საუბრები აზროვნებაზე:
წიგნი წარმოადგენს 1986-1987 წლებში მ. მამარდაშვილის მიერ თსუ-ში წაკითხულ ლექციათა კურსს. ლექციებში განხილულია ფილოსოფიურ თემათა ფართო სპექტრი: ცნობიერების ბუნება, ურთიერთკავშირი ენასა და აზროვნებას შორის, ასევე ის, თუ როგორ აფორმირებს ისტორიული და კულტურული კონტექსტი ჩვენს აზროვნებას. მამარდაშვილის ღრმა გაგება აზროვნების ბუნების, ცნობიერებისა და ადამიანის მდგომარეობისა მკითხველს საშუალებას აძლევს, წარმოდგენა შეექმნას ავტორის ფილოსოფიურ შეხედულებებსა და მის უნიკალურ მიდგომაზე ადამიანის აზროვნებისა და გამოცდილების სირთულის მიმართ. წიგნში ფილოსოფია წარმოდგენილია არა როგორც აკადემიური დისციპლინა, არამედ, როგორც ყოფიერების აქტი, აზრის მოვლენა სამყაროში, აზროვნების რთულადმოსახელთებელი ხატოვანი თუ სიმბოლური შრე. ავტორის იდეები გასაგებია მკითხველთა ფართო წრისთვის, რაც ღირებულ წყაროს წარმოადგენს მათთვის, ვინც დაინტერესებულია ადამიანური აზროვნებისა და გაგების სიღრმეებში ჩაწვდომით.
გარეკანზე გამოყენებულია უილიამ ბლეიკის ნახატი: დანტე გაურბის სამ მხეცს (1824-1827).
„ღვთაებრივი კომედია“ (ჯოჯოხეთი I, 1-90).
პირველი ქართული თარგმანი.

საუბრები აზროვნებაზე (მასალები არქივიდან):
წიგნი არის კრებული 1986-1990 პერიოდის ტექსტებისა, რომლებსაც უშუალო ან ძალიან ახლო მიმართება გააჩნიათ შინაარსთან ლექციებისა, რომლებიც მ. მამარდაშვილმა თსუ-ში წაიკითხა1986-1987 წწ. და გამომომცემლობა „აქტმა“ დაბეჭდა 2024 წწ. სახელწოდებით – „საუბრები აზროვნებაზე“. ლექციების გარდა, წიგნში შედის ამ პერიოდის რამდენიმე მოხსენება, გამოსვლა, და სამუშაო (მოსამზადებელი) მასალები ლექციებისათვის საარქივო დოკუმენტებიდან. კრებულის ერთ-ერთი ცენტრალური თემაა – აზრის წარმოშობის შესაძლებლობის პირობები. აზრის – არა, როგორც აზრისა რაღაცის შესახებ, არამედ აზროვნებაზე, როგორც ასეთზე. რა არის აზროვნება, როგორც ფენომენი, როგორ ხორციელდება ის და რა ხდის აზრს „ცოცხალს“. ავტორი აჩვენებს, რომ აზროვნება არის არა მოცემულობა, არამედ ყოველდღიური ძალისხმევა. აზროვნება წარმოდგება, როგორც აქტიური დინამიკური პროცესი, რომელიც ადამიანს თან ახლავს შემეცნების ყოველ ნაბიჯზე და გარესამყაროსთან ურთიერთობისას. მასალები ლექციებისათვის არის ის, რასაც შეიძლება ეწოდოს work-in-progress, ანუ ის, რაც იმყოფება მუდმივი დამუშავების, ჩამოყალიბების პროცესში და ფილოსოფოსის შემოქმედების ლაბორატორიაში მისი ცოცხალი აზრის ერთგვარ სივრცეში ჩაძირვის შესაძლებლობას იძლევა.
გარეკანზე გამოყენებულია უილიამ ბლეიკის ნახატი: დანტე გაურბის სამ მხეცს (1824-1827).
„ღვთაებრივი კომედია“ (ჯოჯოხეთი I, 1-90).
პირველი ქართული თარგმანი.

კარტეზიანული განაზრებანი:
როდესაც ცდილობ მთლიანობაში წარმოიდგინო დეკარტის აზრის მსვლელობა და ის განზომილება, რომელიც მისით იხსნება, შენ წინაშე თითქოს გაშლილი ტალღებია ჩავარდნილი ქვისგან „მე ვარსებობ“. ამ ქვისგან წამოვიდა ტალღები, წამოვიდა რაღაც არქიმედესეული საყრდენი წერტილიდან, რომელსაც ეძებდა და იპოვა დეკარტმა და რომელზე დაყრდნობით არის შესაძლებელი წამოწევა ან კვლავწარმოება სამყაროსი სხვა სახით, ვიდრე ის მანამდე იყო, სანამ მის ობიექტებს შეეხებოდა წამოწეული ტალღა და რომლის შიგნით ჩვენ გამოყოფილი ვრჩებოდით საბურველით თვალზე, საბურველით, რომელიც ჩვენივე თავიდან არის მოქსოვილი.
[…] პირველი, რაც მსჯელობას იხმობს და მოითხოვს (საქმის მსვლელობასთან ერთად მივხვდებით თუ რატომ) – ეს თვით დეკარტია, მისი ხატი და პიროვნება. მედიტაციის ასეთი საგანი, რასაკვირველია, სიფრთხილესა და დიდ დელიკატურობას მოითხოვს. …უნებურად გესმის მომაკვდავი დეკარტის ხმა, როდესაც ის ცხელებისგან იწვოდა, ექიმები კი სისხლს უშვებდნენ (წარმომიდგენია, რა შეეძლო ეფიქრა დეკარტ-ფიზიოლოგს ასეთი ექიმების შესახებ!) – ის ირონიულად ამბობდა: „ბატონებო, გაუფრთხილდით ფრანგულ სისხლს“. მაშ ასე, შევასრულოთ ეს თხოვნა, გავუფრთხილდეთ ფრანგულ სისხლს, სისხლს ახალი დროის გმირისა, ჰეგელის გამონათქვამის მიხედვით, მთელი თანამედროვე ევროპული ფილოსოფიის მამისა, იმ სააზროვნო აპარატის შემოქმედისა, რომლის ჩარჩოებში, ვიცით ჩვენ ამის შესახებ თუ არა, დღევანდელ დღემდე ბრუნავს ჩვენი აზრი. სამწუხაროდ, უფრო ხშირად ჩვენ ეს არ ვიცით, ამიტომ საჭიროა ამის გახსენება, რასაკვირველია, დღევანდელი დილემების გათვალისწინებით – არა მხოლოდ თეორიულის, არამედ თითოეული ჩვენგანის ეგზისტენციალური, ადამიანურისაც. ამ დამატებითი შენიშვნებითა და გაფრთხილებებით ღმერთით, წინ. შევუდგეთ ჩვენს კარტეზიანულ მსჯელობებს – მერაბ მამარდაშვილი.
გარეკანზე გამოყენებულია პიერ ლუი დიუმსნილის ნახატი: რენე დეკარტისა და დედოფალ ქრისტინას კამათი
ნილს ფორსბერგის კოპიო (1884)