იგი ითმინოს ტანჯვა და ვერ შეძლოს თავის დაცვა. სხვა ადამიანზე (ან სხვა ცოცხალ ქმნილებაზე) სრული ბატონობის სიხარული არის, არსებითად, სადისტური განზრახვის არსი. ეს აზრი შეიძლება სხვაგვარად გამოითქვას: სადიზმის მიზანი მდგომარეობს იმაში, რომ ადამიანი აქციოს ნივთად, ცოცხალი აქციოს რაღაც უსიცოცხლოდ, ვინაიდან, სრული და აბსოლუტური დამორჩილების შემდეგ, ცოცხალი კარგავს სიცოცხლის არსებით თვისებას – თავისუფლებას.

მხოლოდ, ცალკეული პიროვნების ან ხალხთა მასების დესტრუქციული, სადისტური ძალადობის ინტენსივობისა და ხშირი გამეორებადობის განცდის შემდეგ, შეიძლება მიხვედრა, რომ კომპენსატორული ძალადობა არ წარმოადგენს რაღაც ზედაპირულ, ნეგატიურ გავლენათა, მავნე ჩვეულების ან რაღაც ამის მსგავსის შედეგს. იგი წარმოადგენს ძალას ადამიანში, რომელიც ისევე ინტენსიური და ძლიერია, როგორც სიცოცხლის სურვილი. ესოდენ ყოვლადძლიერია ის სწორედ იმიტომ, რომ წარმოადგენს სიცოცხლის პროტესტს დასახიჩრების წინააღმდეგ. ადამიანი ფლობს დამანგრეველი და სადისტური ძალადობის პოტენციას, ვინაიდან იგი არის ადამიანი და არა ნივთი და რადგანაც, იგი უნდა შეეცადოს სიცოცხლის ნგრევას, თუკი მას არ შეუძლია მისი შექმნა. რომის კოლიზეუმი, რომელშიც ათასი იმპოტენტი ადამიანი დიდი სიამოვნებით თვალს ადევნებდა გარეულ ცხოველთა შეტაკებას, შემდეგ კი თუ როგორ კლავდნენ ადამიანები ერთმანეთს, წარმოადგენს სადიზმის დიად მონუმენტს.

ამ მოსაზრებიდან გამომდინარეობს შემდეგი: კომპენსატორული ძალადობა წარმოადგენს ცხოვრებით დასახიჩრებული სიცოცხლის რეზულტატს, თანაც მის გარდაუვალ შედეგს. იგი შიშისა და სასჯელის მეშვეობით დაიძლევა ან სხვადასხვაგვარი წარმოდგენებითა და გასართობებით მიემართება სხვა კალაპოტში. მაგრამ, როგორც პოტენციალი, იგი აგრძელებს არსებობას და ხდება ცხადი, როდესაც სუსტდება მისი დამთრგუნველი ძალები. ამის წინააღმდეგ ერთადერთი წამალია შემოქმედებითი პოტენციალის მომატება, ადამიანის საკუთარ ძალთა პროდუქტულად გამოყენების უნართა განვითარება. მხოლოდ ყოველივე ამას ძალუძს დაეხმაროს ადამიანს შეწყვიტოს დასახიჩრებულად, სადისტად და მნგრეველად ყოფნა და მხოლოდ ურთიერთობებს, რომელიც ხელს შეუწყობს ადამიანს ცხოვრების ინტერესის მოპოვებაში, შეუძლიათ მიყვანა იმპულსების გაქრობასთან, რომელთა გამო კაცობირიობის ისტორია ესოდენ სამარცხვინო იყო დღევანდელ დღემდე. რეაქტიული ძალადობისაგან განსხვავებით, კომპენსატორული ძალადობა არ დგას სიცოცხლის სამსახურში, ბევრად უფრო მეტი ხარისხით, იგი წარმოადგენს სიცოცხლის პათოლოგიურ სანაცვლოს; იგი მიუთითებს სიცოცხლის სიმახინჯესა და სიცარიელეზე. მაგრამ, სწორედ სიცოცხლის უარყოფით იგი დემონსტრირებას უწყებს ადამიანის მოთხოვნილებას – იყოს ცოცხალი და არ იყოს დასახიჩრებული.

ახლა, ჩვენ უნდა გადავიდეთ უკანასკნელი ტიპის ძალადობის – სისხლის არქაული წყურვილის განხილვაზე. თანაც, ლაპარაკია არა ფსიქოპათის ძალადობის შესახებ, არამედ ადამიანის სისხლის წყურვილის შესახებ, რომელიც ბუნებასთან თავისი კავშირის სრულ ტყვეობაში იმყოფება. ის კლავს ძლიერი მიდრეკილების გამო, რათა ამგვარად მოახდინოს სიცოცხლის ტრანსცენდირება, ვინაიდან მას ეშინია წინ წასვლის და სრულყოფილ ადამიანად გახდომის. იმ ადამიანისათვის, რომელიც ცდილობს დეგრადაციის მეშვეობით იპოვოს პასუხი თავისი არსებობის ინდივიდუალურამდელი სიცოცხლის მდგომარეობაზე, რომელშიც იგი ხდება ცხოველი და ამგვარად ათავისუფლებს საკუთარ თავს გონების ტვირთისაგან, სისხლი ხდება სიცოცხლის ესენცია. სისხლის დაღვრა ნიშნავს საკუთარი თავის ცოცხლად, ძლიერად, განუმეორებლად, ყველა სხვა დანარჩენზე უპირატესად შეგრძნებას. მკვლელობა გარდაიქმნება უდიდეს გატაცებად და უდიდეს თვითდამკვიდრებად უკიდურესად არქაულ ნიადაგზე. იყო მოკლული, პირიქით, მკვლელობის ერთადერთი ლოგიკური ალტერნატივაა. არქაული მნიშვნელობით სიცოცხლის წონასწორობა მიიღწევა იმით, რომ ადამიანი კლავს რაც შეიძლება ბევრს და თვითონაც მზადაა იყოს მოკლული, მას შემდეგ რაც სიცოცხლის განმავლობაში მან დაიკმაყოფილა სისხლის წყურვილი. ამ აზრით, მკვლელობა თავის არსით წარმოადგენს რაღაც სხვაგვარს, ვიდრე მკვდრისადმი სიყვარული. ეს არის სიცოცხლის დამტკიცება და ტრანსცენდირება რეგრესიის უღრმეს ნიადაგზე. ცალკეულ პიროვნებასთან ზოგჯერ ჩვენ შეგვიძლია შევამჩნიოთ სისხლის წყურვილი ფანტაზიებსა და სიზმრებში, მძიმე სულიერი დაავადების დროს ან მკვლელობის აქტის მსვლელობაში. ის შეიძლება შევამჩინიოთ აგრეთვე ადამიანთა რაღაც მცირე ჯგუფთან სამამულო ან სამოქალაქო ომის დროს, როდესაც საზოგადოებებში, სადაც მკვლელობა (ან იყო მოკლული) წარმოადგენს სიცოცხლის გაბატონებულ პოლარულობას. ჩვენ მას ვაკვირდებით ისეთი ფენომენების მაგალითზე, როგორიცაა ადამიანთა მსხვერპლად შეწირვა აცტეკებთან, სისხლის აღება ჩერნოგორისა და კორსიკაში. ამასვე მიეკუთვნება ის როლი, რომელსაც სისხლი თამაშობს ძველ აღთქმაში, როდესაც ღმერთი მიტანილ იქნა მსხვერპლად. მკვლელობის სიხარულის ერთ-ერთ საინტერესო აღწერას შეიცავს გუსტავ ფლობერის ნაწარმოები, „ლეგენდა ღარიბ-ღატაკთა მფარველი წმინდა იულიანეს შესახებ“. ფლობერი მასში აღწერს ცხოვრებას ადამიანისა, რომელსაც დაბადების დროს ჰქონდა წინასწარმეტყველება, რომ ის გახდება დიდი დამპყრობელი და დიდი წმინდანი; იგი იზრდებოდა როგორც ჩვეულებრივი ბავშვი, იქამდე, ვიდრე, ერთხელ არ გაეცნო მკვლელობის ამაღელვებელ განცდას. წირვის დროს მან არაერთგზის შეამჩნია პატარა თაგვი, რომელიც კედლის ხვრელიდან გამოძვრებოდა ხოლმე. ამის გამო, იულიანე ძალიან გაჯავრდა და გადაწყვიტა მისი თავიდან მოშორება. „კარი დაკეტა, საკუთრხევლის საფეხურებზე ცოტაოდენი პურის ნამცეცები მიმოაბნია და ჯოხით ხელში თაგვის სოროს წინ დადგა. საკმაოდ დიდხანს მოუწია ლოდინი, სანამ გამოჩნდებოდა ჯერ მოვარდისფერო დრუნჩი, ხოლო შემდეგ თაგვი. მან მსუბუქად დაარტყა თაგვს და განცვიფრებული გაჩერდა პატარა სხეულის წინ, რომელიც უკვე აღარ იძვროდა. ქვის იატაკი სისხლის წვეთმა შეღება. სახელოთი აჩქარებულად მოწმინდა იატაკი, თაგვი ქუჩაში გადააგდო და ამის შესახებ არავისთვის უამბნია“. როცა, მოგვიანებით ჩიტი მოგუდა, მისმა უკანასკნელმა კონვულსიებმა8 მასში ძლიერ აჩქარებული გულის ფეთქვა გამოიწვია და მისი სული აღავსო უცნაური და მძაფრი სიხარულით. მას შემდეგ, რაც მან განიცადა სისხლის ღვრის ექსტაზი, იგი მხოლოდ ცხოველთა მოკვლის ჟინით იყო შეპყრობილი. სახლში შუაღამისას ბრუნდებოდა, „სისხლითა და ტალახით მოთხვრილს გარეულ ცხოველთა სუნი ასდიოდა და ისიც მათ ემსგავსებოდა“. მან თითქმის შეძლო ცხოველად გარდაქმნილიყო, მაგრამ სავსებით ვერ მოახერხა ეს, ვინაიდან იულიანე ადამიანი იყო. ხმამ ამცნო იულიანეს, რომ ერთხელაც იგი მოკლავდა მამას და დედას; დაშინებული გაიქცა მშობლებისეულ ციხე-დარბაზიდან, შეწყვიტა ცხოველთა ხოცვა და ამის ნაცვლად გახდა ცნობილი სარდალი. ერთი, განსაკუთრებულად მნიშვნელოვანი გამარჯვებისათვის, მან ჯილდოს სახით მიიღო არაჩვეულებრივად ლამაზი და სიყვარულის ღირსი გოგონას – იმპერატორის ქალიშვილის ხელი. მან თავი მიანება სამხედრო საქმეს და ცოლთან ერთად დაბინავდა დიდებულ სასახლეში; მათ შეეძლოთ ეცხოვრათ სრული განცხრომით, მაგრამ იულიანე მოწყენილობასა და სრულ ზიზღს გრძნობდა. იგი კვლავ იწყებს ნადირობას, მაგრამ მის ისრებს იდუმალი ძალა მიზანს აცილებდა. „ამის შემდეგ მის წინ გაჩნდა ყველა ის ცხოველი, რომელთაც იგი მოსვენებას არ აძლევდა, და მის ირგვლივ ისინი ქმნიან მჭიდრო რკალს. მათ ცენტრში მყოფი იულიანე შიშისაგან გაშეშებულია და განძრევა არ შეუძლია. გადაწყვიტა სასახლეში ცოლთან დაბრუნება. ამასობაში იქ მისი მოხუცი მშობლები მივიდნენ და რძალმა მათ თავისი ლოგინი დაუთმო. მაგრამ, იულიანეს ეგონა, რომ მის წინაშე ცოლი და მისი საყვარელი იყო და იგი კლავს ორივე მშობელს. მიაღწია რა მან ამით რეგრესის უღრმეს წერტილს, მასში მოხდა დიდი ცვლილება. ახლა იგი მართლაცდა გახდა წმინდანი, რომელმაც მთელი თავისი სიცოცხლე შესწირა ავადმოფებსა და ღატაკებს. საბოლოოდ მან საკუთარი სხეულით გაათბო საპყარი. ამის შემდეგ, აფრინდა „ჩვენი უფალი იესოს პირისპირ, რომელმაც იგი ხელში აყვანილი ცათა სამყაროში, ცისფერ უსასრულობაში წაიყვანა“.

ფლობერი ამ ისტორიაში აღწერს სისხლის წყურვილის არსს. ამასთანავე, ლაპარაკია უკიდურესად არქაულ ფორმაში სიცოცხლით თრობის შესახებ. მას შემდეგ, რაც ამ არქაულ ნიადაგზე მიაღწია სიცოცხლესთან თანაფარდობას, შეუძლია დაბრუნება განვითარების უმაღლეს დონესთან, სახელდობრ: საკუთარი ადამიანურობით სიცოცხლის განმტკიცებასთან. სხვისი სისხლის დაღვრა ნიშნავს დედამიწის განაყოფიერებას იმით, რაც აუცილებელია მისი მსხმოიარეობისათვის (შეიძლება, გავიხსენოთ აცტეკების რწმენა, რომლებიც სისხლის დაღვრას მიიჩნევდნენ, როგორც კოსმოსის შემდგომი არსებობის წინაპირობად, აგრეთვე კაენისა და აბელის ისტორია). იმ შემთხვევაშიც კი, როცა დაღვრილია საკუთარი სისხლი, ადამიანი ამით ანაყოფიერებს მიწას და ერთიანდება მასთან.

ამგვარ, რეგრესიულ დონეზე სისხლი, როგორც ჩანს, აღნიშნავს იგივეს, რასაც მამაკაცის თესლი, ხოლო მიწა ქალისა და დედის ტოლმნიშვნელოვანია. თესლი და კვერცხუჯრედი არის მამაკაცური და ქალური პოლარულობის გამოხატულება, რომელიც მხოლოდ მაშინ იძენს ცენტრალურ მნიშვნელობას, როდესაც მამაკაცი იწყებს რა მიწიდან სავსებით გამოსვლას, მიაღწევს იმ წერტილამდე, რომელშიც ქალი იქცევა მისი სურვილისა და სიყვარულის ობიექტად. სისხლის დაღვრას მივყავართ სიკვდილთან; თესლის დანთხევას – დაბადებასთან. მაგრამ, ორივეს მიზანი სიცოცხლის განმტკიცებაა, მაშინაც კი, თუკი ეს ხდება სიმაღლეზე, ოდნავ უფრო მაღალზე, ვიდრე ცხოველური არსებობაა. მკვლელი შეიძლება გადაიქცეს მოსიყვარულედ, როცა ის სავსებით დაიბადება, როცა ის სრულიად გაწყვეტს მიწასთან კავშირს და გადალახავს თავის ნარცისიზმს. ყოველ შემთხვევაში, არ შეიძლება უარყოფა, რომ თუკი ის არ იქნება ამის შემძლე, მაშინ მისი ნარცისიზმი და არქაული მიდრეკილება სიკვდილთან იმდენად ახლოს, მდგომ სიცოცხლის ფორმაში დააკავებს, რომ საეჭვოა შესაძლებელი იქნეს სისხლის მოწყურებულის გარჩევა მკვდრის მოსიყვარულისაგან.