(ფრიდრიხ ჰეგელის წიგნის, – „გონის ფენომენოლოგიის“ ქართული გამოცემის წინასიტყვაობის მაგივრად)

გ.ვ.ფ. ჰეგელის გონის (სულის) ფენომენოლოგია შეიძლება აღინიშნოს, როგორც ყველაზე ძლიერი გავლენის მქონე და იმავდროულად ყველაზე „ბნელ“ ფილოსოფიურ ნაშრომად. მას აქვს დანიშნულება, რომ წარმოადგინოს შესავალი ფილოსოფიის სისტემისა ცნობიერების გამოცდილების ისტორიის საშუალებით.

ეს წიგნი (1807წ.) განეკუთვნება იმ ხუთს, რომელიც ჰეგელმა თავის სიცოცხლეშივე გამოაქვეყნა. ესენია: ფიხტეს და შელინგის ფილოსოფიური სისტემების განსხვავების შესახებ (1801), ლოგიკის მეცნიერება ორ ტომად (1812 და 1816წ), ფილოსოფიურ მეცნიერებათა ენციკლოპედიის მონახაზი (საფუძვლები), რომელიც 1817, 1827 და 1830 წელს ავტორმა სამჯერ გამოსცა, ყოველ ჯერზე გაფართოებული და გადამუშავებული სახით და ასევე სამართლის ფილოსოფიის ძირითადი მონახაზი (საფუძვლები) 1821 წელს.

ე.წ. „დიდ ლიტერატურას“ (დიად წიგნებს) ჰეგელის ნაშრომთაგან მხოლოდ სწორედ ფენომენოლოგიას და გარკვეული დათქმებით სამართლის ფილოსოფიას მიაკუთვნებენ. მისი დანარჩენი ნაშრომებისათვის – კი, როგორც მოსწრებულად აღნიშნა გერმანული იდეალიზმის გამოჩენილმა მკვლევარმა ლუდვიგ ზიპმა „მხოლოდ დარგის სპეციალისტები იხდიან მძიმე ხარკს.“ ამ თავის სიცოცხლეშივე გამოქვეყნებულ მეორე წიგნში, ისევე, როგორც ზოგადად, მთელ თავის სისტემაში, ჰეგელი თავისი უშუალო წინამორბედების ნააზრევს პოზიტიურად ინარჩუნებს თავისი იდეის ჩამოსაყალიბებლად და გასაშლელად.

ასე მაგალითად, ის იზიარებს ფიხტეს იდეას, რომ ფილოსოფიური შემეცნება უნდა დაიწყოს სუბიექტურობის პრინციპისა და სუბიექტურის იდეის წვდომით, ხოლო შელინგის კვალად ცდილობს გონის (სულის) და ბუნების დუალიზმის დაძლევას. ეს პრინციპები შემდგომში განმსაზღვრელები გახდებიან არამარტო ფენომენოლოგიის არქიტექტიონიკისათვის, არამედ მთელი მისი სისტემისათვის; მაგრამ ხსენებულ ფილოსოფოსებისგან განსხვავებით, ეს ხდება სუბიექტის მიერ – რომელიც ჰეგელისთვის იმავდროულად სუბსტანციაა, (რაც მთელი მისი ფილოსოფიისთვის განმსაზღვრელია) – სპეკულატიური წვდომის, როგორც აზროვნების უმაღლესი საფეხურის დონეზე; თუმცა საგანთა წვდომისა და ცნობიერების მიერ თვით თავისი თავის თვითწვდომის (ანუ სპეკულატიური აზროვნების) წინა საფეხურები, რომლებიც მასთან მხოლოდ აზროვნებით აღინიშნება, ამით აზროვნების მთელი სისტემისათვის (რომელსაც ჰეგელთან სწორედ წვდომის საფეხური ამთავრებს) მნიშვნელობას მოკლებულები არ ხდებიან, არამედ აზროვნების მთელ პროცესში თავისთვის განკუთვნილ პოზიტიურ და იმავდროულად აფირმატიულ ადგილს იკავებენ. ამ აზრით შეიძლება ითქვას, რომ მისი აზროვნების სისტემა, რომელსაც სუბიექტი ანხორციელებს პროცესუალურია; ანუ თავად სუბიექტი, როგორც იდეა, თვითქმნადი სუბსტანციაა. შესაბამისად, ჰეგელისთვის ჭეშმარიტებაში არ არსებობს რაიმე „არაგონიერი“ (არასულიერი): მატერია, განფენილობა, გრძნობიერება ამ თვალსაზრისით არიან გონის (სულის) იმპლიციტური, არარეფლექსირებული ფორმები; მაგრამ, ეს ისე არ უნდა იქნას გაგებული, თითქოს აქ საქმე გვაქვს ფორმალურად გაგებულ დაპირისპირებულობასთან (წინააღმდეგობასთან) რეალიზმსა და იდეალიზმს შორის.

ჰეგელისთვის ობიექტები, რომლებსაც საგნებთან ერთად განეკუთვნებიან გარემოებები და ხდომილბები, არ არიან დამოკიდებულები ადამიანის ცნობიერებაზე „ტრანსცედენტალური აზრით, როგორც ამას ადგილი კანტთან და ფიხტესთან აქვს, რომელთა მიხედვითაც კატეგორიები და სქემები, რომლებშიც ადამიანები სამყაროს ჩაწვდებიან, ადამიანური გონების აუცილებელ და არაცნობიერ ფუნქციებზე მიუთითებენ;“ (ლუდვიგ ზიპი) უფრო მეტად ადამიანური გონი (სული) ჰეგელის მიხედვით პარტიციპირებულია ბუნებისა და კულტურის (ისტორიის) განმსაზღვრელ საყოველთაო ლოგიკასთან, რომელთა (ბუნების და კულტურის) რეფლექსიას თავისი აზროვნებით ახდენს და იმავდროულად თავისი ქმედებით ფარავს და აღმოაჩენს; ამასთან, სამყაროში ყოფნისთვის, ანუ პრაქტიკულ ფილოსფოიურად რომ ვთქვათ, სოციალური სფეროსთვის მათი დაფუძნება თავად შეუძლია.

პროცესი, რომელშიც წესრიგი და სინამდვილე (ნამდვილობა) ადამიანში, როგორც, ცნობიერად მყოფში (ცნობიერებაში) აღმავალი, აღმატებული და ყოველ ჯერზე უფრო მეტად დიფერენცირებულად ცნობიერი ხდება, არის მისი გონიერი (სულიერი ისტორია), რისი ექვივალენტიც თანამედროვე სამეცნიერო ენაში კულტურის ისტორიის სახელით არის ცნობილი.

ეს აღმავალი სვლა საფეხურებრივად ხორციელდება და თითოეულ საფეხურზე ცნობიერების მიერ საგნისა და ცოდნის შესაბამისობის და ან/და განსხვავების გამოცდას ეხება; მაგრამ, ეს გამოცდა არ საჭიროებს ექსტერნულ მასშტაბს, არამედ იგი თავად შეიცავს თავის საკუთრივს და ამდენად ეს ცნობიერების თვითგამოცდაა. ამ თვითგამოცდაში ცნობიერება თვითგამოცდილებას იღებს, რომელიც მისი შინაგანია, საკუთრივია, შესაბამისად, არ არის გარეგანი, ემპირიული დაკვირვებების, გამოცდილების შედეგი. და სწორედ როგორც ცნობილია, ჰეგელმა იენაში მოღვაწეობისას, თავისი სალექციო კურსების ცნობარში განაცხადა, რომ მას დაგეგმილი ჰქონდა თავისი სრული სისტემის პუბლიკაცია, რომლის პირველი ნაწილის თავდაპირველი სათაური იყო: „მეცნიერების სისტემა. პირველი ნაწილი. ცნობიერების გამოცდილების მეცნიერება“, რომლის ბოლო ნაწილი შემდგომში „გონის (სულის) ფენომენოლოგიის მეცნიერების“ სასარგებლოდ შეიცვალა. ამისდა მიუხედავად, ამ ნაშრომისათვის საბოლოოდ დაწერილ წინასიტყვაობაში ფენომენოლოგიას ჰეგელი ძველებურად მოიხსენიებს, როგორც „გამოცდილების მეცნიერებას, რომელსაც ცნობიერება აკეთებს.“ ეს მიანიშნებს იმაზე, რომ ჰეგელისთვის გამოცდილების ისტორია და ფენომენოლოგია არის ერთი და იგივე საგნის თუ საქმის ორი ასპექტი, როგორც ორი მეთოდი, რომლის ჩაწვდომა მნიშვნელოვანია ამ ძალზე რთული ტექსტის გასაგებად.

მოგვიანებით, როდესაც ჰეგელმა თავისი სრული სისტემა გამოსცა სათაურით: „ფილოსოფიური მეცნიერებების ენციკლოპედია“ ფენომენოლოგია არც სრული სახით და არც როგორც პირველი ნაწილი ისე აღარ შეიტანა ე.წ. ენციკლოპედიის სისტემაში. ენციკლოპედიის ფორმით ჩამოყალიბებულ ჰეგელისეულ საბოლოო სისტემაში ფენომენოლოგია მოხვდა ძალზე შემოკლებული და სახეცვლილი სახით, როგორც ამ სისტემის მესამე ნაწილის „გონის (სულის) ფილოსოფიის“ პირველი განყოფილების „სუბიექტური გონის (სულის) მეორე (B) ნაკვეთი, სათაურით „გონის (სულის) ფენომენოლოგია. ცნობიერება.“ ისევე, როგორც ადრე ცალკე წიგნად გამოცემულ ფენომენოლოგიის შესავლიდან და საერთოდ ამ წიგნის მთელი მსვლელობიდან ენციკლოპედიის მესამე ნაწილის შესაბამისი ნაკვეთის სათაურიდან და მისი შინაარსიდან თვალნათლივ ჩანს კავშირი, უფრო მეტიც ერთიანობა, გონსა (სულს) და ცნობიერებას შორის. თუმცა 1804-1805 წლების ე.წ. იენის სისტემის მეორე მონახაზში, იგი მეორე თავის „C“ ანუ მესამე ნაწილში, შეიძლება ითქვას, ენციკლოპედიური სისტემის გვარად, არის მცირე მასშტაბით შეტანილი. ამით იმის თქმა მინდა, რომ ეს იდეა ჰეგელისთვის, იენის პერიოდშივე იყო ნაცნობი, თუმცა იენის ამ მონახაზში, რომელსაც „ლოგიკა, მეტაფიზკა, ბუნების ფილოსოფია“ ჰქვია, ეს მეორე და არა მესამე ნაწილშია და თავად თანმიმდევრობა სხვაა, ვიდრე ენციკლოპედიის სისტემაში. ყოველივე ზემოთქმული შეიძლება იმის დასტურად გავიგოთ, რომ ჰეგელმა მთლიანობაში და არსობრივად, უარი არ თქვა თავის ე.წ. ფენომენოლოგიურ სისტემაზე და მისგან განსხვავებით არ შექმნა სრულიად ახალი ე.წ. ენციკლოპედიური სისტემა, რაზეც მსჯელობა და კამათი ჰეგელის და საერთოდ გერმანული იდეალიზმის მცოდნეთა შორის ნაწილობრივ დღესაც გრძელდება (ძირითადად, გერმანიის ფარგლებს გარეთ); უფრო მეტად, შეიძლება ითქვას, რომ ფილოსოფოსმა ენციკლოპედიურ სისტემაში სპეკულატიური ლოგიკის საფუძველზე – რაც მთლიანად მისი სისტემური აზროვნების განმსაზღვრელია – მხოლოდ სტრუქტურულად შეცვალა მიდგომა ჭეშმარიტების წვდომისა, რომელიც სუბიექტის, როგორც ადამიანის საკუთრივი ისტორიის გაშლა და გამოცდილებაა, რომელიც თავის აღსრულებულობას ისევ და ისევ ცნობიერებაში, ცნობიერების საფეხურების გავლისა და განხორცილების საშუალებით ასრულებს. ადამიანის, როგორც ცნობიერებისა და შესაბამისად, გონის (სულის) ისტორიის განხორციელების არეალი კი, როგორც მისი ნამდვილობა, სამყარო, კულტურაა. სწორედ ამიტომ ჰეგელის გადაწყვეტილება იყო მსოფლიოს (სამყაროს) და კულტურის (სოციალური სფეროს) ისტორია სრულიად განსხვავებულად, ახლებურად წარმოეჩინა, ვიდრე მის წინამორბედებს და სწორედ ამის მცდელობა იყო პირველად „გონის (სულის) ფენომენოლოგიაში“ განხორციელებული. 

ამ აზრით, ისტორია ჰეგელისთვის არ არის ხდომილებათა თანმიმდევრობის აღწერა, ან ცალკეულ ხდომილებებისა თუ მათი თანმიმდევრობითობის დაკავშირებულობის კულტურმეცნიერული ანალიზი, ანუ სხვაგვარად რომ ვთქვათ „დროის ნიშნების“ აღმოჩენა. ეს იქნებოდა, ჰეგელის გამოთქმა რომ ვიხმაროთ „ნორმალური“ ანუ ჩვეულებრივი აზროვნება, რომელსაც ამაზე მეტი არ შეუძლია და იგი მუდმივად დაბნეულობასა და ცდომილებებში მყოფად რჩება, რაც საგნისა და მისი არსის გონების ამ დონეზე შემეცნებისას წარმომდგარი ფორმალურ – ლოგიკური დაპირისპირებულობების გამო არის გამოწვეული.

ახალი (ჰეგელისეული) „მეცნიერების სისტემას“ – კი როგორც ფენომენოლოგიის სათაურის პირველი ნაწილი იწოდებოდა, აქვს დანიშნულება იყოს შესავალი ფილოსოფიაში (ანუ მეცნიერებაში, რაც ამ სისტემაში ფილოსოფიის სინონიმია) ცნობიერების გამოცდილების ისტორიის (საკუთრივი) საშუალებით.

თუმცა აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ ეს გერმანელი ფილოსოფოსის პირველი მცდელობა არ იყო, არამედ უკვე იენის პერიოდში დამუშავებული ლოგიკა წარმოსდგება იმ დისციპლინად, რომელიც თავის დავალებას სწორედ იმაში ხედავს, რომ ჩვენი „ჩვეულებრივი“ აზროვნება, რომელსაც მიდრეკილება გააჩნია წინააღმდეგობებისადმი და იმავდროულად მათგან (მათ გამო) დაბნეულობასა და გაურკვევლობაში იმყოფება, აამაღლოს სპეკულაციის ანუ ფილოსოფიური (მეცნიერული) აზროვნების თვალსაზრისამდე. სპეკულატიური აზროვნება კი გამოირჩევა იმ ხარისხის ცოდნით, რომელსაც შესწევს ძალა დაპირისპირებულობების გადაჭრისა და იმავდროულად მექანიზმების შექმნისა ამ ქმედების სისრულეში მოსაყვანად. აზროვნებას, რომელიც დაპირისპირებულობების გადაულახაობას ამტკიცებს და მას მიჰყვება, ჰეგელი უწოდებს რეფლექსიას, ხოლო პროცესს (ნაწილს, მონაკვეთს) ამ აზროვნების ამაღლებისა სპეკულატიურისაკენ განიხილავს, როგორც თავად რეფლექსიის, ისე იმ სტრუქტურების დესტრუქციად, რომელთა ერთობლიობა ქმნიან რეფლექსიის სასრულობას.

რეფლექსიის ანუ განსჯის, (რაც ფილოსოფიის ამ სისტემაში სინონიმებად გვევლინებიან) სასრულობა არის აზროვნების ის მდგომარეობა, როდესაც მისთვის დაპირისპირებულობები მოუხსნადია და ამიტომ ეს აზროვნება მოუხსნადობის ფარგლებში მოძრავად რჩება, სწორედ რის გამოც იწოდება სასრულად.

ამიტომ ჰეგელის სპეკულატიური ლოგიკის ამოცანაა უსასრულო ნეგაციის პროცესში მოახდინოს რეფლექსიის ანუ განსჯის, როგორც აზროვნების ერთი საფეხურის დესტრუქცია და იმავდროულად მიიყვანოს აზროვნება სპეკულაციის, ანუ გონებრივი აზროვნების თვალსაზრისამდე. აქ დესტრუქცია არ უნდა იყოს გაგებული კულტურმეცნიერულად, არამედ დესტრუქციად მხოლოდ ფისქრიებული მომენტების ქმნადობის ანუ ცნობიერების თვით-ქმნადობის პროცესში და იგი როგორც დიალექტიკის ნაწილი, რომელიც პრივაციით უნდა აღინიშნოს; პრივაცია კი თავის თავში საწინააღმდეგოს არათუ მოიცავს, არამედ აწანამძღვრებს. შესაბამისად, ლოგიკის მეცნიერების მიზანი, როგორც ფილოსოფიის ანუ მეცნიერების შესავლისა ჰეგელისთვის მდგომარეობს იმაში, რომ აზროვნების საფეხურების ეს დესტრუქცია საფეხურებრივად განახორციელოს, მაგრამ ისე, რომ ამ პროცესში განსჯის შეზღუდულობები და მისი წანამძღვრები, როგორც მხოლოდ შეცდომები და არასწორები ისე კი არ იქნან წარმოდგენილები და ამით მთლიანად უარყოფილები, არამედ კავშირი აზროვნების საფეხურებსა და თითოეული მათგანის წანამძღვრებისა მასში (ლოგიკაში) თვალნათლივი გახდეს, რაც გონებრივ და სინამდვილის შესაბამის შეხედულებას რეალობაში არა მარტო შესაძლებელს გახდის, არამედ გაანამდვილებს. ეს ნიშნავს, სუბიექტი (როგორც აზროვნება) თვით ადგენს დამოუკიდებლად თავის თავს ყველა შინაარსობრივი განსაზღვრულობისაგან, შესაბამისად, არის შინაარსობრივად განუსაზღვრელი, უსასრულო, ანუ როგორც ჰეგელი იტყოდა „თავის თავის წმინდა აზროვნება.“ იენის პერიოდის ბოლოს ჰეგელი უარს ამბობს თავისი სისტემის იმ პროექტზე, რომლის მიხევითაც ლოგიკა უნდა ყოფილიყო ფილოსოფიის (მეცნიერების) შესავალი. მის ადგილს კი იკავებს სხვა დისციპლინა, რომელსაც ის ჯერ არქმევს „ცნობიერების გამოცდილების მეცნიერებას“, ხოლო მალევე მას „გონის (სულის) ფენომენოლოგიის მეცნიერებით“ ცვლის.

შედეგად, ამ დისციპლინის ექსპიკაცია ხორციელდება წიგნში, რომლის სრული სათაური დასაწყისშივე ავღნიშნეთ, შემდეგია: „მეცნიერების სისტემა.  პირველი ნაწილი. ცნობიერების გამოცდილების მეცნიერება“, ხოლო მოგვიანებით, სათაურის მეორე ნაწილის დასახელება უკვე „გონის (სულის) ფენომენოლოგიის მეცნიერებაა.“ ნაწარმოების სათაურები მიანიშნებს იმ ამოცანაზე, რაც აქ ავტორმა დაისახა და წიგნის მთელი შინაარსი ამის ნათელჰყოფას ემსახურება.

როგორც ვხედავთ, სათაურში წერია, მეცნიერების და არა მეცნიერებების სისტემა, ანუ ეს ნიშნავს, რომ აქ საქმე ეხება არა სხვადასხვა არსებული მეცნიერებების შედარებას, შეპირისპირებას ან ერთიან მოწესრიგებულ სისტემაში დალაგებას, როგორც ეს ჩვეულებრივ აკადემიურ სივრცეში წარმოსდგება ხოლმე; აქ არც ჩვეულებრივ სამეცნიერო კვლევასთან გვაქვს საქმე, როგორც ეს საბუნებისმეტყველო თუ ჰუმანიტარულ სფეროში ხორციელდება, არამედ მეცნიერება, რომლის სისტემაც განიხილება, ჰეგელისთვის „უმაღლესი და უსაკუთრივესი ცოდნის“ მთლიანობაა. ეს ცოდნა არის ფილოსოფია და მეცნიერება კი არის ფილოსოფიის თვითგაშლა, როგორც აბსოლუტური ცოდნისა.

როგორც ვიცით ჩვეულებრივ ფილოსოფიას მეცნიერებას უწოდებენ იმის გამო, რადგან ითვლება, რომ ის ქმნის არსებული და შესაძლებელი მეცნიერებებისათვის საფუძველს, ანუ ყოველ მეცნიერებას მოუხაზავს თავის სფეროს და შესაძლებლობებს. ეს როგორც წესი ეხება არა მხოლოდ თეორიული ცოდნის მომცველ მეცნიერებებს, არამედ ტექნიკურ –გამოყენებითს და მორალურ – პრაქტიკულსაც. ფილოსოფიისთვის დასმული ამოცანა რომ იყოს ყველა მეცნიერების საწყისი და საფუძველი, ჯერ კიდევ დეკარტედანაა ცნობილი, რაც სახეცვლილი ფორმით ნეოკანტიანელებთან გვხვდება და ჰუსერლის გავლით თანამედროვებაშიც რიგი მოდიფიკაციებით აქტუალურია, თუმცა უნდა აღინიშნოს, რომ სათავე ფილოსოფიის ამ დანიშნულებას პლატონის მოძღვრებაში მოეძებნება. მაგრამ, ფილოსოფიის დანიშნულების ასეთი გაგებიდან, ვერანაირად ვერ ჩავწვდებით იმ აზრს, თუ რატომ იყო გერმანელი იდეალისტებისათვის, განსაკუთრებით ჰეგელისათვის, ფილოსოფია მეცნიერება.

მიუხედავად იმისა, რომ მთლიანად გერმანული იდეალიზმისა და კერძოდ კი, ჰეგელის სისტემის მიერ ანტიკური და ახალი დროის ტრადიცია უარყოფილი არ იყო და პირიქით, ცოცხალ წყაროს წარმოადგენდა, ფილოსოფია არ იყო იმგვარი მეცნიერება, რომლის მიერ უნდა გამართლებულიყო ყველა სხვა მეცნიერება და მათი ცოდნა; უფრო მეტად, ეს იყო იმგვარი ცოდნის დაფუძნება, რომელსაც სასრული ცოდნის გადალახვა უნდა შესძლებოდა უსასრულო ცოდნის მიღწევისათვის.

კიდევ ერთხელ უნდა აღინიშნოს, რომ უსასრულო არ გულისხმობს (მაგალითად) არც რიცხვთა (არითმეტიკულ) უსასრულო რიგს (უსასრულობას) ან უსასრულოდ ბევრ ხდომილების (მოვლენის) ცოდნას ბუნებაში და/ან მათ ერთიანობას, არამედ ის წარმოადგენს იმ შეზღუდულობის გადალახვას, რომელიც გააჩნია განსჯის ანუ რეფლექსიის მიერ მიღებულ ცოდნას და ამ ცოდნის შესაბამის ცნობიერებას, რომელიც, როგორც უკვე ვთქვი წინააღმდეგობებისა და დაპირისპირებულობების გადაულახაობის ტყვეობაში მოძრავად რჩება. 

უსასრულო ანუ აბსოლუტური ცოდნის შექმნას, რაც ჰეგელისთვის ფილოსოფიური (მეცნიერული) სისტემის ტოლფასია, ვერც უმაღლესი ევიდენტური პრინციპებიბდან დედუცირებით მოვახდენთ, როგორც ეს მის უშუალო წინამორბედების რაინჰოლდის, ფიხტეს და შელინგის მოძღვრებებშია, რადგან ეს პრინციპები თავად ვერ წარმოსდგებიან დამოუკიდებლებად (თვითკმარებად) იმ საგნების, ხდომილებების და არსებისგან, რომლებიც მათგან დედუცირდება. შესაბამისად, თვით პრინციპები დედუქციის პროცესში, ყოველთვის უნდა განივცროს, სრულყოფილი და დიფერენცირებული ხდებოდეს, სწორედ ამიტომ ისინი როგორც ცალკე აღებულები თავისთავად აბსოლუტურ ღირებულებებს არ წარმოადგენენ, არამედ ცალმხრივები, ნაკლოვანები და უშუალოები (ანუ ჰეგელის მიხედვით განუვითარებლები) რჩებიან.

თვით უშუალო უეჭველობები, ანუ ინტუიტიური შეხედულებები, რომლებსაც ფენომენოლოგიის მიხედვით ცნობიერების გრძნობადი უეჭველობის საფეხური წარმოაჩენს და აპროდუცირებს, ამ პრინციპებისგან განსაზღვრულები და მათგან გამომდინარენი მანამდე დარჩებიან გაუგებრები, სანამ თვით ცნებები და კრიტერიუმები არ იქნებიან განმარტებულები. წინააღმდეგ შემთხვევაში, ამ ცნებებისა და კრიტერიუმების საშულებით ჩამოყალიბებული წინადადებები (აზრები), რომლებშიც ეს ინტუიტიური შეხედულებებია გადმოცემულები, იქნებიან ფორმალურად (ფორმალური ლოგიკით) განსაზღვრულები და საუკეთესო შემთხვევაში პრეტენზია სისწორეზე ექნებათ, რაც ამ სისტემისთვის განსჯის, ანუ რეფლექსიის დონის შესაბამისი იქნებოდა.

აქდან გამომდინარე, სისტემის განვითარება თითქოს თვითკმარად ღირებულ და უეჭველი პრინციპებიდან ჰეგელის მიხედვით არის „იმის უარყოფა რაც სისტემის საფუძველს ქმნის ანუ იმის ჩვენება, რომ სისტემის საფუძველი ან პრინციიპი სინამდვილეში მხოლოდ მისი დასაწყისია.“ მეცნიერების (ფილოსოფიის) სისტემა კი, რაც გონის (სულის) მანიფესტაციაა, როგორც თვითგანვითარებული ჭეშმარიტი არის მთლიანი ქმნადობის პროცესი თავისი თავისა.

ეს კი სწორედ აბსოლუტია, რომელიც ამ სისტემაში იმით განსხვავდება ჰეგელის წინამორბედების მიერ გაგებული აბსოლუტისგან, რომელიც საგნებისა და ხდომილბების შეასცნობად ევიდენტურ პრინციპებს „ჰქმნის“ (წარმოადგენს) და შედეგად, მათგან მუდმივად განსაზღვრულობაში რჩება, რომ სამყარო და სამყაროს საგნები და ხდომილებები მისი სხვადყოფნაა, რაც მისი საკუთრივია და კონსტიტუციურია; შესაბამისად, ამ სხვადყოფნიდან და მისი საშუალებით ახორციელებს და იმეცნებს თავის თავს, სწორედ ამიტომ იმავდროულად სუბიექტია. ეს აზრია გადმოცემული ფენომენოლოგიის წინასიტყვაობის ცნობილ ფრაზაში, რომ: „ჭეშმარიტი არის მთელი (მთლიანი). მთელი კი არის თავისი განვითარებით აღსრულებული არსი. აბსოლუტის შესახებ შეიძლება ითქვას, რომ ის არსობრივად რეზულტატია, რომ ის სწორედ ბოლოშია ის, რაც ის ჭეშმარიტებაშია; სწორედ ამაში მდგომარეობს მისი ბუნება: ნამდვილი, სუბიექტი, ანუ თვით თავისი თავის ქმნადობა რომ იყოს.“

ეს არის თავისი მოძრაობის ერთიანობაში და სისრულეში, როგორც ქმნადობის მთლიან პროცესში, თვით თავისი თავის მცოდნე გონი (სული). მოძრაობები, რომლებსაც ის თვითგანვითარების თითოეულ საფეხურზე გაივლის, არ არიან მისთვის გარეგანი ფორმები, რომელთაგან ის თავის თავს, როგორც დაპირისპირებული და მუდმივწინააღმდეგობრივი არსი ისე განსაზღვრავდა, არამედ ეს არის მისი საკუთრივი შინაარსი. ის, როგორც ამ შინაარსის განვითარების მთლიანი, არის ჭეშმარიტი; ეს ნიშნავს: თვით თავისი თავის უპირობოდ აუცილებელი (სული). მისი განვითარების მთელი (მთლიანი) არის მისი საკუთრივი კონკრეტულობა, როგორც, სუბიექტის დადასტურება; შესაბამისად, გონი (სული) არის რეზულტატი, რომელიც არ არის მოწყვეტილი მოძრაობისგან, რომელ მოძრაობაშიც (როგორც ქმნადობის პროცესში) რომელიმე საფეხური გონის (სულის) ქმნადობისა, როგორც არარელევანტური მთლიანად უკან დატოვებული ან მის გარეთ არსებული გახდებოდა, არამედ თვით მთელი მოძრაობა განხორციელებული მთლიანდ და კონკრეტულად გონის (სულის) ცალკეულ გეშტალტებში როგორც ერთიანობა არის თავად რეზულტატი და სწორედ ამიტომ თვით გონი (სული), როგორც თავისი თავის მთლიანის პრეზენტაცია, რაც სწორედ მისი, როგორც გონების ნამდვილობაა; ეს კი არის გონის (სულის) მიზანი, როგორც საკუთრივი თვითმიზანი, ანუ აბსოლუტი.

გონის (სულის) როგორც რეზულტატის ასეთი დაფუძნება ეწინააღმდეგება აბსოლუტის ისეთ გაგებას, რომლის მიხედვითაც ის წარმოდგენილია ცარიელ, უმოძრაო თავისთავთან მსგავსებად, რომელიც ყოველ გაშუალებას, ანუ რელაციას, თავისი თავისგან გამორიცხავს. სწორედ ამის შესახებ ამბობდა ფილოსოფოსი ფენომენოლოგიის წინასიტყვაობაში, რომ: „რეზულტატი მხოლოდ იმიტომ არის იგივე რაც დასაწყისი, რადგან დასაწყისი მიზანია; ანუ ნამდვილობა (ნამდვილი) მხოლოდ იმიტომ არის იგივე, რაც მისი ცნება, რადგან უშუალოს თვით მასში მიზნად აქვს თვითი, ანუ წმინდა ნამდვილობა.“

ამიტომ ფილოსოფიური სისტემა, რომელსაც პრეტენზია აქვს ამ ნამდვილობის წვდომისა, გაგებული უნდა იყოს არა ე.წ. ევიდენტური საწყისებიდან (თანდათანობით) ჩამოსვლად, არამედ მარტივიდან კომპლექსური სტრუქტურებისკენ სვლად, რომლებიც იმავდროულად ერთმანეთის ექსპლიკაციას ორმხრივ თანაზიარად ახორციელებენ, ხოლო ამ სტრუქტურების მამოძრავებელი არსი კი არის თავად გონი (სული) როგორც სუბიექტი. აქედან გამომდინარე, ჰეგელისთვის ჭეშმარიტება მხოლოდ წინადადებების (არა მხოლოდ ჭეშმარიტი და არა მხოლოდ სისწორით აღნუშნული) და თეორიების პრედიკატი კი არ არის, არამედ მას გააჩნია ონტოლოგიური მნიშვნელობა.

შესაბამისად არა მხოლოდ ჭეშმარიტი წინადადებები არსებობს, არამედ ჭეშმარიტი ხელოვნების ქმნილებები, სახელმწიფოები, ქმედებები და ა.შ. ამ აზრით ჭეშმარიტია ის, რაც თავის თავის განსაზღვრულობასა და დანიშნულებას მიაღწევს ან მას ძალზედ მიუახლოვდება. ამ კონტექსტში, სრულიად მართებულია ლუდვიგ ზიპის მოსაზრება, რომ ჰეგელის მოძღვრებაში გარკვეულწილად წარმოდგენილია, გაერთიანებულია და მორიგებულია ესენციალიზმისა და ჰოლიზმის ფორმა. მართლაც, ამ სისტემიდან ნათლად ჩანს, რომ არსებობს სახელმწიფოს ან ადამიანის არსობრივი ფორმები, საკუთრივობები, რომლებიც მათ უნდა ქონდეთ, თუ ისინი, როგორც ნამდვილები და ჭეშმარიტები უნდა განხორციელდნენ. იმავდროულად საგანმა (როგროც სახელმწიფომ, ადამიანმა და ა.შ) თავის არსს რომ მიაღწიოს, მხოლოდ მაშინ იქნება შესაძლებელი, როდესაც ის მიმართებაშია (რელაციაშია) სხვა საგნებთან და პროცესებთან, რადგან საგანი მხოლოდ სინამდვილეში, რეალურ სამყაროშია მოცემული და ის იზოლირებული ვერ იქნება მისგან; იმავდროულად მან ამ მიმართებების სისტემის მანიფესტაცია უნდა მოახდინოს და რადგან ნამდვილობაშია, ახდენს კიდეც.

გონის (სულის) ფენომენოლოგია ადასტურებს და ამარათლებს იმ შეხედულებას, რომელიც ჰეგელის მიხედვით ლოგიკის ამოსავალი წერტილია; კერძოდ კი იმას, რომ ჭეშმარიტი ცოდნა არის ცოდნა თვით თავისი თავის შესახებ და ამ ცოდნის სუბიექტი, ის რომელმაც თავისი თავის შესახებ იცის, არის საბოლოოდ გონება. იმ გარემოებიდან გამომდინარე, რომ ჰეგელი მხოლოდ იმას თვლის ნამდვილად (რეალურად), რაც ასევე მხოლოდ შესაძლოა, რომ ნაცოდნი იყოს, ფენომენოლოგიის შედეგიდან გამოდის, რომ მხოლოდ გონებაა ნამდვილი და სწორედ ამას ადასტურებს სამართლის ფილოსოფიის ცნობილი თეზისი, რომ „რაც გონებრივია ის ნამდვილია და რაც ნამდვილია ის გონებრივია.“ ეს ნიშნავს, რომ სინამდვილეს, როგორც ასეთს ქმნის ცალკეული, რომელიც ჰეგელის ლოგიკის დაასკვნითი ნააზრევის (სინ-ლოგიზმის) შუალედური ტერმინია, იმავდროულად სუბიექტია და როგორც ტოტალურობა ისე დადგენილი ცნებაა. (ენციკლოპედია, § 163) ეს არის იგივე თვითი და არა უშუალო ცალკეული და სწორედ ამიტომ არის, როგორც ჰეგელი ამბობდა ერთიანობა არსისა და ექსისტენცისა. ამიტომ არის გონება ამ ნაწარმოებში, როგორც გერმანული იდეალიზმის დიდი მცოდნე როლფ-პეტერ ჰორსტმანი იტყოდა, „ონტოლოგიურად არნახულ-კომპლექსურ ენტიტეტად წარმოდგნილი.“ ჰეგელი მართალია ერთის მხრივ განასხვავებს გონების ცნებას და მისი რეალიზაციის პროცესს ერთმანეთისგან, მაგრამ ცნების ტოტალურობაში ეს ორივე ერთმანეთს ფარავს და ემთხვევა. ამიტომ ჰეგელის ლოგიკაში საგანი კონცეპტუალურია და წარმოადგენს ცნების ლოგიკურ გაშლას; ამის შესახებ ფილოსოფოსი წერდა: „გონის (სულის) ფენომენოლოგიიდან ანუ ცნობიერების მეცნიერებიდან, როგორც (გამო)ჩენადი გონიდან (სულიდან) დაწანამძღვრდება, რომ წმინდა ცოდნა აღმოჩნდება, როგორც მისი უკანასკნელი ჭეშმარიტება. ლოგიკა არის წმინდა მეცნიერება, წმინდა ცოდნა თავის მომცველობასა და სიფართეში.“ (დიდი ლოგიკა) თავისთავად ცნება კი თავის თავში მოიცავს საყოველთაოს მომენტებს, როგორც თავის თავის თვითგაშლა-თვითრეალიზაციისა, როგორც განსაკუთრებული და ცალკეული. საყოველთაოს, განსაკუთრებულის და ცალკეულის შესახებ, ჰეგელი თავის ენციკლოპედიაში წერდა, რომ „აბსტრაქტულად აღებული ისინი იგივეა რაც იდენტობა, განსხვავება და საფუძველი. მაგრამ საყოველთაო სწორედ იმიტომ არის თავის თავთან იდენტური, ცალსახად ამ მნიშვნელობით, რომ ის თავის თავში იმავდროულად მოიცავს განსაკუთრებულს და ცალკეულს. ამასთან, განსაკუთრებული არის განსხვავებული ანუ განსაზღვრულობა, მაგრამ იმ მნიშვნელობით, რომ ის თავის თავში, როგორც საყოველთაო და ცალკეული ისეა მოცემული. ასევე ცალკეულს აქვს მნიშვნელობა, რომ ის სუბიექტია, საფუძველმდებარეა, რომელიც გვარსა და სახეობას თავის თავში მოიცავს და თვითონ სუბსტანციონალურია. ეს არის მომენტების დადგენილი დაუშორებლობა მათ განსხვავებულობაში, – ცნების გამჭვირვალეობა, რომელშიც ყოველი განსხვავება არც წყვეტას და არც სიმღვრივეს არ ქმნის, არამედ ზუსტადაც გამჭვირვალეა“ (ენციკლოპედია, §164). ამ აზრით შეიძლება ითქვას, რომ ეს არის ერთიანობის და არა გაერთიანების ფილოსოფია; და პირველი სწორედ მაშინ ხდება დამოუკიდებელ, თვითკმარ თეორიად, როდესაც ის არა მხოლოდ იმაზეა მიმართული, რომ ყველა განცალკევებულობების გადალახვის შესაძლებლობები აღმოაჩინოს, არამედ მონისტური თეორია, რომლის მიხედვით ერთიანობა, როგორც ერთიანობა ყველასი ისე მოიაზრება, მხოლოდ მაშინ გახდება სააზროვნო სისტემად, როდესაც ის იმავდროულად იქმნება ნააზრევად ერთიანობის ყოველი წევრის, ნამდვილობის ანუ მათი გონებრიობის, შესაბამისად სუბიექტურობის შესახებ; მხოლოდ იმ დათქმით, რომ სწორედ დამოუკიდებლობა და თვითკმარობა თითოეულისა დაკავშირების და შესაბამისად სისტემის ფუნქციად იქმნება. სწორედ ამ ფუნქციაში და მასთან მიმართებაში, შედგება და განახორციელებს თავის თავს მთლიანი. ეს მთლიანი კი არის არა აბსტრაქტულად არსებული სუბსტანცია, რომელზედაც დამოკიდებული იქნებოდა ერთიანობის წევრთა არსებობა, რა შემთხვევაშიც ერთიანობის სხვა წევრებს დაქვემდებარებული მდგომარეობა ეკავებოდათ; შესაბამისად ეს მთლიანი მხოლოდ მეტაფიზიკურად, უფრო ზუსტად მეტაფიზიკური თეზით გამაგრებული აბსოლუტი, როგორც სუბსტანცია იქნებოდა, რომლის ცალკეული ობიექტური კონკრეტულობები, როგორც მრავალფეროვანი ცალკეულობების შეკავშირება იქნებოდა; ამის საპირისპიროდ აბსოლუტურად კონკრეტული ჰეგელისთვის არის სწორედ გონი(სული); ეს კი არის „ცნება, რამდენადაც ის, როგორც ცნება ექსისტირებს თავისი თავის განმასხვავებლად თავისი ობიექტურობისგან, მაგრამ რომელიც განსხვავების უგულვებელყოფით თავისიანად (საკუთრივად) რჩება.“ (ენც. §:164) შესაბამისად ჰეგელის სისტემის სინ-ლოგიზმის წევრებისათვის ეს სრული პერმუტაცია გადამწყვეტი პრინციპი ხდება. რადგანაც ასეთნაირად გაგებული ცნება იმის ცნებაა, რაც მხოლოდ და მხოლოდ ნადმვილია, ამ ლოგიკის შესახებ შეიძლება ითქვას, რომ ის ტრადიციული მეტაფიზიკის ადგილს იკავებს, რომელიც ცდილობდა (გა)მოვლინებების საფუძველმდებარე გვარებისთვის ნათელი მოეფინა და რომლებშიც სინამდვილე შეიძლება ყოფილიყო ნააზრევი. ლოგიკის ამგვარი ჰეგელისეული გაგება ცალსახად აჩვენებს მის ონტოლოგიურ ბუნებას და ამ აზრით მისი ლოგიკა ონტო-ლოგიკაა, როგორც მეტაფიზიკის გარკვეული სახე. თავის მხრივ გონის(სულის) ფენომენოლოგიამ თავისი ფუნქციით, როგორც შესავალმა სპეკულატიურ ლოგიკაში, იქითკენ უნდა წაგვიყვანოს, რომ წმინდა მეცნიერება, ე.ი. ფილოსოფია ცნობიერების დაპირისპირებულობებისგან განთავისუფლებულ იქნას; ის იყოს შემმეცნებელი იმისა, რომ ცოდნა და მისი საგანი არ ქმნიან დაპირისპირებულობას და ეს არადაპირისპირებული ცოდნა, თავისი თავის გაშლის ცოდნა უნდა იყოს; ისევე როგორც მეცნიერება ე.ი. ფილოსოფია აზროვნების ყოფნის განსაზღვრულობებში არ უნდა იყოს ნაწვდომი, როგორც დაპირისპირებულობა, რადგან ეს მხოლოდ აზროვნების, განსჯის დონის შესაბამისი იქნებოდა, რაც ცნობიერების თვით-გაშლის და თვით-განხორციელების პროცესის ერთი განსაზღვრული საფეხურია, როგორც ფიქსირებული, განსხვავებით აზროვნების განხორციელებული სრული პროცესისგან, რომელსაც გონება წარმოადგენს და ცნობიერების წინააღმდეგობებისგან ათავისუფლებს. ამის შესახებ ფილოსოფოსი წერდა: „ამგვარად წმინდა მეცნიერება აწანამძღვრებს ცნობიერების განთავისუფლებას დაპირისპირებულობებისაგან. იგი შეიცავს ნააზრევს, იმდენად რამდენადაც ის ნივთი (საქმე) თვით თავისთვის არის. ანუ საგანი თვით თავისთვის, იმდენად რამდენადაც ზუსტად ასევე წმინდა ნააზრევია. ანუ მეცნიერების ცნებაა, რომ ჭეშმარიტება წმინდა თვით-ცნობიერებაა და თვითის სახე აქვს, რომ თავისთავად მყოფი ცნებაა და ცნება თავისთავად მყოფია“ რადგანაც ყველა რეალობა, რომელიც ცალკეუელებისგან შედგება, აქ გაგებულია როგორც გონება, სწორედ რომლის ცნება განიხილება და მისი განვითარება და განსაზღვრულობა (შე)სრულდება ამ მოძღვრებაში, რომელიც სპეკულატიურ ლოგიკას წარმოადგენს, ამიტომ აზროვნებისა და ყოფნის ელემენტები მაინც კი ერთმანეთისგან უნდა განსხვავდებოდეს. დიდ ლოგიკაში ამის შესახებ ვკითხულობთ: „რამდენადაც ერთიანობა თვით თავის თავს განსაზღვრავს და ანვითარებს, იმდენად მის განსაზღვრულობებს უნდა ჰქონდეთ გაყოფის ფორმა, რადგან ერთიანობა არის, განსხვავების ერთიანობა და მისი განვითარება არის იმის წარმოჩენა, რასაც ის მოიცავს, ანუ ყოფნისა და აზროვნების განსხვავებისა.“ ამრიგად ეს ნიშნავს, რომ გონების ცნებაში, როგორც ის ასპექტები უნდა შედიოდნენ, რომლებიც ითვალისწინებენ გონების სინამდვილეს, ანუ ყოფნის ელემენტებს, ასევე ის ელემენტები, რომლებიც გონების უშუალო ბუნებას, ანუ მოაზროვნედ ყოფნას განეკუთვნება; ეს კი არის გონი (სული), მაგრამ იმავდროულად გამოჩენადი, თვითგანვითარებადი და თვითგამნსაზღვრელი თავისი გეშტალტებისა თავის ისტორიაში ანუ გამოცდილებაში. ამ მოძღვრებაში კი ყოფნა, როგორც ნამდვილობა არის აზროვნების აბსოლუტური თვითაზროვნება და როგორც მარტინ ჰაიდეგერი ჰეგელის ფილოსოფიის შესახებ წერდა აქ „მხოლოდ და მხოლოდ აბსოლუტური აზროვნება არის ყოფნის ჭეშმარიტება, არის ყოფნა.“ ჰეგელის მიმართება აზროვნებასთან არის სპეკულატიური და რადგან აზროვნება თვითაზროვნებაა, ამიტომ არის სწორედ ისტორიული გამოცდილებითი და ეს არ არის გარეგანი მოძრაობა ისტორიული პროცესისა, არამედ ისტორიის მოძრაობის ხასიათი არის ხდომილების დიალექტიკური პროცესის აზრით; ამ კონტექსტში წერს იგი ენციკლოპედიის მე-14 პარაგრაფში ფილოსოფიის ისტორიის შესახებ, რადგან ფილოსოფიის ისტორია ჰეგელისთვის არის აზროვნების ისტორია მის რეალურ გეშტალტებში: „აზროვნების ეს განვითარება, რომელიც ფილოსოფიის ისტორიაშია წარმოდგენილი, თავად ფილოსოფიაშია წარმოდგენილი, მაგრამ განთავისუფლებული გარეგნული ისტორიულობისაგან, წმინდად აზროვნების ელემენტში.“

ჰეგელის სისტემის ლოგიკური წევრები, როგორც სინ-ლოგიზმები და ცალკეული განსაზღვრულობები, ერთმანეთს კი არ შლიან და ამოწურავენ, არამედ პირიქით ადასტურებენ, რადგან ერთი მეორისგან გამომდინარეობს. ამასთან მათი გაერთიანებულობა (ერთიანობა) დაფუძნებულია ერთიანობის განსხვავებაზე ცალკეულისაგან, (რომელ ერთიანობასაც თავის მხრივ ცალეკული ადასტურებს) და ცალკეულების ერთმანეთისგან განსხვავებულობაზე. ამით წარმოჩნდება ერთიანობის საზრისი, რომელიც ერთიანობის გაუხსნელობას, ამოუწურვადობას აჩვენებს და იმავდროულად მოითხოვს და ასრულებს მასში წევრების ერთმანეთისგან მოუეწყვეტლობას. შესაბამისად, საუკეთესო გაერთიანება მაშინ არის ნაწარმოები და ერთად შეკრული, როდესაც თითეული წევრი თავისი გაშუალებით სხვის ადგილს იკავებს, რომელიც იმავდროულად სწორედ თავისია. ასევე ყოველი ნამდვილობა(სინამდვილე), როგორც ლოგიკური კავშირის ონტოლოგიური ტერმინი, მონისტური ცნების ფორმის მიხედვით ამ მოძღვრებში, როგროც თანამედროვეობის ერთ ერთი ყველაზე თვალსაჩინო ფილოსოფოსი დიტერ ჰენრიხი ფიქრობს, გაიგება, როგორც სინ-ლოგიზმი, ასევე სამყაროს ნამდვილ მთლიანობად – რომელიც ჰეგელთან „განვითარებულ სისტემად“ აღინიშნება – და უნდა იყოს დასკვნის მთელი ფორმის მიხედვით გააზრებული. ამის შესახებ თავად ჰეგელი 1830 წლის ენციკლოპედიის 198-ე პარაგრაფში წერდა: „მხოლოდ ამ გაერთიანების ბუნებიდან გამომდინარე, ამ სამი დასკვნის საშუალებით ერთი და იგივე ტერმინებით ჭეშმარიტად გაიგება მთლიანი, თავის ორგანიზებაში.“ ეს განმარტება ჰეგელის მთელი სისტემისთვის პროგრამულ მნიშვნელობას ატარებს და სწორედ ამიტომ მიიღება ჰეგელის ლოგიკის ამოსავალი წერტილი ფენომენოლოგიიდან და თავის მხრივ ლოგიკის პრინციპი განსაზღვრავს, როგორც ფენომენოლოგიის არქიტექტონიკას, ისე მთლიანად მის სისტემას. შესაბამისად სისტემის წევრთა რიგითობა არა ფორმალურად მყარი და უცვლელია, არამედ ცვალებადი უცვლელობაში და უცვლელი ცვალებადოვბაში. შესაძლოა სწორედ ამიტომ, ჰეგელის მეცნიერების სისტემის (ფილოსოფიის), ანუ ენციკლოპედიის პირველი ნაწილი, ლოგიკა გახდა, რადგან იგი განსაზღვრავდა დანარჩენი ნაწილების შინაარს და თავის მხრივ ლოგიკის, როგორც ონტო-ლოგიკის ამოსავალ წერტილს სხვა ნაწილების რეზულტატი შეადგენდა და სწორედ ფენომენოლოგია, როგორც ჰეგელის მეცნიერების სისტემა წარმოადგენს, რასაც მისი პირველადი სათაური გვეუბნება, „ცნობიერების გამოცდილების მეცნიერებას.“ გამოცდილება, როგორც ტერმინი ცნობილია კანტის „წმინდა გონების კრიტიკიდან.“ აქ ერთ-ერთი ფორმულირება კრიტიკის მთავარი პრობლემის არის საკითხი გამოცდილების შესაძლებლობის შესახებ. გამოცდილება აქ ქვია ხელთმყოფი საგნების(მყოფების) თეორიული შემეცნების მთლიანს. ეს შეხედულება, რომელიც დღემდე გარკვეულწილად საბუნებისმეტყველო მეცნიერებების საფუძველს წარმოადგენს, არ არის ჰეგელის განხილვის საგანი. გამოცდილების ობიექტი ჰეგელთან არის თავად ცნობიერება, მაგრამ ამ მოძღვრებაში ეს არ ნიშნავს, რომ გამოცდილება ცნობიერებაზე კეთდება, არამედ გამოცდილებას თავად ცნობიერება აკეთებს და თავად ცნობიერება უნდა იყოს ნაწვდომი გამოცდილებაში, როგროც ამას ფენომენოლოგიის შესავალში ვკითხულობთ, რადგან ცნობიერება ერთდროულად გამოცდილების სუბიექტიცაა, რადგანაც საერთოდ ამ სისტემისთვის, სუბიექტ-ობიექტის სიმეტრიული მიმართება ან საბოლოო იდენტურობა ერთ-ერთი მთავარი განმსაზღვრელია – და ერთი განსაზღვრული აზრით, როგორც ამას ფენომენოლოგიის რეზულტატი აჩვენებს, ცნობიერება იმავდროულად აბსოლუტური ცოდნაა, ამიტომ გამოცდილება თავად მისით უნდა გაკეთდეს და ეს გამოცდილება მან თავის თავზე უნდა გააკეთოს.

სწორედ იმიტომ, რომ გამოცდილება ცნობიერებისაა, ეს მხოლოდ და მხოლოდ მაშინაა შესაძლებელი, როდესაც გამოცდილების სუბიექტი თავად ცნობიერებაა. 

ამ გამოცდილებაში იმეცნებს ცნობიერება თავისი არსის აუცილებლობას, რომ ის როგორც ცოდნა არსობრივად არარელატიურია, როგროც მხოლოდ რაიმე – საგნის თავისთავად – ცოდნა მის გამოვლინებებში, არამედ ცოდნა როგორც ის აბსოლუტური ანუ ცოდნა თავის თავისა, როგორც ცოდნისა ანუ ცოდნის ცოდნა, რომელმაც ამ თავის თვითობაში, როგორც ცალკეულის იდენტურობაში, თავისი თავი როგორც ცოდნა იცის და ეს აბსოლუტური ცოდნა ჰეგელთან არის გონი (სული). ეს პროცესი ცოდნისა, საფეხურებრივად ხორციელდება, მაგრამ ეს ცნობიერებისთვის უცხო და ფიქსირებულად დაპირისპირებული კი არ არის, არამედ თავისი სხვადყოფნა მოძრაობაში და გონი (სული) კი არის თავის თავთან მოსული (დაბრუნებული), თავის თავთან ყოფნა, თავის სხვადყოფნაში, ანუ ეს ხდომილება მთლიანად პროცესუალურია. ამიტომ უწოდებს ჰეგელი გონს (სულს) აბსოლუტურ მოუსვენრობას, როგორც მოძრაობას და იმავდროულად „აბსოლუტურ ნეგატიურობასა“ და „უსასრულო აფირმაციას.“

რაც კი ცნობიერების გამოცდილებაში თვით გამომჟღავნდება, გამოჩნდება, არის სწორედ გონი (სული), და სწორედ გამოცდილებაში, როგროც ცნობერებისათვის დამახასითებელ მოძრაობაში – რაც როგორც თავისთავთან მისვლა (დაბრუნებად) თავის სხვადყოფნიად შეიძლება აღინიშნოს – ხორცილედება ცნობიერების როგორც გონის(სულის) გამოვლინებებში მოძრაობის, რომელიც აზროვნების და ნებელობის მოძრაობაა ერთდროულად, გონის (სულის) ფენომენოლოგია.

ამდენად გამოცდილება, ფენომენოლოგია, არის ის ფორმა (სახე), რომელიც აბსოლუტურ ცოდნას თვით თავის თავთან მიყავს თავისი სხვადყოფნიდან ანუ ცალკეული ფენომენებიდან, როგროც გამოვლინებებიდან და ამიტომ არის ის განხორციელებული აზროვნება, როგროც მეცნიერება ანუ ფილოსოფია.

ეს არ არის მეცნიერება გამოცდილების შესახებ, რომელიც ჰუსერლის ფენომენოლოგიიდანაა ცნობილი, არამედ გამოცდილება, ფენომენოლოგია, როგორც აბსოლუტური ცოდნა თავის თვითგანხორციელებად და თავის თვითგანხორციელებულ მოძრაობაში, როგორც აბსოლუტის თავის თავთან მისვლა.

ჰეგელის სისტემის გასაგებად უპრიანი იქნებოდა დაგვემატებინა ორიოდ სიტყვა, მისი დიალექტიკური ტექნიკის განსამარტავად. ჰეგელისთვის ჭეშმარიტების ძიების ცნებობრივი გზა იმავდროულად ამ გზის გადმოცემის ჩვენების ფორმაა. ის ამ დროს ყოველთვის იყენებს დადგენისა და დაპირისპირებების, (წინააღმდეგობის) თეზისისა და ანტითეზისის, ფორმასა და კონფრონტაციას მათ შორის, რაც შემდგომ სინთეზში ერთიანდებიან და ერთმანეთით არიან გაშუალებულები, ამით ეს სისტემა უკვე განსხვავდება კანტის მსგავსი მეთოდისაგან. ამ ქმნადობას აზროვნების მიერ ნააზრევით თვითგანვითარების თითოეულ ეტაპზე ეწოდება სწორედ ჰეგელის დიალექტიკის ტექნიკა. ის პირველ რიგში საფუძველმდებარეა მისი ლოგიკის მეცნიერებისთვის, როგორც ყოფნის, არსის და ცნების ტრიადის განვითარებისა და განხორციელებისათვის, ისევე როგორც მისი მთლიანი სისტემისათვის, რომლის განსახიერებაბასაც ენციკლოპედია წარმოადგენს და რომლის ფარგლებშიც იგი გამონაკლისის გარეშე გამოიყენება, შესაბამისად, ასევე გამოიყენება იგი როგორც გონის (სულის) ფილოსოფიაში ისევე გონის(სულის) ფენომენოლოგიაში. ეს პრინციპი არის მუდმივად შიდა დანაწილების განმვრცობი, ძირეული სტრუქტურა და სწორედ ამის გამო გადმოცემის ჩვენების პრინციპი, მაგრამ ჰეგელის დიალექტიკის ტექნიკა არ არის ფორმალური და სუბიექტური, რომელიც შეიძლება გამოყენებულ იქნას სწორი დასკვნის მისაღებად მსჯელობისას, ან მისი არასწორი (მცდარი) წანამძღვრების უარყოფისას, არამედ ეს არის თავად მეთოდი, რომლის მსვლე ლობისას, რომლის ფარგლებში და რომლის საშუალებითავ თავად საგნის წვდომა ხორციელდება და თავად აზროვნება მოძრაობს, შედეგად, ჭეშმარიტება მიიღწევა, დგინდება, რომელ დადგენასაც თავად მოაზროვნე და მოქმედი სუბიექტი, როგორც გონი (სული) ახდენს. ამის ნათელსაყოფად შეიძლება მარტინ ჰაიდეგერის მიერ შემთავაზებული მაგალითი მოვიშველიოთ, რომელსაც იგი თავის 1934-35 წლის ზამთრის სემესტრის ლექციებში ჰეგელის სამართლის ფილოსოფიის შესახებ იყენებდა.

როდესაც ადამიანს ხელში ხელსაწყო უჭირავს და მას იყენებს ამ შემთხვევაში ეს ხელსაწყო შეიძლება განხილულ იქნას, როგორც ვნებული. ის განიცდის (გადაიტანს) რაღაცას, რადგან ვიღაცის ხელშია და მისით სამუშაო სრულდება. როდესაც ჩვენ მაგალითად ჩაქუჩს ამ მნიშვნელობას ვანიჭებთ, უკვე იმთავითე ვამჩნევთ, რომ ეს გამოთქმა ვნებული მცდარია, თუ ამას ისე გავიგებთ რომ ჩაქუჩი მხოლოდ ვნებულია, რადგან ჩვენ მისი ხელსაწყოდ გამოყენების დროს, მისით ლურსმანს ვაჭედებთ და ამით ის უკვე ქმედითია. აქედან გამომდინარე, თუ ჩვენ ვამბობთ, რომ ჩაქუჩი არა მხოლოდ ვნებულია, მაშინ მას პირველ განსაზღვრებას ვაშორებთ, ანუ რომ ჩაქუჩი ვნებულია. ეს ნიშნავს, რომ ჩვენ მოვხსნით მას (Heben sie auf) რასაც შეესატყვისება ლათ. tollere. მაგრამ ეს მოხსნა ხორციელდება არა უპირობოდ, სრულად, არამედ ამ შემთხვევაში განსაზღვრება ვნებული თან – შენახულია (აღებულია) ახალი განსაზღვრების შიგნით, რომელი განსაზღვრებაც იმავდროულად საგნის არსის, გაგების კიდევ ერთი ახალი საფეხური ხდება და შესაბამისად, ამ თანშენახულს და ახალ განსაზღვრებაში აღებულს ღირებულება უნარჩუნდება, ამიტომ მოხსნას არა მარტო მოხსნა ჰქვია ჰეგელთან, ის გამოიყენება შენახვის (Aufbewahren) ანუ conservare-ს მნიშვნელობით. მაგრამ ჰეგელის მოხსნა – შენახვის ეს საფუძველმდებარე პრინციპი გაუგებარი დარჩება, თუ ჩვენ მხედველობაში გვექნება საგნის განსაზღვრების მხოლოდ ერთი მხარე, ამ შეთხვევაში ვნებულობა, რადგან ჩაქუჩი ამ შემთხვევაში იყო აქტიური, მოქმედი. ის არის არა მხოლოდ ერთი, არამედ მეორეც, უფრო ზუსტად ის არის ორივე, მხოლოდ გაერთიანებაში (შეერთებულობაში) და ჰეგელის მიხედვით სწორად სუბიექტის მიერ შემეცნების უმაღლესი საფეხური – წვდომა ხორციელდება მხოლოდ მაშინ, როდესაც ის საგნის როგორც ერთ განსაზღვრულობას, ისე მეორეს, მათ ერთმანეთს მიკუთვნებულობაში მოხსნის, შეინახავს ანუ აიყვანს უფრო მაღარ განსაზღვრულობაში. ეს ნიშნავს, რომ ისინი ერთმანეთს ეკუთვნიან და ეს არის elevare, მაგრამ ეს ყველაფერი ისე არ უნდა იქნას გაგებული, რომ მოხსნა – შენახვა როგორც გერმანული სიტყვა Aufheben ითარგმენბა ქართულად, თავის ღირებულებას აღსრულებულობის შედეგად მხოლოდ ამ საბოლოო საფეხურში იძენს, ან თავად ეს ბოლო საფეხურია ღირებული, არამედ მთლიანდ მოხსნა – შენახვის პროცესი თავის სამმაგი აზრით, როგორც tollere, conservare, elevare, ეს ნიშნავს elevare სრულდება ერთიანობით, ანუ როგორც ჰეგელი იტყოდა ეს არის იდენტურობა, რაც სწორედ საგნისა და მისი წვდომის ერთიანობას და შესაბამისად პოზიტიურობას ქმნის. ამ მაგალითიდან გამომდინარე შესაძლებელია გავიგოთ ჰეგელის ლოგიკის მეცნიერების ერთი უთავრესი თეზისი: რომ „საგნების არსი არის წინააღმდეგობა.“ ეს წინააღმდეგობა მიუხედავად იმისა, რომ არსობრივია, იგი როგორც ცალკეული ფიქსირებული მომენტი, მუდმივად მოხსნილ უნდა იქნას, მაგრამ დადგენილი ახალი განსაზღვრება, რომელიც შემმეცნებელი სუბიექტის თუ ამ შემთხვევაში თავად ცნების მიერ დგინდება, მიუხედავად იმისა, რომ ხნის წინააღმდეგობას, რაც პროცესის განხორციელებისათვის პოზიტიურია, თავის არსში მაინც წინააღმდეგობრივია, ეს არის ჰეგელის ნეგაციის პრინციპი. ნეგაციის ამ ბუნებიდან გამომდინარე, რომელიც შეიძლება ჰეგელის აზროვნების საკუთრივ მამოძრავებელ მექანიზმად ჩაითვალოს, გამოდის, რომ ყოველი დადგენა არის მცდარი, ანუ ცალკეული ფიქსირებული მომენტი და ამიტომ ის თავად მოითხოვს ნეგაციას, მის ამაღლებას ტრიადის უმაღლეს მესამეში, რომელიც მხოლოდ დიალექტიკის ფარგლებშია უმაღლესი. დიალექტიკურ (ჭეშმარიტ) გამონათქვამს არ შეუძლია ერთ რომელიმე ცალკეულ გამონათქვამთან გაჩერდეს, რადგან თუ ის რომელიმე ერთ განსაზღვრულობაში დარჩება, მართალია ის შეიძლება ასე სწორი იყოს, მაგრამ ვერ იქნება ფილოსოფიურად ჭეშმარიტი (დიალექტიკური) და შესაბამისად აღსრულებული. ჭეშმარიტებას კი ჰეგელისთვის აღსრულება სჭირდება, რადგან იგი იდეის, ცნების თვითგანვითარების და თვითაღსრულების პროცესია და არა აბსტრაქტულად მყოფი იდეა ან ცნება, როგორც ჭეშმარიტება, რომლებიც განსაზღვრავენ საგნებისა და მათი შემეცნების შესაძლებლობას. თუ აზროვნება ერთ განსაზღვრულობასთან გაჩერდა და თუნდაც მისმა ერთმა სისწორემ დააკმაყოფილა, ასეთი აზროვნების სახე ჰეგელისთვის არის სასრული აზროვნება, რადგან მასში ყოველთვის ერთი განსაზღვრული ბოლოა დადგენილი, ამის საპირისპიროდ, დიალექტიკური აზროვნება არის უსასრულო ანუ აბსოლუტური აზროვნება, რომელსაც სწორედ სული (გონი) (აბსოლუტური) ახორციელებს. მაგრამ აბსოლუტური გონი(სული) როგორც ენციკლოპედიიდან ვიცით, თავად შედგება სუბიექტური და ობიექტური სულისაგან. რომელიც თავის მხრივ არსობრივად კი არ განსხვავდება მათგან, არამედ მის არსს, სწორედ თავის თავში მათი ერთიანობა და ამ ერთიანობის შედეგად მიღებული აბსოლუტური გონი(სული) წარმოადგენს. სწორედ აქედან ჩანს, რომ ჰეგელის სისტემა თავის თავში აერთიანებს, როგორც შემეცნების თეორიულ ისე ონტოლოგიურ სტრუქტურებს. საგნის განსაზღვრება რომელიც სწორედ ამ დიალექტიკური მეთოდის საშუალებით ხდება არის უსასრულო განსაზღვრულობა, რომელშიც საგნის არსს მიკუთვნებული ყველა შემადგენელი ნაწილი მიღებულია და ეს დიალექტიკის როგორც პროცესის შესატყვისად ნიშნავს აღსრულებულს. უსასრულოს, სასრული ამ შემთხვევაში თავისთან გვერდით კი არ აქვს, არამედ სასრული თავის თავშია მიღებული/აღებული. ყველა განსაზღვრება, რომელიც პროცესში ჯერ სასრულია, მიღებულია უსასრულოს მიერ თავის თავში. ესეთი სახით აზროვნება, რომელმაც რაღაც დიალექტიკურად ან უსასრულოდ იცის, შეესაბამება გონებასა და გონს (სულს), ხოლო აზროვნება რომელიც მხოლოდ უშუალოდ ანუ სასრულად აზროვნებს, შეესაბამება განსჯას. განსჯას, როგორც სასრულ აზროვნებას შეუძლია ხელსაწყო ამ შემთხვბევაში ჩაქუჩი, მხოლოდ ერთ განსაზღვრებაში წარმოაჩინოს, როგორც ვნებული, მაგრამ რადგანაც განსჯას თავისი პოზიტიურობა პროცესში გააჩნია, ამიტომ იგი მთლიანდ უგულებელყოფილი კი არ არის, არამედ ყოველდღიურობის ეს განსჯა, როგორც ჰეგელი იტყოდა „გონებასთან უნდა იქნას მიყვანილი“, ანუ განსჯითი აზროვნების ცალმხრივობა დიალექტიკურად უნდა იქნას დაძლეული და სრულყოფილი. აქედან გამომდინარე, გონება არის ისეთი სახის აზროვნება, რომლის ფარგლებში მე არა ცალმხრივად აბსტრაქტულად ვიცი, არამედ უსასრულდ მის უკან დაბრუნებულ განსაზღვრებებში. უკან დაბრუნებულობა განსაზღვრებებში კი გამოწვეულია იმით, რომ ეს განსაზღვრებები საწყის ეტაპზე აზროვნებისა თვით გონების მიერ არის წინასწარ დადგენილი. განსაზღვრებები იმიტომ არიან უკან დაბრუნებულებნი, რომ დიალექტიკური პროცესში, როგორც უკვე ითქვა, ისინი ერთხელ და სამუდამოდ კი არ არიან მოშორებულები, არამედ ამ პროცესის სისასვსესასა და ერთიანობას ქმნიან და ეს აღსრულებული პროცესი არის ნამდვილობა, ანუ განხორციელებული სუბიექტი, როგორც აბსოლუტური ცოდნა, თვით აბსოლუტი; შესაბამისად ამ თვალსაზრისით ნამდვილი არა ცალკეული და განსაკუთრებული მუნყოფნაა, არა ყოველგვარი თუ ნებისმიერი რამ რაც გვხვდება, არამედ ნამდვილობა არის საგნების არსის განხორციელება ანუ ის რაც ნამდვილია არის არსის განხორციელება და ეს არის გონებრივი; ეს ნიშნავს ურთიერთკავშირს და ურთიერთმიკუთვნებულობას ნადმვილობის არსისა და გონებისა, რაც სწორედ იმაზე მიგვანიშნებს, რომ ყოველგვარი და ნებისმიერი რამ არათუ გონებრივია, რადგანაც არსებულია, არამედ თუ იგი ცალკეულ განსაზღვრებებში ანუ ფიქსირებულ მომენტებში დარჩა უფლებამოსილიც კი არ არის არსებობისათვის. სწორედ ამიტომ სუბიექტი სუბსტანციას მიემართება არა როგორც მის ევიდენტურ საწყისს, არამედ, როგორც თავის თავის იდენტურს, როგორც არსს და მისი ლოგიკის მეცნიერებისა და მთელი ფილოსოფიის უმნიშვნელოვანესი თეზისი, რომელიც დიტერ ჰენრიხის მიხედვით საფუძვლემდებარე წინადადებაა და სრულიად აფორმულირებს მის ფილოსოფიურ პროგრამას, არის ის, რომ: „სუბსტანცია უნდა განისაზღვროს, როგორც სუბიექტი.“ უნდა ითქვას, რომ ჰეგელის ეს თეზისი, უპირველესად გამოხატავს იმას, რომ სინგულარული ნამდვილობა, რომელიც ყველა ცნობიერებას შეეხება, სხვა არაფერია თუ არა პროცესი მისი განხორციელებისა. იმავდროულად ამ გათანაბრებას პრინციპსა და პროცესს შორის, აქვს მნიშვნელოვანი იმპლიკაციები თვით პროცესის ბუნებისათვის, რადგან მას გარეგდან არ ეძლევა წანამძღვრები გაშლისა და განხორციელებისათვის, არამედ ეს განხორციელება და წანამძღვრები თვით არის, შესაბამისად სუბსტანციას არ სჭირდება რაიმე დამატებითი თვისებები, რომ თავისი თავი ისე წარმოაჩინოს, როგორც სუბიექტმა, არამედ ის როგორც სწორედ სუბიექტი, ისე უნდა იქნას ნაწვდომი. აქედან გამომდინარეობს, რომ ის რაც შედგება (სინგულარულად მოცემულია) არის პროცესის მომენტი, რომელიც თვით თავისი თავიდანაა გასაგები და არა მასში გარედან დაწანამძღვრებულიდან არის გამოსაყვანი და მიღებული, ისე როგორც ის არის თავისუფალი თვითმიმართება თავისი თავის ცოდნისა და თავის ცოდნაში ნამდვილი მე-სი. სწორედ ამიტომ ქვია პროცესს ჰეგელისთვის, როგორც განხორციელებულ სუბსტანციას სუბიექტი და ეს არის თავის მხრივ სუბიექტის თავისუფლების თვითრეალიზაციის პროცესი ანუ სისტემა მთლიანობაში თავის თავს, როგორც შეუზღუდავ, სრულად განხორციელებულ თავისუფლებას წარმოადგენს.