ადამიანი არამხოლოდ ბუნების ქმნილება

ამონარიდი გახლავთ ერთ-ერთი თავი რუდოლფ შტაინერის წიგნიდან: „ეგოიზმი ფილოსოფიაში“.

ადამიანი რომ მხოლოდ ბუნების ქმნილება იყოს და იმავდროულად, შემოქმედი არა, მაშინ იგი არ იდგებოდა სამყაროს მოვლენების წინაშე როგორც კითხვის დამსმელი და არ ეცდებოდა მისი არსისა და კანონების კვლევას. კვებისა და გამრავლების ბუნებრივ ინსტინქტებს იგი თავისი ორგანიზმისთვის ბუნებრივი კანონების შესაბამისად დაიკმაყოფილებდა და სამყაროს მოვლენებს თავის დინებაზე მიუშვებდა. მას აზრადაც არ მოუვიდოდა, ბუნებისთვის კითხვა დაესვა. იგი კმაყოფილი და ბედნიერი იცხოვრებდა იმ ვარდივით, რომელზეც ანგელუს სილეზიელი ამბობს:

„ვარდს ნუ ეკითხები, ის ყვავის იმიტომ, რომ ყვავის,
ყურადღებას არ აქცევს საკუთარ თავს, არ კითხულობს,
ხედავ თუ არა მას“.

«Die Ros’ ist ohn warumb, sie blühet, weil sie blühet,
sie acht nicht ihrer selbst, fragt nicht, ob man sie sihet.»

ასეთია ვარდი. რაც არის, სწორედ ისეთია, ვინაიდან ბუნებამ იგი ასეთი შექმნა. მაგრამ ადამიანს არ შეუძლია ასეთი იყოს. მასში ჩადებულია სწრაფვა, არსებულ სამყაროს დაუმატოს კიდევ ერთი – საკუთრივ მისგან აღმოცენებული. მას არ უნდა იცხოვროს თანამოძმეთა შემთხვევით თავყრილობაში, რომელშიც ბუნებამ ჩააყენა: იგი ცდილობს სხვებთან თანაცხოვრება თავისი გონივრული აზროვნების შესაბამისად მოაწესრიგოს. მას არ აკმაყოფილებს ფორმა, რომელიც ბუნებამ კაცსა და ქალს მისცა; ამიტომაც ქმნის იგი ბერძნული პლასტიკის იდეალურ ფიგურებს. ყოველდღიური ცხოვრების მოვლენათა ბუნებრივ მსვლელობას იგი თავისი ფანტაზიით წარმოქმნილს ამატებს ტრაგედიასა და კომედიაში. არქიტექტურასა და მუსიკაში მისი სული ისეთ ქმნილებებს ქმნის რამაც საეჭვოა, ბუნების მიერ შექმნილი მოგვაგონოს. თავის მეცნიერებებში იგი იძლევა ცნებით ხატებს, რომელთა მეშვეობითაც ყოველდღიურად ჩვენი გრძნობების წინაშე ჩავლილი სამყაროსეული მოვლენების ქაოსი ჰარმონიულად მოწესრიგებულ მთლიანობად, თავის თავში დანაწევრებულ ორგანიზმად წარმოჩნდება. სამყაროში თავის საკუთარ მოქმედებებში იგი ქმნის თავისსავე განსაკუთრებულ სამეფოს, ისტორიულ მოვლენებს, რომელიც არსებითად სხვა სახისაა, ვიდრე ბუნების მოვლენათა მსვლელობა.

ადამიანი გრძნობს, რომ ყოველივე, რასაც იგი ქმნის, მხოლოდ ბუნების მოქმედების გაგრძელებაა. მან ასევე იცის, რომ მოწოდებულია, მეტი დაამატოს იმას, რაც ბუნებას თავისი თავიდან შეუძლია. იგი აცნობიერებს, რომ თავისი თავიდან გარეგანთან ერთად სხვა, უფრო მაღალ ბუნებას წარმოშობს.

ამგვარად დგას ადამიანი ორ სამყაროს – მასში გარედან შემოჭრილსა და საკუთრივ მის მიერვე წარმოქმნილს შორის. იგი ცდილობს ეს ორი სამყარო ერთმანეთთან შეათანხმოს. ვინაიდან მთელი მისი არსება ჰარმონიისკენ ისწრაფვის. მას სურს იცხოვროს, როგორც ვარდმა, რომელმაც არ იცის არც „რატომ“ და არც „იმიტომ“, მაგრამ ყვავის, ვინაიდან ყვავის. შილერი ამას ადამიანისგან ითხოვს შემდეგი სიტყვებით:

„ეძიებ შენ უმაღლესს, უდიდესს?

მცენარეს შეუძლია შენ ეს გასწავლოს,
რაც ის ნების გარეშეა, იყავ შენ მნებავი – ეს ასეა!“

«Suchst Du das Höchste, das Größte?
Die Pflanze kann es Dich lehren.
Was sie willenlos ist, sei Du es wollend – das ist’s!»

მცენარეს ეს შეუძლია. ვინაიდან მისგან არანაირი ახალი სამყარო არ წარმოიქმნება, ამიტომაც არ წარმოიქმნება მასში მორიდებული სურვილი: მე როგორ შევათანხმო ორივე სამყარო?

თავად მასში არსებულის შეთანხმება იმასთან, რასაც ბუნება თავისი თავიდან წარმოქმნის, ანუ ამ ორ სამყაროს შორის ჰარმონიის მიღწევა არის მიზანი, რომელსაც ადამიანი ისტორიის ყველა დროში ესწრაფვის. ის ფაქტი, რომ იგი ნაყოფიერია, ამოსავალი პუნქტია კამათისა ბუნებასთან, რომელიც მისი სულიერი მისწრაფების შინაარსს ქმნის.

არსებობს ორი გზა ამ კამათისთვის. ან ადამიანი გარე ბუნებას უფლებას აძლევს მის შინაგანზე იბატონოს; ანდა იგი ამ გარე ბუნებას იმორჩილებს. პირველ შემთხვევაში იგი ცდილობს, თავისი საკუთარი ნებელობა და ყოფიერება დაუქვემდებაროს მოვლენათა გარეგნულ მსვლელობას. მეორეში – იგი საკუთარი ნებელობისა და ყოფიერების მიზანსა თუ მიმართულებას თავად განსაზღვრავს და ცდილობს, თავისი გზით მიმდინარე ბუნების მოვლენებს როგორღაც გაუმკლავდეს.

მე მსურს, ჯერ პირველ შემთხვევაზე ვისაუბრო. ის, რომ ადამიანი ბუნების სამეფოს გარდა, მისი აზრით, ასევე ქმნის უფრო მაღალ სამყაროს, ეს მის არსებას შეესაბამება. მას სხვაგვარად არ შეუძლია. როგორი შეგრძნებები და გრძნობები აქვს მას თავისი სამყაროს მიმართ, ამაზეა დამოკიდებული მისი მიმართება გარე სამყაროსთან. მას შეუძლია საკუთარ სამყაროსთან იგივე შეგრძნებები ჰქონდეს, როგორიც ბუნების ფაქტების მიმართ. მაშინ იგი უფლებას აძლევს სულის ქმნილებებს მას ისევე მიეახლონ, როგორც აძლევს იგი მასთან მიახლოების საშუალებას გარე სამყაროს მოვლენებს, მაგ: ქარსა და ქარიშხალს. იგი ერთმანეთისგან ვერ ასხვავებს იმას, რაც გარე სამყაროსა და მის სამშვინველში ხდება. ამიტომ მას მიაჩნია, რომ ისინი ერთი სამყაროა, რომელიც ერთგვარ კანონებს ემორჩილება. თუმცა გრძნობს, რომ სულის ქმნილებანი გაცილებით მაღალი სახეობისა არიან. ამიტომ იგი მათ ბუნების ქმნილებებზე მაღლა აყენებს. ამდენად, მას თავისი საკუთარი ქმნილებები გადააქვს გარე სამყაროში და მათ ბუნებაზე ბატონობის უფლებას აძლევს. თავისი არსებით იგი გადასმულია გარე სამყაროში და მინდობილია ბუნების ბატონობას. რადგან მას თავისი საკუთარი შინაგანი სამყარო გარეთ გადააქვს. გასაკვირი არაა, რომ მისთვის საკუთარი თვითებაც გარე სამყაროს ექვემდებარება.

ამგვარად, ადამიანის კამათი (შეჯახება) გარე სამყაროსთან იმაში მდგომარეობს, რომ ის თავის შინაგანს გარეგანად მიიჩნევს, ხოლო ამ გარეთ გადატანილ შინაგანს იგი ბუნებისა და თავისი თავის მეუფედ და კანონმდებლად აყენებს.

ამით მე რელიგიური ადამიანის პოზიცია დავახასიათე. ღვთაებრივი მსოფლწესრიგი არის ადამიანური სულის ქმნილება. ოღონდ ადამიანისთვის ცხადი არ არის, რომ ამ მსოფლწესრიგის შინაარსი მისი საკუთარი სულისგან წარმოიქმნა. ამიტომ, მას იგი გარეთ გააქვს და საკუთარ წარმონაქმნს ექვემდებარება.

ქმედითი ადამიანი თავისი საქმის უბრალოდ აღიარებით ვერ დამშვიდდება. ყვავილი ყვავის, იმიტომ რომ ყვავის. ის არ კითხულობს რატომ და ვინაიდან. ადამიანს აქვს პოზიცია თავისი ქმედების მიმართ. ამ ქმედებას გრძნობა უკავშირდება. იგი ან კმაყოფილია თავისი ქმედებით, ან – არა. ქმედებას იგი მისი მნიშვნელობის შესაბამისად განასხვავებს. მას ერთი ქმედება მოსწონს, მეორე – არა. იმ მომენტში, როცა იგი ასე შეიგრძნობს, მისთვის ირღვევა სამყაროს ჰარმონია. მას მიაჩნია, რომ კმაყოფილების მომნიჭებელ ქცევას სხვა შედეგები უნდა ჰქონდეს, ვიდრე მისი უკმაყოფილების გამომწვევს. როცა მისთვის ცხადი არაა, რომ მოქმედებას მან თავისი თავიდან დაურთო აზრი მნიშვნელობის შესახებ, მას სჯერა, რომ მოქმედების მნიშვნელობის განსაზღვრა გარეგან ძალაზეა დამოკიდებული. ამავე დროს, თუ მისთვის გაურკვეველია, რომ შეფასებითი განსჯა ქცევებს თან ერთვის მის მიერვე, მაშინ იგი ვარაუდობს, რომ ქცევისთვის ღირებულების განსაზღვრა დამოკიდებულია გარეგანი ძალის მეშვეობით აღსრულებულ ქცევებზე. მისი მოსაზრებაა ის, რომ სწორედ ასეთი გარეგანი ძალა ყოფს ამ სამყაროს მოვლენებს სასიამოვნო, შესაბამისად, კარგ და უსიამოვნო, ასევე, ცუდ და ბოროტ მოვლენებად. ბუნების ფაქტებსა და ადამიანურ ქცევებს ერთმანეთისგან ვერ ასხვავებს ის ადამიანი, რომელიც ასე შეიგრძნობს. იგი ორივეს ერთი და იმავე თვალსაზრისით განსჯის. მთელი სამყარო მისთვის არის ერთი სამეფო, ხოლო ამ სამეფოს მარეგულირებელი კანონები მთლიანად შეესაბამება იმას, რასაც ადამიანური სული თავისი თავიდან წარმოქმნის.

სამყაროსთან ამგვარ კამათში ვლინდება ადამიანური ბუნების ერთი თავდაპირველი თვისება. ადამიანისთვის როგორი გაურკვეველიც არ უნდა იყოს სამყაროსთან მისი მიმართება, ყველაფრის საზომს მაინც საკუთარ თავში ეძებს. ყველა მოვლენის აბსოლუტურ ღირებულებაზე გადაწყვეტილებას იგი სუვერენულობის არაცნობიერი გრძნობის საფუძველზე იღებს. შეგიძლიათ გამოიკვლიოთ, როგორც გსურთ: უთვალავია იმ ადამიანთა რიცხვი, რომელთაც სწამთ, რომ მათ ღმერთები მართავენ; არ არსებობენ ისეთნი, რომლებიც დამოუკიდებლად, ღმერთების გვერდის ავლით, განსჯიდნენ რა მოსწონთ ან რა არა ამ ღმერთებს. სამყაროს პატრონად თავისი თავის დაყენება რელიგიურ ადამიანს არ შეუძლია; თუმცა საკუთარი სუვერენულობის გამო მიდრეკილია იმისკენ, რომ სამყაროს მბრძანებელი იყოს.

საჭიროა მხოლოდ დაკვირვება რელიგიური გრძნობის მქონე პიროვნებებზე, რომ ჩემს მტკიცებათა სიმართლეში დარწმუნდეთ. არსებობდნენ კი ოდესმე ღმერთთა განმცხადებლები, რომელთაც იმავდროულად ზუსტად არ დაადგინეს, რა მოსწონთ ამ ღმერთებს და რა არის მათი საწინააღმდეგო? ყველა რელიგიას საკუთარი სიბრძნე აქვს სამყაროზე და თითოეული ამტკიცებს, რომ ეს სიბრძნე ერთი ან მრავალი ღმერთისგან მოდის.

რელიგიური თვალსაზრისით ადამიანის დახასიათებისას უნდა ითქვას: იგი ცდილობს, სამყაროს შესახებ თავის თავიდან იმსჯელოს, მაგრამ მას არა აქვს სიმამაცე, ამ მსჯელობებზე პასუხისმგებლობა თავის თავზე აიღოს; ამიტომაც იგონებს იგი თავისთვის გარე სამყაროში არსებებს, რომელთაც ამ პასუხისმგებლობას აკისრებს.

ამ დაკვირვებების წყალობით, მე ვფიქრობ, გაცემულია პასუხი კითხვაზე: რა არის რელიგია? რელიგიის შინაარსი ადამიანური სულისგან წარმოიქმნება. თუმცა ამ სულს ამ წყაროს აღიარება არ უნდა. ადამიანი საკუთარ კანონებს ემორჩილება, მაგრამ მათ უცხოდ მიიჩნევს. იგი თავს საკუთარი თავის მბრძანებლად ნიშნავს. ყოველი რელიგია ადამიანურ „მე“-ს სამყაროს მბრძანებლად ნიშნავს. რელიგიის არსი სწორედ იმაში მდგომარეობს, რომ იგი ამ ფაქტს ვერ აცნობიერებს. იგი გარეგან გამოცხადებად მიიჩნევს იმას, რასაც საკუთარ თავს თავად უცხადებს.

ადამიანს სურს სამყაროში მაღლა, პირველ ად-გილზე იყოს. თუმცა ის ვერ ბედავს თავისი თავი შესაქმეს გვირგვინად დასვას. ამიტომაც იგი იგონებს ღმერთებს თავის ხატად და მსგავსად და მათვე გადასცემს მფლობელობაში სამყაროს. როცა იგი ამგვარად აზროვნებს, რელიგიურად აზროვნებს.