ამ სტატიის მიზანია, პასუხი გავცეთ შემდეგ კითხვას: რა არის ნატურალური თეოლოგია? თუმცა, სანამ ამ კითხვაზე პასუხის გაცემას შევუდგებით, მანამდე, მოკლედ უნდა განვიხილოთ საკითხი იმის შესახებ, თუ რა არის ზოგადად თეოლოგია, რომ შემდეგ, სწორად გავიგოთ ნატურალური თეოლოგიის არსი და მნიშვნელობა. თეოლოგია (იგივე ღვთისმეტყველება¹), როგორადაც ამაზე თავად სიტყვა მიანიშნებს (ჩვენ სიტყვაში თეოლოგია, ვდებთ დეისტურ,² ისევე როგორც თეისტურ³ შინაარს და არა პანთეისტურ,⁴ ჰენოთეისტურ,⁵ ან მითოლოგიურ,⁶  შინაარს.) არის ღმერთის შესახებ რაციონალური დისკუსია,⁷ ანუ ესაა დარგი, რომელიც მსჯელობს და საუბრობს ღმერთზე.⁸ შესაბამისად, ამ დარგის კვლევის მთავარი ობიექტი არის ღმერთი. სწორედ ამ განმარტებიდან გამომდინარე, თეოლოგია, ქმნილებებს (ანგელოზები, ადამიანი, კოსმოსი და მასში არსებული საგნები და მოვლენები) ღმერთთან მიმართებაში განიხილავს, რადგან სწორედ ისაა (თეიზმის, ისევე როგორც დეისტური ფილოსოფიურ–თეოლოგიური სისტემის მიხედვით) მათი პირველმიზეზი (თეისტური, ისევე როგორც დეისტური გადმოსახედიდან, ღმერთმა, როგორც ყოველივეს პირველმიზეზმა, არარსებობიდან არსებობაში მოიყვანა შედეგების უსასრულო სერია და მათ არსებობას უნარჩუნებს აქ და ახლა)⁹ და საბოლოო მიზანი.¹⁰ შესაბამისად, თეოლოგიის, როგორც ადამიანური დარგის კვლევის მთავარი ობიექტი არის ღმერთი, როგორც სამყაროს უზენაესი პირველმიზეზი და საბოლოო მიზანი.¹¹

თეოლოგიის შიგნით არსებობს მრავალი დარგი, რომელიც სხვადასხვა საკითხებს იკვლევს ღმერთთან მიმართებაში.  ამის მიზეზი ისაა, რომ ღმერთის შესახებ საუბრის ტრადიცია თეოლოგიაში მრავალფეროვანია და არა მონოტონური. სწორედ ამ მიზეზის გამო,  თეოლოგიის (იქნება ეს იუდაური, ქრისტიანული, მუსლიმური, თუ ზოგადად თეისტური თეოლოგია) შიგნით არსებობს მრავალი დარგი, რომელთაც სხვადასხვა ფილოსოფიურ–თეოლოგიური საკითხის კვლევა ავალია. მაგალითად პოლიტიკური თეოლოგია იკვლევს სახელმწიფოს მოწყობის წესებსა და კანონებს ღმერთთან მიმართებაში, მისტიკური თეოლოგია იკვლევს ღმერთის წვდომის მისტიკურ გზებს და ა.შ..¹²

ნატურალური და გამოცხადების თეოლოგია

თეოლოგიის ყველა დარგი (ნატურალური, გამოცხადების, მისტიკური და ა.შ.) ყველა საკითხს ღმერთთან მიმართებაში განიხილავს. თუმცა, არსებობს თეოლოგიის ის დარგები, რომლებიც პირდაპირ ღმერთს განიხილავენ. ძირითადად ეს არის თეოლოგიის ორი დარგი: გამოცხადების თეოლოგია და ნატურალური თეოლოგია. ორივე მათგანი საუბრობს ღმერთზე, მაგრამ, ისინი ღმერთის შესახებ ცოდნას, განსხვავებული მეთოდებით აღწევენ. გამოცხადების თეოლოგია ღმერთზე საუბრობს იმაზე დაყრდნობით, რაც თავად ღმერთმა განაცხადა საკუთარ თავზე. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, გამოცხადების თეოლოგია მიიჩნევს, რომ კაცობრიობის გარკვეულ ეტაპზე, ღმერთმა ადამიანს, ან ადამიანებს, გარკვეული ცოდნა გამოუცხადა საკუთარი თავის, ან მისი ქმნილებების შესახებ. ეს გამოცხადება კი დაფიქსირდა ტექსტში, როგორც მაგალითად ბიბლიაში, ან ყურანში. ბიბლიაც და ყურანიც ადამიანებმა დაწერეს, მაგრამ მორწმუნეები (ქრისტიანები და მუსლიმები) მიიჩნევენ, რომ ეს წიგნები დაიწერა ადამიანების მიერ ღვთისშთაგონებით. ამიტომ, გამოცხადების თეოლოგია ეყრდნობა ტექსტს (ბიბლია, ყურანი და ა.შ.), რომელშიც არსებული ინფორმაცია, ადამიანმა კი არ აღმოაჩინა თავისი გონებით (როგორც მაგალითად ქრისტიანი ფილოსოფოსი და თეოლოგი თომა აქვინელი +1274 მიუთითებს, რომ ბიბლიაში არსებული ინფორმაცია ადამიანმა კი არ აღმოაჩინა თავისი გონებით, არამედ ეს ღმერთმა გამოუცხადა ადამიანს,¹³) არამედ ღმერთმა განუცხადა ადამიანს. ამ ყოველივედან გამომდინარე, გამოცხადების თეოლოგია, ღმერთზე, მის ბუნებაზე, მის ქმნილებასთან კავშირზე საუბრობს იმაზე დაყრდნობით, რაც თავად ღმერთმა განუცხადა ადამიანებს¹⁴ და ეს გაცხადება ტექსტში დაფიქსირდა.

ნატურალური, იგივე ბუნებითი თეოლოგიაც ღმერთზე საუბრობს. მაგრამ, ის განსხვავებული მეთოდით საუბრობს ღმერთზე. გამოცხადების თეოლოგიისგან განსხვავებით, ის ღმერთზე საუბრობს არა იმაზე დაყრდნობით რაც ღმერთმა საკუთარი თავის შესახებ ადამიანებს განუცხადა, არამედ ქმნილებებზე (მაგალითად კოსმოსზე, ან ადამიანის ბუნებაზე) და ადამიანის გონებაზე დაყრდნობით. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, გამოცხადების თეოლოგია ეყრდნობა ავტორიტეტს (ბიბლია, ყურანი, იესო, მუჰამედი ა.შ.), და სწორედ მასზე დაყრდნობით საუბრობს ღმერთზე. გამოცხადების თეოლოგიისგან განსხვავებით, ნატურალური თეოლოგია ეყრდნობა ქმნილებებზე დაკვირვებით შეძენილ ცოდნას და სწორედ ამ ცონდაზე დაყრდნობით საუბრობს ის ღმერთზე.¹⁵ შესაბამისად, გამოცხადების და ნატურალური თეოლოგიის კვლევის ობიექტი ერთიდაიგივეა და ეს არის ღმერთი. მაგრამ, ისინი, განსხვავებული მეთოდებით საუბრობენ მათი კვლევის ობიექტზე, როგორც ეს ზემოთ მიუთითეთ.

რაზე საუბრობს ნატურალური თეოლოგია?

როგორც ზემოთ აღინიშნა, ნატურალური თეოლოგიის კლვევის მთავარი ობიექტი არის ღმერთი (ღმერთის დეისტური, ან თეისტური გაგება, რომლის მიხედვითაც ღმერთის არის სამყაროს ტრანსცედენტური სინამდვილე, რომელიც არის სული, პიროვნული, მარტივი, არაშედგენილი, თავისთავად არსებული, წმინდა აქტუალობა, უცვლელი, უძრავიმამოძრავებელი,¹⁶ შეგძნებადი საგნების და თავად შეგძნებების მიმართ ტრანსცედენტური,¹⁷ ყოვლისშემძლე, ყოვლადკეთილი და ყოვლისმცოდნე სინამდვილე.¹⁸). ნატურალური თეოლოგია საუბრობს ღმერთის არსებობაზე, მის ბუნებაზე და მის სამყაროსთან კაუზალურ (მიზეზ–შედეგობრივ კავშირზე, რადგან ღმერთი არის მიზეზი, ხოლო კოსმოსი მის მიერ გამოწვეული შედეგი.)  კავშირზე.¹⁹ მაგრამ, ამ ყოველივეზე, ნატურალური თეოლოგია საუბრობს არა ავტორიტეტზე (ბიბლია, ყურანი, ეკლესიის მამები, საეკლესიო კრებების გადაწყვეტილებები და ა.შ.) დაყრდნობით, როგორც გამოცხადების თეოლოგია, არამედ არგუმენტებზე დაყრდნობით. მაგალითად: გამოცხადების თეოლოგია, დაეყრდნობა რა ავტორიტეტს (ბიბლია, ყურანი და.აშ.) იტყვის, რომ ღმერთმა შექმნა სამყარო, რადგან ასე განაცხადა ავტორიტეტმა (მაგალითად, დაბადების წიგნის პირველი თავი ამბობს, რომ ღმერთმა შექმნა სამყარო²⁰). ნატურალურ თეოლოგიასაც შეუძლია თქვას, რომ ღმერთმა შექმნა სამყარო. თუმცა, ის ამ დებულებას გამოთქვამს, არა ავტორიტეტზე დაყრდნობით, არამედ არგუმენტებზე დაყრდნობით. მაგალითად, ნატურალურ თეოლოგიას (ნატურალური თეოლოგიის წარმომადგენელ ფილოსოფოსებს და თეოლოგებს) სამყაროს არამარადიულობის და ღმერთის მიერ სამყაროს შექმნის დებულებები, შემდეგნაირად შეუძლია დაასაბუთოს. სამყარო, რომ მარადიული იყოს, მაშინ დღევანდელ დღემდე უნდა ეარსება უსასრულო რაოდენობის დღეებს. შესაბამისად, დღევანდელი დღე, რომ დამდგარიყო, ჯერ უნდა გაევლო უსასრულო რაოდენობის დღეებს. მაგრამ, უსასრულო რაოდენობის დღეების გავლა არასოდეს დასრულდებობა, ისევე როგორც ადამიანი ვერ დაითვლის ყველა უარყოფით რიცხვს, რომ ნულამდე (ნულით შეგვიძლია ავღნიშნოთ დღევანდელი დღე, უარყოფითი რიცხვებით წარსულში გასული დღეები და დადებითი რიცხვებით მომავალში გასავლელი დღეები) მოაღწიოს. მაგრამ, დღევანდელი დღე დადგა, რაც აჩვენებს, რომ დღევანდელ დღემდე, არსებობდა სასრული რაოდენობის დღეები, ხოლო, თუ დღევანდელ დღემდე არსებობდა სასრული რაოდენობის დღეები, უნდა ეარსება პირველ დღეს სამყაროს არსებობის ისტორიაში. ამ პირველ დღემდე კი სამყარო არ არსებობდა. შესაბამისად, სამყარომ დაიწყო არსებობა.²¹ მაგრამ, ყოველივე, რაც არსებობას იწყებს მიზეზი აქვს. შესაბამისად, სამყაროს არსებობას აქვს მიზეზი და ეს მიზეზი არის სწორედ ღმერთი, რომელმაც შექმნა სამყარო.²² როგორც ვხედავთ, გამოცხადების და ნატურალურმა თეოლოგიამ, ერთი და იგივე დებულება განაცხადა, რომ სამყარო არ არის მარადიული, არამედ ის ღმერთმა შექმნა. მაგრამ, ამ ცოდნამდე, გამოცხადების თეოლოგია მივიდა ავტორიტეტზე დაყრდნობით,  მაშინ როდესაც ნატურალური თეოლოგია, იგივე ცოდნამდე კოსმოსზე დაკვირვებით და ამ მეთოდით შეძენილი ცოდნის ფილოსოფიურ კონტექსტში გამოყენებით მივიდა და მან არგუმენტირებულად დაასაბუთა მისი დებულების ჭეშმარიტება. სწორედ, ამ მეთოდით საუბრობს ნატურალური თეოლოგია ღმერთის არსებობაზე, მის ბუნებაზე და მის სამყაროსთან კაუზალურ კავშირზე.²³

ღმერთის არსებობა

ნატურალური თეოლოგიის ისტორიაში, არსებობს ღმერთის არსებობის დასაბუთების ორი მეთოდი: აპრიორული (იმ სახის ცოდნა, რომელიც ჩვენთვის, ფაქტებისა და ცდისგან დამოუკიდებლად არის ცნობილი.²⁴ მაგალითად: სიტყვა სამკუთხედის ანალიზი, ცხადყოფს, რომ ეს არის გეომეტრიული ფიგურა, რომლის სამი კუთხის ჯამი 180 გრადუსია.²⁵) და აპოსტერიორული (იმ სახის ცოდნა, რომელიც ჩვენთვის ცნობილია, ცდის და დაკვირვების შედეგად. მაგალითად: ადამიანი არის არსება, რომელიც მოკვდავია, რადგან ყველა ადამიანი, ვინც კი დედამიწაზე არსებობდა მოკვდა.).²⁶ აპიორული მეთოდით ღმერთის არსებობის დასაბუთებისას, გამოყენებულია ანალიტიკური მსჯელობის მეთოდოლოგია, რომლის დროსაც, რაიმე დასკვნამდე მივდივართ, მხოლოდ სიტყვების ანალიზის შედეგად.²⁷ მაგალითად: ჩვენ თუ სიტყვას არაფრობას ანალიზს გავუკეთებთ, მივდივართ ცოდნამდე, რომ არაფრობა არის მდგომარეობა, როდესაც მისგან განსხვავებული (არაფრობასა და ნებისმიერ საგანს შორის ის განსხვავებაა, რომ ნებისმიერი საგანი, რომელიც არსებობს, არ არის არაფრობა, რადგან ის არსებობს, ხოლო არაფრობა აღწერს მდგომარეობას, როდესაც არც ერთი საგანი და საერთოდ არაფერი არსებობს) არც ერთი საგანი (ადამიანი, ატომი, პლანეტა, ჰაერი, ცეცხლი, მიწა, და ა.შ.)  არ არსებობს.  შესაბამისად, აპრიორული ტიპის არგუმენტებს, ღმერთის არსებობა, მხოლოდ სიტყვა ღმერთის აპრიორული ანალიზიდან გამოყავს. ამ ტიპის არგუმენტებია ფსიქოლოგიური და ონტოლოგიური არგუმენტი.

ფსიქოლოგიურ არგუმენტს, ღმერთის არსებობა იმ გარემოებიდან გამოყავს, რომ ადამიანის გონებაში არსებობს ღმერთის იდეა. მაგრამ, ღმერთის იდეაში იაზრება უსასრულო და სრულყოფილი არსება, მაშინ, როდესაც, ადამიანი არის სასრული და არასრულყოფილი. ამიტომ,  ადამიანის ინტელექტში, ღმერთის იდეის (რომელშიც სრულყოფილი და უსასრულო არსება იაზრება) არსებობის მიზეზი ვერ იქნება ადამიანი, რომელიც  სასრული და არასრულყოფილია, არამედ ის რაც სრულყოფილი და უსასრულოა. ამიტომ, ადამიანის ინტელექტში არსებული ღმერთის იდეის არსებობის მიზეზი თავად ღმერთია, რომლისგანაც მომდინარეობს ეს იდეა. მაშასადამე, ღმერთი არსებობს.²⁸

ონტოლოგიურ არგუმენტს, ღმერთის არსებობა, მხოლოდ სიტყვა ღმერთის აპრიორული ანალიზიდან გამოყავს. ამ არგუმენტის თანახმად, სიტყვა ღმერთი აღნიშნავს არსებას, რომელიც უდიადესი და უსრულყოფილესია.²⁹ ასევე, ღმერთის იდეა და თავად ამ იდეის ამგვარი გაგება, ყველა იმ ადამიანის გონებაში არსებობს, ვინც სიტყვა ღმერთის ამგვარ დეფინიციას მოისმენს.³⁰  ასევე, ის რაც გონებაში და გონების მიღმა ერთდროულად არსებობს, იმაზე უფრო სრულყოფილია, რაც მხოლოდ გონებაში არსებობს. მაგალითად, კოსმოსი, კუთხეებიან წრეზე უფრო სრულყოფილია, რადგან პირველი მათგანი, არსებობს როგორც გონებაში, ასევე გონების მიღმა, მაშინ, როდესაც, კუთხეებიანი წრე, მხოლოდ გონებაში არსებობს. შესაბამისად, ღმერთი, რომ მხოლოდ გონებაში არსებობდეს, ის ვერ იქნებოდა სრულყოფილი. მაგრამ, რადგან, ღმერთის იდეის სწორი დეფინირება, გვაწვდის იმ ინფორმაციას, რომ ამ იდეაში უსრულყოფილესი არსება იაზრება, ის უნდა არსებობდეს როგორც გონებაში, ასევე გონების მიღმა. მაშასადამე, ის არსებობს.³¹

გარდა აპრიორული მეთოდისა, ნატურალური თეოლოგიის ისტორიაში, არსებობს ღმერთის არსებობის აპოსტერიორული მეთოდით დასაბუთების ტრადიცია.³² ამ მეთოდით ღმერთის არსებობის დასაბუთებისას, მისი ეგზისტენციის რაციონალური დემონსტრირება ხდება დაკვირვებადი ფაქტების და მოვლენების დახმარებით. სხვა სიტყვებით, რომ ვთქვათ, აპოსტერიორული მეთოდით აგებული არგუმენტები, ხილული შედეგებიდან, ასაბუთებენ, ამ შედეგების უხილავ პირველმიზეზის არსებობას,³³ როგორც ხილული საათის არსებობიდან, ჩვენ შეგვიძლია, მისი არსებობის უხილავი მიზეზის (საათი დაკვირვებადი ფენომენია, მაგრამ ჩვენ შეიძლევა ვერ დავაკვირდეთ მესაათეს, რომელმაც საათის არსებობა გამოიწვია და შემდეგ, ჩვენი გრძნობის ორგანოებს მიეფარა. მაგალითად, ჩვენ უდაბნოს ქვიშაში ვიპოვეთ საათი. ამ საგნის შინაგანი სტრუქტურის გამოკვლევიდან, ჩვენთვის ცხადია, რომ ის ვერ წარმოიშვებოდა ქარის დაბერვით, გრავიტაციის კანონით, ისევე როგორც ის ვერ გადმოვიდოდა არარსებობიდან არსებობაში უმიზეზო, არამედ მას როგორც შედეგს უნდა ქონდეს მიზეზი და ეს მიზეზი არის მესაათე. შესაბამისად, ჩვენ ვაკვირდებით, მესაათის, როგორც მიზეზის მიერ გამოწვეულ შედეგს, ანუ საათს. მაგრამ, ჩვენ შეიძლება ვერ დავაკვირდეთ თავად მესაათეს, რადგან ის არ იყოს უდაბნოში. მიუხედავად ამისა, საათის არსებობის ფაქტიდან, ჩვენ უეჭველად ვიცით, რომ არსებობს, ან არსებობდა მესაათე)³⁴ არსებობის (მესაათე) დასაბუთებას.

აპოსტერიორული ტიპის არგუმენტებიდან, ყველაზე ცნობილი, საინტერესო და ძლიერი არგუმენტები არის კოსმოლოგიური და ტელეოლოგიური არგუმენტი.  პირველ მათგანს, ღმერთის არსებობა კოსმოსის, როგორც შედეგის არსებობიდან ასაბუთებს, მისი მიზეზის არსებობას, რომელიც არის ღმერთი.³⁵ არსებობს, კოსმოლოგიური არგუმენტის განსხვავებული ვარიაციები (არგუმენტი მოძრაობიდან, მიზეზ–შედეგობრიობიდან, შემთხვევითობიდან და ა.შ.). თუმცა, ჩვენ შეგვიძლია გამოვყოთ, კოსმოლოგიური არგუმენტის ორი ტიპი: ვერტიკალური და ჰორიზონტალური.³⁶

ვერტიკალური კოსმოლოგიური არგუმენტი, დასაბუთების ამოსავალ წერტილად იღებს, კოსმოსში არსებულ ისეთ მიზეზობრივ რიგს, რომელშიც არსებული ყოველი შედეგის არსებობა აქ და ახლა ეყრდნობა მისი მიზეზის არსებობას, რომელიც ასევე არის შედეგი და აქ და ახლა ეყრდნობა მისი მიზეზის არსებობას და ა.შ. ამ სახის რიგი, რომ გასაგები იყოს საჭიროა მაგალითის მოყვანა. დედამიწაზე მცხოვრები ყოველი ადამიანის არსებობა, აქ და ახლა ეყრდნობა დედამიწაზე არსებული სათანადო ტემპერატურის არსებობას, რომლის არსებობაც აქ და ახლა ეყრდნობა დედამიწიდან მზის დაშორებას,³⁷ რომლის არსებობაც აქ და ახლა ეყრდნობა გრავიტაციის კანონის არსებობას და ა.შ. როგორც ვხედავთ, ამგარი მიზეზობრიობა, არ მიემართება დროის თვალსაზრისით წარსულისკენ, არამედ რიგის ყველა წევრი არსებობს აქ და ახლა,³⁸ ისევე როგორც, ამ რიგში არსებული ყოველი შედეგის არსებობა, აქ და ახლა ეყრდნობა მისი მიზეზის არსებობას.  ამ სახის რიგის წარმოდგენის შემდეგ, ვერტიკალური კოსმოლოგიური არგუმენტი, აკეთებს შემდეგნაირ დასკვნას. ამ სახის მიზეზობრივ რიგში არსებული ყოველი წევრის, როგორც შედეგის არსებობა ეყრდნობა მისი მიზეზის არსებობას. შესაბამისად, მიზეზობრივი რიგის, როგორც მთლიანობის არსებობაც, უნდა ეყრდნობოდეს ისეთი პირველმიზეზის არსებობას, რომელიც არსებობს საკუთარი თავის დახმარებით.³⁹ შესაბამისად, არსებობს ყოველივე არსებულის პირველმიზეზი, რომლის არსებობასაც ეყრდნობა, მისგან განსხვავებული შედეგების (კოსმოსი და მასში არსებული საგნები და მოვლენები) უსასრულო სერიის არსებობა..

ჰორიზონტალური კოსმოლოგიური არგუმენტი, წარმოგვიდგენს ისეთ მიზეზობრივ რიგს, რომელიც დროის თვალსაზრისით მიემართება წარსულისკენ, ისევე როგორც ამ რიგში არსებული ყოველი შედეგი, გარკვეული დროის წინ არის წარმოშობილი მისი მიზეზის მიერ, როგორც ყოველი ადამიანის არსებობა გამოიწვია მისი მშობლების არსებობამ, მათი არსებობა მათმა მშობლებმა და ა.შ. ამ სახის მიზეზობრივი რიგის წარმოჩენის შემდეგ, არგუმენტი ცდილობს დაასაბუთოს, რომ ეს რიგი არ არის უსასრულო. მიზეზობრივი რიგის სასრულობის დასასაბუთებლად, ნატურალური თეოლოგიის წარმომადგენელმა მოაზროვნეებმა, მრავალი არგუმენტი შეიმუშავეს, რომლებიდანაც ახლა მხოლოდ ერთს განვიხილავთ. თუ საგანი A–ს არსებობა გამოიწვია საგანმა B-მ, ხოლო საგანი B-ს არსებობა C–მ და ასე უსასრულოდ, მაშინ თავად საგანი A არ იარსებებდა, რადგან ის ვერაფრისგან და ვერავისგან მიიღებდა არსებობას, ისევე როგორც, მე, თუ ჩემ მეგობარს ვთხოვ 10 დოლარს, ის თავის მეგობარს, ის თავის მეგობარს და ა.შ. მაშინ მე ვერასოდეს მივიღებ თანხას. ამიტომ, რადგან კოსმოსში არსებული ერთი საგანი მეორესგან იღებს არსებობას, მეორე მესამესგან და თავად ის საგანი არსებობს, რომლისგანაც ათვლა დავიწყეთ, უნდა არსებობდეს ამ რიგის არსებობის პირველმიზეზი, რომლისგანაც მიიღო არსებობა ყოველივემ, ხოლო თავად ეს პირველმიზეზი, უმიზეზოდ არსებობს.

როგორც ვხედავთ, ჰორიზონტალური კოსმოლოგიური არგუმენტი, ცდილობს დაასაბუთოს, რომ პირველმიზეზის გარდა, ყველა შედეგმა, გარვეული დროის წინ დაიწყო არსებობა. სხვა სიტყვებით, რომ ვთქვათ, ამ არგუმენტის მიხედვით, კოსმოსმა გარკვეული დროის წინ დაიწყო არსებობა და ამ მოვლენის (სამყაროს არსებობის დაწყების) მიზეზი იყო სამყაროს ტრანსცედენტური რეალობა, ანუ ღმერთი. შესაბამისად, რადგან ამ არგუმენტის მიზანი, სამყაროს დროში საწყისობის დასაბუთებაა, მას ფილოსოფოსები, ასეთი ფორმითაც გადმოცემენ:

1. ყოველივეს, რაც არსებობას იწყებს, აქვს მიზეზი.

2. სამყარომ დაიწყო არსებობა.

3. მაშასადამე, სამყაროს არსებობას აქვს მიზეზი და ეს მიზეზი არის ღმერთი.⁴⁰

რაც შეეხება ტელეოლოგიურ არგუმენტს. ეს არგუმენტიც, კოსმოლოგიური არგუმენტის მსგავსად, აპოსტერიორულია  და მას ღმერთის არსებობა, სამყაროში არსებული წესრიგიდან გამოყავს. არსებობს ამ არგუმენტის განსხვავებული ვარიაციები, რომლებიდანაც ახლა მხოლოდ ერთს განვიხილავთ ძალიან მოკლედ. ტელეოლოგიური არგუმენტის ეს ვარიაცია (არგუმენტი სამყაროში არსებული წესრიგიდან) იწყება მოვლენების და ფაქტების დადასტურებით. ეს ფაქტი, რაც ყველა ადამიანის მხრიდან დაიკვირვება არის ის, რომ კოსმოსში არსებობს წესრიგი. ამ წესრიგის არსებობაში, ჩვენ უფრო და უფრო ვრწმუნდებით, რაც უფრო მეტად ვსწავლობთ კოსმოს. კერძოდ, კოსმოსში, ყველა საგანი და მოვლენა, ისეთი ფორმით არსებობს, რომ დედამიწაზე სიცოცხლის წარმოშობა და შენარჩუნება იყოს შესაძლებელი. მაგალითად, დედამიწაზე, რომ ადამიანი წარმოიშვას და მან არსებობა გააგრძელოს, ამისათვის საჭიროა დედამიწაზე არსებობდეს ჟანგადი, საკვები, წყალი და სათანადო ტემპერატურა. ამ უკანასკნელს, მზიდან დედამიწის დაშორება ქმნის, ხოლო მას,  გრავიტაციის კანონი არეგულირებს, რადგან სწორედ ისაა იმის მიზეზი, რომ დედამიწა მზის ირგვლივ ისე მოძრაობს, რომ მას არც ძალიან უახლოვდება და არც ძალიან შორდება. შესაბამისად, კოსმოსში არსებობს ისეთი რთული წესრიგი, რომ ერთი ფენომენის გაუქმება, რომელიც მიზეზ-შედეგობრივი ჯაჭვის მხოლოდ ერთი წევრია, იწვევს მთლიანად მიზეზობრიობის და შესაბამისად წესრიგის გაუქმებას. მაგალითად, გრავიტაციის გაუქმებით, გაუქმდებოდა, დედამიწაზე არსებული სათანადო ტემპერატურა, რაც გააუქმებდა, საკვების და წყლის არსებობას დედამიწაზე და ეს უკანასკნელი გააუქმებდა დედამიწაზე არებული ცოცხალი არსებების არსებობას. ამიტომ, კოსმოსში არსებობს ის მიზანი, რომ დედამიწაზე სიცოცხლე წარმოიშვას და გაგრძელდეს. მაგრამ, ეს მიზანი, რომ შესრულდეს, საჭიროა საშუალებების სწორად შერჩევა და ამ საშუალებების უცვლელობა. მაგრამ, საშუალებების შერჩევაში, აუცილებლად გონიერი მიზეზი უნდა იყოს ჩართული. ამ დაბულების ჭეშმარიტება, რომ დაგვანახოს, უილიამ პელის ასეთი მაგალითი მოყავს, წარმოვიდგინოთ, რომ უდაბნოს ქვიშაში ვიპოვეთ საათი. როგორცვე საათის კვლევას დავიწყებთ, ჩვენ მივხვდებით, რომ საათი არის შედგენილი საგანი, რომელიც არის რთული მექანიზმი, რადგან მისი ნაწილები, ისე არის ერთმანეთთან შესაბამისობაში მოყვანილი, რომ მან სწორი დრო აჩვენოს. სხვა სიტყვებით, რომ ვთქვათ, საათში არსებობს ის მიზანი, რომ მან სწორი დრო აჩვენოს. მაგრამ, ეს მიზანი, რომ შესრულდეს, საჭიროა საშუალებების სწორად შერჩევა, ანუ მისი ნაწილების ერთმანეთთან სწორად შესაბამისობაში მოყვანა. მაგრამ, საშუალებების შერჩევის პროცესში, აუცილებელია ჩართული იყოს გონიერი მიზეზი. ამ დებულების ჭეშმარიტებას ადასტურებს ის ემპირიული ფაქტი, რომ არასოდეს მომხდარა ის, რომ საათის ნაწილები, ერთმანეთთან სწორ შესაბამისობაში ქარის დაბერვით მოსულიყო. იგივენაირად, რადგან კოსმოსი, ჩვეულებრივ საათზე უფრო რთული მექანიზმია და მასში, ყველა საშუალება, ისეა შერჩეული, რომ შემდეგ ეს საშუალებები, იმ მიზანს შეესაბამოს, რომ დედამიწაზე სიცოცხლე შესაძლებელი იყოს, უნდა არსებობდეს გონიერი მიზეზი, ვინც ეს საშუალებები შეარჩია და ის ამ მიზანს შეუსაბამა. სწორედ ეს გონიერი მიზეზი არის ღმერთი.⁴¹

ღმერთის ბუნება

როგორც უკვე აღინიშნა, ნატურალური თეოლოგია საუბრობს არა მარტო ღმერთის არსებობაზე და მის არსებობას აპრიორულად და აპოსტერიორულად ასაბუთებს, არამედ ის საუბრობს, ამ არგუმენტების მიღწეული სინამდვილის  სუბსტანციაზეც. უფრო მარტივი სიტყვებით რომ ვთქვათ, ნატურალური თეოლოგია, საუბრობს ღმერთის ბუნებაზე, ანუ იმ ღვთაებრივ ატრიბუტებზე, რომელთაც ფილოსოფიური დეიზმი, ან თეიზმი (დეიზმი არის თეიზმის ერთ–ერთი ვარიაცია, რადგან ორივე მათგანი აღიარებს ერთი ღმერთის არსებობას და მას იგივენაირად ახასიათებს. მათ შორის მხოლოდ ერთი განსხვავებაა. თეიზმი მიიჩნევს, რომ სამყაროს შექმნის შემდეგ, ღმერთი ერევა კოსმოსის შიგნით „სუპერნატურალური გზით“.⁴² ხოლო, დეიზმი მიიჩნევს, რომ ღმერთმა შექმნა სამყარო და მას არსებობას უნარჩუნებს აქ და ახლა. მაგრამ, შექმნის შემდეგ, ღმერთი აღარ ერევა კოსმოსის შიგნით.), ღმერთს მიაწერს.  თუმცა, ამ შემთხვევაშიც, გამოცხადების თეოლოგიისგან განსხვავებით, ის ღვთაებრივ ატრიბუტებზე საუბრობს არა ავტორიტეტზე დაყრდნობით, არამედ არგუმენტებზე დაყრდნობით.  მკითხველისთვის, რომ გასაგები იყოს, ის, თუ როგორ საუბრობს ნატურალური თეოლოგია ღმერთის ბუნებაზე, ჩვენ ჯერ ჩამოვთვლით იმ ატრიბუტებს, რომელთაც ფილოსოფიური დეიზმი, ან თეიზმი ღმერთს მიაწერს და შემდეგ, მხოლოდ ერთ ატრიბუტს განვიხილავთ, რომ გასაგები იყოს, რა მეთოდებით საუბრობს ნატურალური თეოლოგია ღმერთის ბუნებაზე.  

ფილოსოფიური თეიზმის, გადმოსახედიდან, ღმერთი არის:⁴³ თავისთავად არსებული, უსასრულო, მარტივი, არამატერიალური, უსხეულო, მარადიული, ერთი, წმინდა აქტუალობა, პოზიტიური თვისებების მაქსიმუმი, პიროვნული, ყოვლისშემძლე, ყოვლისმცოდნე, უცვლელი, და მორალურად სრულყოფილი სინამდვილე.

ახლა, კი მოკლედ განვიხილოთ ღმერთის ერთი ატრიბუტი, ნატურალური თეოლოგიის კონტექსტში. თეისტური, ისევე როგორც, დეისტური ფილოსოფიის გადმოსახედიდან, ღმერთის ერთ–ერთი ფუნდამენტური მახასიათებელი არის ის, რომ ის არის მარადიული. ნატურალური თეოლოგიის წარმომადგენლებს, მოაქვთ მრავალი არგუმენტი იმის დასასაბუთებლად, რომ ღმერთი არის მარადიული. თუმცა, ამ შემთხვევაში მხოლოდ ერთ მათგანს განვიხილავთ.

ჰორიზონტალური კოსმოლოგიური არგუმენტი ასაბუთებს, რომ სამყარომ დაიწყო არსებობა და ამიტომ, მას აქვს გარეგანი მიზეზი, რომელიც არის ღმერთი. მაგრამ, რატომ უნდა იყოს ეს მიზეზი, ანუ ღმერთი მარადიული? ამ კითხვაზე, ნატურალური თეოლოგიის წარმომადგენელი მოაზროვნე, ფრენკ ტურეკი (1961) შემდეგნაირად პასუხობს: სამყაროს მიზეზი, რომელმაც სამყარო არარსებობიდან არსებობაში შემოიყვანა, არის სამყაროს მიმართ ტრანსცედენტური, ანუ ის სამყაროს მიღმა არსებობს. მაგრამ, სამყარო ეს არის დრო, სივრცე და მატერია. ამიტომ, მისი მიზეზი არის დროის, სივრცის და მატერიის მიღმა. დროის მიღმა არსებული მიზეზი კი არსებობს დროის გარეშე, ანუ მარადიულად, რაც იმას ნიშნავს, რომ მას არ აქვს არც დასაწყისი და არც დასასრული, არამედ არსებობს საკუთარი თავიდან,⁴⁴  შესაბამისად, ღმერთი მარადიულია.

ღმერთი და სამყარო

სანამ,  ყოველივე იმას, რაც ზემოთ ითქვა, მოკლედ შევაჯამებთ, ძალიან მოკლედ განვიხილოთ ღმერთის კაუზალური კავშირი სამყაროსთან, როგორც ეს ფილოსოფიურ თეიზმს (ამ საკითხში, დეიზმი და თეიზმი იგივეობრივად ასწავლიან) ესმის.  როგორც ვერტიკალურმა კოსმოლოგიურმა არგუმენტმა დაასაბუთა, ღმერთი არის ყველა საგნის და მოვლენის პირველმიზეზი და ყოველივეს არსებობა, მის არსებობას ეყრდნობა. სხვა სიტყვებით, რომ ვთქვათ, ღმერთი არის მისგან განსხვავებული შედეგების, შემნარჩუნებელი პირველმიზეზი. ამიტომ, კოსმოსი და მასში არსებული საგნები და მოვლენები, ეყრდნობიან პირველმიზეზის არსებობას, რაც იმას ნიშნავს, რომ პირველმიზეზმა, რომ შეწყვიტოს განგრძობითი ქმნადობა, ანუ ქმნილებებისთვის არსებობის შენარჩუნება, მაშინ ქმნილებები არარსებობაში გადავლენ. უფრო გასაგები, რომ იყოს, ასეც შეგვიძლია ვთქვათ. ღმერთსა და კოსმოს შორის, ისეთივე მიმართებაა, როგორც მუსიკოსსა და მის მიერ გიტარის დაკვრის შედეგად წარმოშობილ ხმას შორის არსებობს. მუსიკოსმა, გიტარაზე დაკვრით, არა მარტო წარმოშვა მუსიკის ხმა, არამედ მას არსებობას უნარჩუნებს აქ და ახლა, რადგან როგორც ის შეწყვეტს დაკვრას, მუსიკის ხმა გაქრება. იგივენირად, კოსმოსი და მასში არსებული საგნები და მოვლენები, არსებობენ იმდენად რამდენადაც, ღმერთი, ანუ მათი არსებობის პირველმიზეზი, ყოველ წამს უნარჩუნებს მათ არსებობას.⁴⁵

ბოლოს კი მოკლედ შევაჯამოთ, ყოველივე ის, რაც ზემოთ ითქვა. ნატურალური თეოლოგია, არაფერს უშვებს წინამძღვრად, არამედ ღმერთის შესახებ გარკვეულ ცოდნამდე, მიდის ქმნილებაზე დაკვირვებით და ამ მეთოდით მიღწეული ცოდნის ჭეშმარიტებას, არგუმენტებით ასაბუთებს და არა ავტორიტეტზე დაყრდნობით. შესაბამისად, ნატურალური თეოლოგიის მიზანი და დანიშნულებაა, რომ ისაუბროს ღმერთის არსებობაზე, მის ბუნებაზე და მის ქმნილებებთან (სამყარო, მასში არსებული საგნები და მოვლენები) კავშირზე,⁴⁶ ისე, რომ მხოლოდ არგუმენტირებულ მსჯელობას დაეყრდნოს და არა ავტორიტეტს.⁴⁷

შენიშვნები:

[1] ვაჟა ვარდიძე, ფუნდამენტური თეოლოგია ნაწილი 1, სულხან საბა ორბელიანის უნივერსიტეტი,  თბილისი, 2011, გვ.  9

[2] დეიზმის მიხედვით, ღმერთმა შექმნა სამყარო, როგორც უზუსტესად მოწყობილი მექანიზმი. მაგრამ, შექმნის შემდეგ აღარ ერევა კოსმოსის შიგნით.

[3] თეიზმის მიხედვით, ღმერთმა არამარტო შექმნა სამყარო, არამედ შექმნის შემდეგაც მოქმედებს კოსმოსის შიგნით, ეცხადება რა ადამიანებს, რომ საკუთარი თავის და ქმნილების შესახებ ისეთი ინფორმაციები გაანდოს ადამიანებს, რასაც ისინი დაიტევენ.  თუ როგორ განუცხადა ღმერთმა (ქრისტიანული წარმოდგენით) საკუთარი თავის და ქმნილების შესახებ ისეთი ინფორმაციები ადამიანებს, რომლებსაც ისინი საკუთარი გონებით ვერასოდეს მიხვდებოდნენ, ამას შესანიშნავად ხსნის ქრისტიანი თეოლოგი თომა აქვინელი +1274 თავისი ნაშრომის „ჯამი წარმართთა წინააღმდე“  მეოთხე წიგნში. იხ: CONTRA GENTILES BOOK FOUR: SALVATION translated by Charles J. O’Neil CONTENTS, 1, 11, https://dhspriory.org/thomas/english/ContraGentiles4.htm

[4] პანთეიზმის მიხედვით, ყველაფერი ღმერთია. კლასიკური პანთეიზმი, ღმერთს სამყაროს უიგივებს და ამბობს, რომ თავად სამყაროა ღმერთი.

[5] ჰენოთეიზმის მიხედვით, არსებობს მრავალი ღმერთი, მაგრამ მათ შორის ერთი არის სხვებისგან გამორჩეული და მათზე აღმატებული.

[6] მითოლოგიური გადმოსახედიდან, არსებობს მრავალი ღმერთი და ისინი ადამიანის მსგავსი არიან, ანუ ისინი ყველა იმ მანკიერ და დადებით თვისებებს შეიცავენ, რაც ადამიანებს ახასიათებთ. მითოლოგიაში არსებული ღმერთების ადამიანებისგან განსხვავება ისაა, რომ ისინი არიან უკვდავნი და შეუძლიათ სასწაულის მოხდენა. იხ: ვახტანგ ერქომაიშვილი, ფილოსოფია, შესწორებული გამოცემა, თბილისი, 2013, გვ. 60

[7] Norman Geisler, Systematic Theology: In One Volume, “Bethany House Publishers”, Minneapolis, 2011, გვ. 17

[8] ვაჟა ვარდიძე, ფუნდამენტური თეოლოგია ნაწილი 1, სულხან საბა ორბელიანის უნივერსიტეტი,  თბილისი, 2011, გვ.  9

[9] იხ: St. Thomas Aquinas The Summa Theologica (Benziger Bros. edition, 1947) Translated by Fathers of the English Dominican Province, ნაწილი I, კითხვა 104, არტიკლი. 1 https://dhspriory.org/thomas/english/summa/FP/FP002.html#FPQ2OUTP1

[10] წმ. თომა აკვინელი, ღვთისმეტყველების შეჯამება, 1, 1, გამოსაცემად მოამზადა ბადრი შარვაძემ, თბილისი, 2004, გვ. 15

[11] წმ. თომა აკვინელი, ღვთისმეტყველების შეჯამება, 1, 1, გამოსაცემად მოამზადა ბადრი შარვაძემ, თბილისი, 2004, გვ. 15

[12] ვარდიძე ვაჟა,  დოგმატური თეოლოგია, სულხან საბა ორბელიანის უნივერსიტეტი, თბილისი, 2007,გვ. 6

[13] წმ. თომა აკვინელი, ღვთისმეტყველების შეჯამება, 1, 1, გამოსაცემად მოამზადა ბადრი შარვაძემ, თბილისი, 2004, გვ. 8

[14] ვარდიძე ვაჟა, ფუნდამენტური თეოლოგია ნაწილი 2, სულხან საბა ორბელიანის უნივერსიტეტი,  თბილისი, 2014, გვ. 20

[15] ირაკლი ბრაჭული,   ნიკოლაე დურა,  ანასტასია ზაქარიძე,  რელიგიის ფილოსოფია, ივანე ჯავახიშვილის უნივერსიტეტის გამომცემლობა, თბილისი, 2015, გვ. 23-24

[16] არისტოტელე, მეტაფიზიკა, გამომცემლობა „თეკაკომპანია, თბილისი, 2016, წიგნი XII

[17] Saint Thomas Aquinas, Summa Contra Gentilies, Book One: God, Translated with an Introduction and Notes, by Anton C. Pegis F.R.S.C., “University of notre Dame Press edition”, USA, 1975, 12, 9

[18] Frank Turek, Stealing from god, “Nvpress”, USA, 2014, XXI

[19] Edward Feser, Five Proof For The Existence of God, „Ignatius Press“, USA, 2017, გვ. 9–10

[20] https://www.bible.com/ka/bible/1/GEN.1.KJV,

[21] Frank Turek, Stealing from god, “Nvpress”, USA, 2014, გვ. 2

[22] იხ: William Lane Craig, On Guard: Defending Your Faith with Reason and Precision, “David C Books, USA, 2010, გვ. 73–105

[23] Edward Feser, Five Proof For The Existence of God, „Ignatius Press“, USA, 2017, გვ. 9–10

[24] ირაკლი ბრაჭული,   ნიკოლაე დურა,  ანასტასია ზაქარიძე,  რელიგიის ფილოსოფია, ივანე ჯავახიშვილის უნივერსიტეტის გამომცემლობა, თბილისი, 2015, გვ. 245

[25] ვაჟა ვარდიძე, ფუნდამენტური თეოლოგია ნაწილი 1, სულხან საბა ორბელიანის უნივერსიტეტი,  თბილისი, 2011, გვ.  114

[26] by Neil A. Manson (Editor), God and Design, Routledge, 1 edition, USA, 2003, გვ. 1

[27] ირაკლი ბრაჭული,   ნიკოლაე დურა,  ანასტასია ზაქარიძე,  რელიგიის ფილოსოფია, ივანე ჯავახიშვილის უნივერსიტეტის გამომცემლობა, თბილისი, 2015, გვ. 244

[28] იხ:რენე დეკარტი, ფილოსოფიური ტრაქტატები, „ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის გამომცემლობა“, მთ: დოდო ლაბუჩიძე-ხოფერია თბილისი, 2018, გვ.  303

[29] Семён Людвигович Франк, Онтологическое доказательство бытия Бога, Параграф I, https://azbyka.ru/otechnik/Semen_Frank/ontologicheskoe-dokazatelstvo-bytija-boga/  4.22. 2019. 344

[30] St. Anselm Basic Writings: Proslogium, Mologium, Gaunilo's In Behalf of the Fool, Cur Deus Homo, Translator),  S. N. Deane(Introduction),,  Charles Hartshorne,  “Open Court”; 2nd Revised ed. Edition, USA, 1982,  გვ. 7

[31] იხ:ზურაბ ხასაია,  ფილოსოფიის სისტემური კურსი, გამომცემლობა „Carpe Diem”, თბილისი, 2015, გვ. 59–61

[32] by Norman L. Geisler  (Author), Paul D. Feinberg (Author), Introduction to Philosophy: A Christian Perspective, Baker Academic, USA, 1991, გვ. 288

[33] იქვე, გვ. 288–289

[34]იხ: William Paley (Author), Matthew D. Eddy (Editor), David Knight (Editor), Natural Theology (Oxford World's Classics), „Oxford University Press“; Reprint edition, Great Britain, , 2008,

[35] ირაკლი ბრაჭული,   ნიკოლაე დურა,  ანასტასია ზაქარიძე,  რელიგიის ფილოსოფია, ივანე ჯავახიშვილის უნივერსიტეტის გამომცემლობა, თბილისი, 2015, გვ. 11

[36] Norman L. Geizler, A history of western philosophy volume 1: ancient and medieval, “bastion books” USA, 2016,გვ. 282

[37] Edward, Feser Aquinas beginner guides, Oxford:Oneworld Publications, London, 2009, გვ. 86

[38] Edward Feser, Five Proof For The Existence of God, „Ignatius Press“, USA, 2017, გვ. 17–29

[39] Frederick Copleston,  History of philosophy: medieval philosophy From Augustine to Duns Scotus,  volume II.: Doubleday,Image Books, New York, 1993, გვ. 342

[40] William Lane Craig, On Guard: Defending Your Faith with Reason and Precision, “David C Books, USA, 2010, გვ. 74

[41] იხ: William Paley (Author), Matthew D. Eddy (Editor), David Knight (Editor), Natural Theology (Oxford World's Classics), „Oxford University Press“; Reprint edition, Great Britain, , 2008

[42] by Norman L. Geisler (Author), Peter Bocchino (Author), Unshakable Foundations: Contemporary Answers to Crucial Questions about the Christian Faith, Bethany House Publishers; Signed By Author edition, USA, 2000. გვ.60      

[43] ღმერთის ატრიბუტების შესახებ ინფორმაცია და ამ ატრიბუტების ფილოსოფიურ–თეოლოგიური ანალიზი, იხილეთ შემდეგ წიგნებში: Norman Geisler, Systematic Theology: In One Volume, “Bethany House Publishers”, Minneapolis, 2011, გვ. 407–615, Edward Feser, Five Proof For The Existence of God, „Ignatius Press“, USA, 2017, გვ. 169–249,  Saint Thomas Aquinas, Summa Contra Gentilies, Book One: God, Translated with an Introduction and Notes, by Anton C. Pegis F.R.S.C., “University of notre Dame Press edition”, USA, 1975,

[44] Frank Turek, Stealing from god, “Nvpress”, USA, 2014, გვ. 22

[45] Frank Turek, Stealing from god, “Nvpress”, USA, 2014, გვ. 85

[46] Edward Feser, Five Proof For The Existence of God, „Ignatius Press“, USA, 2017, გვ. 9–10

[47] ირაკლი ბრაჭული,   ნიკოლაე დურა,  ანასტასია ზაქარიძე,  რელიგიის ფილოსოფია, ივანე ჯავახიშვილის უნივერსიტეტის გამომცემლობა, თბილისი, 2015, გვ. 23-24